8 houtverbindingen die je zelf kan toepassen

Van ruwbouw tot meubels maken: traditionele houtverbindingen hebben nog steeds hun nut. In dit artikel staan we stil bij enkele technische types die je als hobbyist zelf kan maken. We lichten ze toe tijdens het maken van een basis voor een nieuwe werkbank. 

 

PEN-GATVERBINDINGEN

1. Pen-gatverbinding met spatpen

Deze houtverbinding komt op de hoek van een werkstuk, waarbij de pen een verdikking krijgt ter versteviging. Die noemen we de spatpen.

Groef maken

De balk is op maat afgekort, en daarbij markeer je meteen de breedte van de balk die je wil verbinden. Teken een klein lijntje, en trek daarna altijd door met een winkelhaak. Je weet namelijk nooit als je de balk ietwat schuin houdt, terwijl de winkelhaak wél recht zal zijn.

Je maakt altijd eerst het gat. Teken dat dus af. Het is makkelijker om later daarop de pen aan te passen, dan andersom. In het geval van deze werkbankbasis rekenen we 17 mm van de rand weg, en dan een gat van 12 mm.

TIP: KRUISHOUT

Het is veel meetwerk om de groef aan te duiden. Als alternatief kan je met een kruishout werken: dankzij deze tool is het mogelijk om telkens gelijke afstanden over te zetten. De maat van 17 mm zet je vast tussen het stootblok en de nagel, waarna je op het werkstuk een lijn met deze maat in het hout krast. Duw van je weg, nooit naar je toe.

Markeer eveneens waar de spatpen komt te zitten. Het is de bedoeling om telkens over te zetten welke delen uit het hout weg moeten. Om het overzicht te bewaren tussen alle lijnen, arceer je in het rood wat mag verdwijnen. Met de bovenfrees schaaf je dan het diepere deel weg voor de pen. Het ondiepere stuk van de spatpen laat je voorlopig met rust. Met een stootblok of kaliber heb je een geleider tegen de zool van de machine, zodat je heel precies de frees z'n werk kan laten doen.

Let op: het stuk van de spatpen haal je sneller weg door eerst met een handzaag de groeven uit te zagen, en het overtollige deel daarna voorzichtig weg te beitelen.

PEN MAKEN

Tijd om de bijhorende pen te maken. Als eerste start je met een daglijn. Dat is de markering tot waar de houten delen van de verbinding tegen elkaar uitkomen. De diepte van het gat wordt de lengte van de bijhorende pen, maar je zorgt toch beter voor een speling van 2 mm. Dan is er wat ruimte voor het hout om te werken én loop je niet het risico dat de pen-gatverbinding te veel spant bij het monteren.

Zet de lijn langs alle kanten over, en duid de eindlijn aan met een kruisje erop, dat aantoont dat je over deze lijn volledig moet doorzagen. Pak de bijhorende staander en regel bij elkaar. Neem nog steeds de maat van daarnet met het kruishout en kras uit. Herhaal langs de tegenoverstaande zijde. Om de dikte van de pen zélf af te tekenen, kan je de stukken hier gewoon op elkaar plaatsen.

TIP: ALTERNATIEVE METHODE
Er is nog een alternatief. Je kan op het kruishout de nodige dikte van de pen, hier 12 mm, met twee nagels afstemmen. Knip ze dan wel op gelijke hoogte af. Door de punten wat bij te vijlen, bekom je twee kraspunten om makkelijk de pen aan te duiden.

Positioneer de balken bij elkaar, en duid nog de spatpen aan. Je zaagt die namelijk niet zomaar uit. Zet zowel links als rechts de handzaag eerst schuin in. Daarna zaag je de twee schuine kanten naar elkaar toe dieper uit. Het laatste stuk zaag je dan recht naar beneden af. Zo ben je veel zekerder dat je een rechte zaagsnede bekomt. Herhaal langs de andere zijde van de te bekomen pen. Zaag haaks op je zaagsneden de pen daarna uit. Als hulpmiddel kan je jezelf behelpen met een stootblok om rechter te zagen.

Houd de pen naast de groef, en duid aan waar de spatpen zit. Teken deze lijn door op de pen. Controleer hoe diep de spatpen zit en breng dit over op de pen. Zaag daarna netjes uit.

De groef is hier afgerond door de gebruikte freeskop. Dat kan je nog mooier uitwerken met een beitel. Als laatste werk je de pen nog bij met scheve kantjes. Zo kan de lijm beter grip vinden rondom de pen. Dit zorgt er tegelijk voor dat de pen niet afscheurt als je erop tikt met een houten hamer tijdens het bevestigen.

 

2. open, doorgaande Pen-gatverbinding

Een pen-gatverbinding kan ook open en doorgaand zijn. De pen is hierbij een zeer lange tand, die je kan zien zitten.

GROEF MAKEN

De techniek is hetzelfde: je start altijd met de groef. Zet de breedte van de balk waarmee je wilt verbinden over, en markeer de daglijn. Gebruik opnieuw je kruishout om de groef aan te duiden. Zaag dan de groef uit langs de gekraste kruishoutlijnen.

De laatste stukjes steek je uit met de beitel, maar vertrek niet op de lijn zelf. Een beitel schiet namelijk ietwat naar binnen en dan zit je te ver. Kap laag per laag af, tot in het midden. Draai daarna de balk om en herhaal. Tot slot kan je de laatste restanten uitsnijden tot aan de daglijn.

PEN MAKEN

Het is opnieuw een kwestie van de daglijn af te tekenen, en daarna voeg je er de pen bij. Teken opnieuw de lijn langs alle kanten over met een winkelhaak. Duid dan het overtollige hout aan met een eindlijn, kort af, en kras de pen uit.
Met het rode gedeelte van bijvoorbeeld een paringspen, arceer je wat weg mag.

De pen kan je ook uithalen met een tafelzaag. Stel het zaagblad in tot op de gekraste lijnen in het hout. Werk vervolgens stap voor stap het hout uit. Herhaal ook aan de andere zijde. Eens je nauwkeurig hebt gewerkt, valt de verbinding netjes in elkaar.

 

3. niet-doorgaande T-verbinding

Een pen-gatverbinding hoeft niet op een hoek uit te komen, maar kan ook in het verlengde van de regel zitten. Dan bekom je een T-verbinding. De T-verbinding die wij voortonen, is niet doorgaand.

Groef maken

Kras de juiste maten over, arceer wat weg mag en frees de groef netjes uit. De gatdiepte bedraagt hier 35 mm, dus de penlengte komt neer op 33 mm. Zo heb je wat speling. Duid de eindlijn aan met een kruisje en trek de lijn door langs alle zijkanten van de balk.

PEN MAKEN

Opnieuw geldt hetzelfde: duidt de positie van de pen aan met het kruishout, en markeer met rood wat wegvalt. Zaag de pen vervolgens netjes uit. De tand kan je nog een klein beetje afronden zodat die vlotter past in de groef.

 

4. hoekverbinding: 1 x doorgaand + open

Een nieuwe hoekverbinding met pen combineert een doorgaande pen met een pen die tegen die eerste aansluit.
Tussen beiden pennen zit dan wel een spatie van 2 mm. De nodige pen-gatverbinding is al gemaakt; nu volgt de aansluiting. Het stramien is hetzelfde: te werk gaan met het kruishout, en daarna het gat uitfrezen. De afrondingen van de freesstift bijwerken, levert een vlottere insteek van de pen op.

De bijhorende regel komt erbij. Rondom de balk kopieer je de daglijn. Waar de verbinding uitkomt, reken je opnieuw een speling van 2 mm, wat uiteindelijk de eindlijn oplevert. Duid dit aan op alle zijkanten. Met het arceren, komt de tand al duidelijker in beeld. Nu moet je enkel nog uitzagen.

Zodra je de verbinding voorlopig ineenzet, verminder je de pen nog een beetje. Duid het teveel aan en kort af. Nog louter de kantjes afschuinen en daarna sluit ook deze verbinding netjes aan.

 

5. in verstek aansluitende pen

Een hoekverbinding kan je ook in verstek aansluitend maken. De techniek is hetzelfde, alleen kort je de tanden in verstek af. In ons voorbeeld zijn de sleuven al uitgefreesd, en de bijhorende pen is al op maat. Op het zicht kan je de pen op 45 graden aftekenen. Dat zaag je eenvoudigweg handmatig af. Herhaal bij de andere pen, en daarmee is de verbinding af.

 

6. Niet doorgaand gat met eindvermindering

Bij deze variant van de pen-gatverbinding creëer je een gewone pen, waarbij je de pen vervolgens in de breedte met 1/4 vermindert. De techniek is zoals eerder gedemonstreerd, alleen breng je nu nog de eindvermindering over. Dan hoef je de pen enkel nog bij te werken. Bij een verzorgde zaagsnede klikt alles netjes in elkaar. Eventueel kan langs de schoudering nog wat extra uitgebeiteld worden, mocht de verbinding toch nog te veel knellen.

 

ANDERE VERBINDINGEN

7. deuvelverbinding

Een klassiekere verbinding is de houtverbinding met deuvels. Belangrijk aandachtspunt hierbij, is dat de deuvels aan beide kanten exact recht zitten. Om dat te realiseren, maak je gebruik van een kaliber.

Eerst markeer je een richtlijn die beide houtdelen in lijn brengt. Naast deze lijn zet je nog twee extra markeringen. Dit zal de posities van de drie deuvels bepalen. De afmeting is niet zo belangrijk, wel dat de posities straks gelijk worden overgezet.

De houtboor in het kaliber stel je af met wat tape, zodat die net iets over de de helft van de deuvel uitkomt. Plaats het kaliber op de gemarkeerde posities en boor uit. Herhaal op de kopse kant van de andere balk. Daarna kunnen de deuvels erin en sla je ze steviger vast met enkele tikken van een houten hamer.

 

8. Zwaluwstaartverbinding

Een zwaluwstaartverbinding heeft als voordeel dat de verbinding niet uit mekaar kan schuiven. Let wel: bij dit type maak je eerst de staart, en daar pas je de groef van de verbinding op aan. Met andere woorden: omgekeerd aan de eerste verbindingen uit het artikel. Het voordeel? Mocht je de schuine kant net te schuin hebben gemaakt, kan je het gat daar nog aan aanpassen.

STAART MAKEN

Vertrekkend van de daglijn teken je hier een zwaluwstaart van 30 mm lang. De schuinte komt uit op 10 mm. Door de hoeken te verbinden, creëer je de schuinten. Het overschot kort je af en daarna pas je de schuine kanten aan.

REGEL AANPASSEN

Om de bijhorende regel af te werken, trek je de richtlijn in het midden van de kopse kant door. Zo kan je alles met elkaar uitlijnen. Zet de contouren over – ook langs de grenzende zijkant. Nu duidelijk is welk hout weg mag, maak je verschillende zaagsneden naast elkaar. Zo kan je makkelijker stuk per stuk wegbeitelen. Doe dit voorzichtig en snij op het einde alles zo vlak mogelijk uit.