Lampen kiezen of vervangen: waarop moet je letten?

Voor het juiste licht op de juiste plek heb je de gepaste lamp nodig. Tegenwoordig komt dat in essentie neer op een ledlamp. Als je lampen kiest of vervangt, dan moet je echter nog letten op een aantal technische zaken. Lampvorm, fitting, kelvin, lumen … We zetten alles voor je op een rijtje.

 

Soorten lampen

Ledverlichting

Als je op zoek gaat naar lampen, ga je bijna niets anders meer tegenkomen dan ledlampen. Ze bieden tegenwoordig de duurzaamste en sterkste oplossingen om je woning te verlichten. Vroeger waren ze synoniem voor onaangenaam licht, maar vandaag kunnen ze vrijwel overal worden toegepast om zowel binnenruimte als je terras of tuin gezellig en functioneel te verlichten.

Naast de uitgebreide mogelijkheden, zijn ledlampen ook simpelweg veel zuiniger in gebruik dan een gewone gloeilamp of een halogeenlamp. Ze zetten minder energie om in warmte en meer in licht. Een gloeilamp van 40 W gebruikt maar liefst tot zeven keer meer dan een ledlamp van 5 W voor hetzelfde licht. Slechts 10% van de energie voor een gloeilamp wordt overigens omgezet in licht, de rest in warmte. Bij een ledlamp wordt 80% van de energie omgezet in licht.

Daarnaast gaan ledlampen ook een stuk langer mee, met gemiddeld tussen de 25.000 en 50.000 branduren voor je ze moet vervangen. Ter vergelijking: een spaarlamp/fluorescentielamp gaat gemiddeld 5.000 uren mee.

TIP
Ledlampen genereren weinig warmte in de lichtstroom zoals bij gloei- en halogeenlampen, maar wel een beetje aan de achterkant van de lamp. Daarom sluit je een ledlamp best niet volledig in, want dan kan de warmte nergens worden afgevoerd en zal de lamp sneller kapot gaan. Er bestaan echter ook gesloten armaturen op basis van ledmodules. Deze beschikken over een koelvin die voor de warmte-afvoer zorgt.

Ledverlichting vereist verder ook een laag voltage (3,2 of 12 V). Ze hebben een vermogen van een halve tot 8 W per led of ledgroep en creëren 80 tot 150 lm/W op lichtbronniveau (lumen per watt, duidt op lampefficiëntie). Doordat er geen glas of gloeidraad bij komt kijken, zijn ledlampen voorts ook een stuk robuuster dan gloei- en halogeenlampen. Ze kunnen dus beter schokken opvangen.

Andere soorten lampen

Naast ledverlichting kon je vroeger ook kiezen voor halogeenlampen en fluorescentielampen (spaarlampen), en heel vroeger was er uiteraard de alombekende gloeilamp:

• De klassieke gloeilampen zoals we die vroeger kenden, zijn ondertussen nergens meer te verkrijgen. Het waren goedkope lampen, maar echte energieverslinders die veel meer energie staken in het creëren van warmte dan van licht. De levensduur was ook vrij kort (meestal tot rond de 1.000 uren).
• (Eco)halogeenlampen zijn het zuinigere broertje van de gloeilamp. Deze hebben een langere levensduur, maar creëren nog altijd meer warmte dan licht. Hoewel ze zuiniger zijn, verbruiken ze tien keer zoveel stroom als ledlampen voor evenveel licht. Deze zijn ondertussen ook uit de winkelrekken aan het verdwijnen. Enkel de ingeslagen voorraad mag nog worden uitgeput.
• Fluorescentielampen kan je opdelen in compacte fluorescentielampen en lineaire of circulaire fluorescentielampen, respectievelijk beter bekend als spaarlampen of CFL-lampen en TL-lampen. Ze gaan een stuk langer mee dan gloei- en halogeenlampen en verbruiken tot wel vijf keer minder energie. Er bestaan lampen met interne en externe voorschakelapparatuur. De externe gaan doorgaans langer mee. Voorschakelapparatuur wordt toegepast om de elektrische stroom te begrenzen.

Halogeenlampen worden al sinds 2018 niet meer nieuw gemaakt en enkel resterende stock mag sindsdien nog verkocht worden. Fluorescentielampen ondergaan sinds februari 2023 hetzelfde lot: de productie van traditionele tl-buizen en compacte spaarlampen werd stopgezet en de op de markt worden ze uitgefaseerd. Voor nagenoeg elke toepassing waar dergelijke lampen gebruikt werden bestaan er immers al led-alternatieven.

 

Technische aandachtspunten

Als je lampen kiest of vervangt, dan moet je letten op een aantal technische zaken. Lampvorm, fitting, kelvin, lumen … We zetten alles voor je op een rijtje.

Lichtsterkte

Je wil van je living geen refter maken, dus moet het licht ook niet te straf zijn. Als je maar enkele spotjes of lampjes in je luster moet vervangen, wil je ook niet dat ze afsteken tegenover de rest. Je moet dus rekening houden met de lichtsterkte. Die wordt uitgedrukt in lumen.

Watt vs. Lumen

Vroeger werd hiervoor vooral naar het vermogen of de wattage verwezen, bij ledlampen wordt er naar het aantal lumen gekeken. Dat staat eveneens aangeduid op de verpakking.

Om een richtlijn te geven: 200 lumen is doorgaans goed voor een schemerlamp. Met 800 lumen kan je dan weer een kamer voldoende verlichten. De gewenste lichtintensiteit hangt natuurlijk af van persoon tot persoon, de ene wil meer licht dan de andere. Spotjes met reflectorkoppen hebben overigens minder lumen nodig dan peer- of kaarslampjes.

Moet je een oude vervangen door een nieuwe ledlamp? Dan doet de wattage er dus niet zozeer toe. Maar om de juiste lamp mee te nemen moet je wel kunnen vergelijken met het wattage van de oude lamp. Vaak wordt de vergelijking al op de verpakking gemaakt. Een overzicht:

Hoeveel lumen je nodig hebt hangt ook af van de grootte van je ruimte en de aard van de benodigde verlichting (sfeer, accent, functioneel …).

• In een badkamer of een slaapkamer zal je doorgaans rekening moeten houden met een lichtstroom van 2.000 tot 4.000 lumen.
• Een bureau of eetkamer voorzie je van 3.000 - 6.000 lumen.
• In de keuken is het hoogste aantal lumen nodig, nl. 5.000 tot 10.000 lm.
• In een zithoek mag het dan weer wat gezelliger en kom je toe met 1.500 - 3.000 lumen.

Lux

Lux is een eenheid die aanduidt hoeveel licht op een bepaald aantal vierkante meters terechtkomt.

• Voor een werkruimte, werkbladverlichting in een keuken en spiegelverlichting in de badkamer wordt minimaal 300 tot 500 lux aangeraden.
• In de badkamer en keuken (wat algemene verlichting betreft), eetkamer en woonkamer mag dat gerust al wat minder zijn, tot rond de 200 à 300 lux – al is dat zeer afhankelijk van de ruimte.
• In de slaapkamer wordt er voor de werkverlichting doorgaans 200 - 300 lux aangeraden, en 100 - 200 lux voor algemene verlichting.
• In een hal of een gang heb je doorgaans tussen de 50 en 100 lux nodig.
• Een berging, kelder of wasruimte benodigt 300 lux voor werkverlichting en 50 - 100 lux voor algemene verlichting.
• In een gastentoilet kom je er al met 100 lux.

Aan de hand van de nodige hoeveelheid lux kun je trouwens ook het ideale aantal lumen (de eenheid voor lichtstroom in alle richtingen) berekenen. Een handige formule is:

Aantal m² x vereiste aantal lux = aantal lumen

Is je bureau bijvoorbeeld 10 m² groot en wens je het minimale luxgehalte voor een bureau (500) te behalen, dan moet je lampen voorzien die in totaal 5000 lumen behalen.

Lichtkleur

Naast de lichtsterkte speelt ook de lichtkleur een rol. Voor sfeerverlichting ga je al sneller naar warmere tinten grijpen, voor werkverlichting naar witter licht. De kleurtemperatuur van een lamp wordt uitgedrukt in Kelvin (K).

• Warm wit licht: 2.000 - 2.200 K
• Helder wit licht: 3.000 K
• Daglicht: 5.000 K
• Koud wit licht: 6.000 - 6.500 K

De fitting

In het geval dat je een oude lamp moet vervangen, is de fitting of lampvoet belangrijk. Niet elke lamp past op elke voet. De fitting van een lamp wordt op de verpakking meestal weergegeven met een E- of een G-aanduiding.

• Het gros van de lampen hebben ofwel een E27-fitting (groot) of een E14-fitting (klein). Het cijfer slaat op de schroefdraad die 27 dan wel 14 mm bedraagt. Beide fittings zijn geschikt voor 230V.
• Bij spots kan je ook te maken hebben met een bajonetsluiting of een steekvoet, respectievelijk aangeduid met GU10 en GU5.3. Hier duiden de cijfers om de afstand tussen de pennen of voetjes.
• GU5.3-fittings kunnen worden gebruikt in natte ruimtes. Ze zijn tevens geschikt voor een spanning van 12V (met transformator).
• G4-fittings zijn nauw verwant aan de GU5.3 en wordt vooral gebruikt voor staanlampen of bureaulampen.
• Voor wand- en plafondlampen wordt ook vaak een beroep gedaan op een G9-fitting, dit is een steekvoet met lusjes die 9 mm uit elkaar staan.
• Voor led TL-lampen moet je dan weer letten op een G5- of een G13-aanduiding.

TIP
Moet je een of meerdere lampen in een halogeen- of fluorescentie-armatuur (zoals een TL-armatuur) vervangen? Dan is het eigenlijk beter om een oude armatuur meteen volledig te vervangen door een nieuwe ledarmatuur. Oude armaturen zijn namelijk niet altijd goed afgestemd op ledlampen, wat kan leiden tot een kortere levensduur van de nieuwe ledlamp omdat bijvoorbeeld de warmte niet goed kan worden afgevoerd. 

Reflectorkop

Lampen met een reflectorkop zorgen voor bundeling en richtbaarheid van de lamp – wat het geschikt maakt voor accentverlichting. Lampen zonder reflectorkop geven dan weer een algemeen licht die meer geschikt is voor sfeerverlichting, maar in bepaalde armaturen kan het licht wel gestuurd worden.

Lampvorm

Let er ook op dat de gekozen lampvorm past in je beoogde armatuur als je lampen gaat kiezen. De meest voorkomende vormen zijn de peervormige, zoals de klassieke gloeilamp, een kogelvorm of een kaarsvorm. Spots hebben dan weer vaker een afgeplatte kop. Voor indirecte verlichting en sfeerverlichting wordt er dan weer vaak een beroep gedaan op ledstrips.

 

Tips per ruimte

Lampen kiezen voor je keuken

Aan een keukenwerkblad voorzie je uiteraard voldoende werkverlichting. Heb je wandkasten boven het werkblad? Zorg dan bijvoorbeeld met ledstrips of led-lijnen voor doorlopende verlichting volgens de lengte van je werkblad. Met lampen van 300 - 500 lumen of 5 W heb je in principe voldoende. Vaak wordt er hier ook voor ingewerkte spotjes (5 - 7 W) gekozen. Normaal heb je in de dampkap, boven de kookzone, ook verlichting ingewerkt. Hierin kies je voor iets straffer licht, ga voor lampen tot 7 W of 500 - 800 lumen.

Normaal wordt de algemene verlichting in een keuken centraal aan het plafond geplaatst. Let hierbij op schaduwvorming: licht dat op je rug valt aan de spoelbak of het werkblad kan hinderend werken tijdens de afwas. Kies in dat geval voor een andere plaats of een richtbare spot. Heb je een hoog plafond? Overweeg dan een pendelarmatuur. 

Lampen kiezen voor de badkamer

Bij het inrichten van een badkamer moet je je sowieso houden aan de speciale voorschriften die het AREI oplegt. Lampen moeten over minstens over een IPX4-klasse beschikken. Hier is verder vooral de verlichting rond de spiegel een belangrijk aandachtspunt. Idealiter zorg je links, rechts en bovenaan de spiegel voor licht. Kies je voor spots? Ga dan voor kantelbare lampjes, waarmee je zelf kan kiezen naar waar je het licht richt. Meestal volstaan hier lampen tot 15 W per armatuur.

Lampen kiezen voor de woonkamer en eetkamer

Boven de eetplaats plaats je een plafondarmatuur. Meestal komen de lampen tot 60 tot 80 cm vanaf het plafond (of vanaf de grond gerekend: tot op een hoogte van ongeveer 1,8 m). Zo komt de lamp op ooghoogte wanneer mensen aan de tafel zitten, wat een aangename en functionele verlichting biedt zonder verblinding. Idealiter ga je voor lampen die je makkelijk in de hoogte kan verstellen. Qua lichtsterkte voldoet in het totaal een wattage van 20 tot 30 W (alle lampen boven de eettafel samen).

Qua leesverlichting in de woonkamer ben je doorgaans het makkelijkst af met een verplaatsbare armatuur, al dan niet uitgerust met een dimmer. 

Voor de algemene verlichting in je living zorg je voor een mooi evenwicht tussen sfeer- en accentverlichting. Voor sfeer kan je bijvoorbeeld zorgen voor ingewerkte ledstrips achter plafondlijsten, wandarmaturen en downlight lampen. Qua accentverlichting kunnen ledstrips in een boekenkast of verplaatsbare armaturen al goede hulp bieden.

Lampen in andere ruimtes

• In een slaapkamer is sfeerlicht belangrijk. Idealiter ga je voor lampen die je kan dimmen, en voor lampen die je zowel aan de slaapkamerdeur als aan het bed kan bedienen. Taakverlichting moet er ook zijn. Voor een leeslampje op je nachttafel hoef je echter niet veel sterker te gaan dan een lamp van 5 W. 
• Een bureau heeft goede werkverlichting nodig, maar vermijd dat je je ogen vermoeit en ga niet voor te fel. 
• In een traphal moet je er vooral voor zorgen dat je veilig de trap op en af kan. Voorzie indien mogelijk een ledstrip volgens de lengte van de trap, of enkele wand - of plafondarmaturen. Plafondlampen in een hal bevinden zich best op een hoogte van minimum 2 m.
• In ruimtes die geen leefruimtes zijn zoals een kelder of wasruimte kom je al een heel eind met een goede functionele plafondlamp. In een garage kan een led tl-armatuur een oplossing bieden. Plaats je je auto in je garage? Overweeg dan om twee tl-armaturen te plaatsen: één aan weerszijden van de auto, om ook langs de wagen voldoende licht te hebben.