SPADES

Over spades valt wel wat meer te vertellen. Een spade bestaat grof gezegd uit een steel waaraan met schroeven of klinknagels een metalen blad bevestigd is. Het gereedschap is bedoeld om kuilen mee te graven, te wroeten in de aarde, losse grond te scheppen en in de tuin te spitten. Meestal betreffen de werkzaamheden een combinatie van die vier. Tijd om eens alle elementen te overlopen.

 

SCHOP OF SPADE?

• Een schop of schep (foto) is om mee te graven of te scheppen. Het blad heeft in het midden een geul. Een schop met een rondere onderzijde en iets opstaande randen wordt overigens vaak schep genoemd.
• Een spade wordt gebruikt voor spitten, verpoten en graven van putten. Het blad van een spade is rechthoekig en heeft meestal een vrij rechte onderzijde, en is smaller en zwaarder dan een schop.

Tegenwoordig zijn er veel hybrides die voor beide gebruikt kunnen worden.

 

HET BLAD

Je kunt met een enkele spade alle werkzaamheden uitvoeren. Toch zou het nuttig zijn een spade te zoeken die past bij het werk dat je er hoofdzakelijk mee wilt verrichten. Zo kun je met een spade met een kort blad  - zoals een dulspade - prima werken in wat zachtere grond (zoals zand), terwijl je met een spade met een langer blad - bijvoorbeeld een veerspade - goed in hardere grond (zoals klei) kan steken. Zo zal een visser bij het zoeken naar wormen vaak een aasspade met een zeer compact blad gebruiken. Hij hoeft er immers niet zo diep mee te graven om bij zijn aas te komen.

Iemand die in de tuin in het voorjaar nieuwe plantjes wil zetten, kan gebruikmaken van een speciale plantspade. Dat is een spade met twee op elkaar gelaste ietwat bolle bladen. Daarmee maak je een perfect kuiltje om nieuwe planten in de grond te steken.

Voor het spitten in de tuin is de spitspade ontworpen. Hier zit de steel in een kleine hoek aan de spade bevestigd, zodat je de spitbeweging eenvoudiger kunt maken en er meer grond mee omgewoeld wordt. Voor de geulengraver, bijvoorbeeld een kabellegger, is er tegenwoordig een spade met een ultralang recht en smal blad in de handel.

Onthoud: hoe breder het blad, hoe meer weerstand tijdens het werken ermee

 

GEPOLIJST OF GERODEERD?

GEPOLIJST

De gangbare spades hebben een gepolijst blad. Het metaal wordt vaak met de machine geslepen om ervoor te zorgen dat er zich niet te veel aarde hecht aan het blad. De gebruiksvriendelijkheid verbetert er dus flink door. Maar een nadeel is dat het eerste gebruik van de gepolijste spade erg zwaar aandoet. Hoe vaker je werkt met een spade, hoe beter het gereedschap wordt, juist doordat het materiaal van het blad verweerd en bewerkt raakt.

 

GERODEERD

Als je direct fanatiek aan de slag wilt met een spade, kun je ook een gerodeerde spade aanschaffen. Die heeft een blad dat gedurende enkele uren in een trommel bewerkt is met een bepaalde hoeveelheid keitjes. Het blad is zo glad als een diamant. Bovendien roest een gerodeerd blad minder snel en is het gemakkelijker te reinigen na afloop van het werk. Een gerodeerd blad is wel duurder dan een gepolijst blad, maar je krijgt er bij de meeste handelaars veel jaren garantie op.

 

VOETSTEUNEN

De nieuwste spades hebben aan gebruiksvriendelijkheid gewonnen. Sommige spades zijn voorzien van voetsteuntjes. Andere spades beschikken over hoekijzers. Die zijn wat breder en forser, vooral handig als je meer kracht wilt kunnen zetten bij je klus.

Ten slotte zijn er ook spades verkrijgbaar met voetbeugels. Die vind je vooral bij delfspades waarmee je echt heel diep moet kunnen gaan. Andere kenmerken van dit soort spades zijn: een langer blad, een versterkte las op het blad of een extra versteviging bij de steel die binnenkomt in de schacht.

 

HANDVAT

• Veel voorkomend is de T-steel. Hierbij is een dwarshout via een half of volledig ingewerkte verbinding op de steel gemonteerd. Zo ontstaat de T-vorm.
• Een variant op het T-handvat is de D-steel. Hier is het handvat uit één stuk aan de steel gemaakt in de vorm van een liggende D. In een D-handvat heeft je hand een goede grip op de steel en kun je je arbeidskracht gemakkelijk overbrengen op het gereedschap.
• Een derde variant in de stelen is de bolsteel. Dit is een steel die uitloopt in een klein bolletje.

Op kunststof en metalen stelen kan een kunststof handvat geplaatst worden. Dat kan dan extra ergonomisch ontworpen worden, bijvoorbeeld met ingebouwde vering. Bij het kiezen van de juiste steel luister je het best naar je eigen gevoel.

In de praktijk blijkt dat de keuze van het handvat van een spade vooral streekgebonden is. De D-kruk is vooral populair in de Westhoek en in het Waasland. Spades met T-krukken vinden we dan weer terug in heel België. Een bolsteel komt vooral in Limburg voor en in bepaalde delen van Wallonië.

 

STEEL

De steel bestaat doorgaans uit essenhout, dat voelt sterk en prettig aan de handen. Het hout neemt goed het zweet op en de steel glijdt dus niet snel uit je handen. Een steel van essenhout kan een last van ongeveer 140 kilo dragen. Een steel van hickoryhout is al een stuk sterker, maar er bestaan ook glasvezelstelen. Die zijn bijna onbreekbaar. Ze kunnen een last van 400 kilo op het blad houden. Een nadeel van de modernere gladde glasvezelstelen is dat ze je zweet niet opnemen. Je kunt daardoor sneller blaren krijgen.

De lengte van de steel zou idealiter afgestemd worden op de grootte van de persoon die de spade hanteert. Dat kan je nagaan door de spade voor je op de grond te zetten. De steel zou dan aan de navel moeten komen en je arm, met de hand op de bovenkant van de steel, zou ongeveer in een hoek van 90° moeten zitten.

 

AANDACHTSPUNTEN BIJ GEBRUIK

 

ONDERHOUD

Het onderhoud van een spade verloopt op nagenoeg dezelfde manier als bij elk ander steelgereedschap met een metalen blad.

ROEST

Roest op het blad van je spade kan je gemakkelijk wegwerken door te schuren. Het makkelijkst werk je met een staalborstel die je op je boormachine kan monteren. Daarmee schuur je er vlug roest mee weg zonder krassen te maken op het staal. Ter bescherming doe je er tenslotte nog wat olie op, met een spray of – ecologischer – lijnzaadolie. Maak het steelgereedschap wel eerst schoon met een vod voor je dat doet.

Zitten er verder nog deuken in het blad? Die haal je eruit met enkele tikken van de hamer.

 

SNEDE HERSTELLEN

Heeft de snede van je spade al veel te verduren gekregen? Dan kan je die gemakkelijk weer wat scherper zetten met een vijl. Met een haakse slijper werk je echter vlugger. Gebruik dan wel een lamellenschijf in plaats van een slijpschijf, je zou daarmee immers te veel materiaal weghalen.

 

HOUTEN STEEL

Is je steel van hout? Dan kunnen daar na verloop van tijd modderresten in terechtkomen en voelt die na regelmatig gebruik wat ruw aan. Krab je het eraf, dan komen splinters bloot te liggen. Daarom kan het nooit kwaad om de steel eens glad te schuren. Leg er nadien een laagje vernis op met een vod.

De meeste stelen bestaan tegenwoordig echter uit composietmateriaal en zijn nagenoeg onderhoudsvrij.