Goede afspraken maken werken op hoogte veiliger

correct gebruik van stellingbouw kan levens redden

Hoewel het aantal arbeidsongevallen in de bouwsector afneemt, blijkt nog steeds dat de bouw een sector is met heel wat risico’s. In de categorie van alle arbeidsongevallen is nagenoeg bijna één ongeval op de drie te wijten aan een val vanop hoogte en zelfs een val van geringe hoogte kan tot ernstige of dodelijke letsels leiden. Het is dan ook belangrijk om de ‘mij overkomt het toch niet’-menta­liteit aan de kant te schuiven en de veiligheid bij stellingbouw serieus te nemen.

Belang van goede voorbereiding

Belangrijkste onderdelen

Iedereen kent ze wel, de steigers die tijdelijk in elk straatbeeld kunnen opduiken en die elke woning tot een werf transformeren. De steigers zijn dan ook een arbeidsmiddel om werkposten op hoogte tot stand te laten komen en de toegang tot die posten mogelijk te maken, maar ze liggen ook aan de basis van diverse ernstige ongevallen (zie tabel).

Algemeen gesteld bestaat een stelling uit vol­gende onderdelen:

• verticale staanders die het hoogteverschil tussen de begane grond en het gewenste werkniveau overbruggen;
• horizontale elementen die het loop- of werkvlak dragen en/of vormen;
• diagonale of schuine elementen die zorgen voor de stabiliteit van het geheel en verhinderen dat de stelling als een kaartenhuisje in elkaar valt;
• bijkomende uitrusting, zoals de toegangstrappen, leuningen, uitkragende platforms, consoles voor hijstoestellen …

In de meeste gevallen worden stellingen opgebouwd uit geprefabriceerde en manueel han­teerbare elementen.

Omschrijving blijkt geen sinecure

Dankzij een duidelijke omschrijving van de werkzaamheden, kan een gepaste stelling worden geselecteerd, die onveilige situaties helpt voorkomen. Maar deze duidelijke omschrijving blijkt niet altijd een sinecure. Zoals wel vaker het geval is, geldt bij de stellingbouw dat alles staat of valt met een goede voorbereiding. Dat betekent dat men een duidelijk beeld moet hebben van de situatie waarin de stelling terechtkomt, de activiteiten die erop zullen plaatsvinden, het aantal benodigde werkvloeren, de te verwachten standtijd van de steigerconstructie, de belastingen waar­aan de stelling onderworpen wordt, de wijze van verankering, de nodige collectieve bescherming, de wijze waarop de toegangen tot de werkvloeren voorzien moeten worden en het correcte aantal …

Opleiding betrokken partijen

Het ontwerpen, monteren en gebruiken van een stelling is geen proces dat slechts door één paar handen wordt doorlopen. Doorgaans zijn er diverse partijen bij betrokken, elk met hun verantwoordelijkheden. Een spe­cifieke opleiding stoomt de persoon in kwes­tie klaar om veilig te werk te gaan.

Bevoegd persoon montage

De persoon die bevoegd is om de stelling te monteren, is bekwaam om een montage-, demontage- en ombouwschema op te stellen en om een instructienota op te stellen voor het gebruik en monteren van de steiger. Na een correcte montage wordt de stelling vrijgegeven en wordt het stellingsdossier overgedragen aan de bevoegd persoon gebruik.

Bevoegd persoon gebruik

De persoon die bevoegd is om de stelling te gebruiken, waakt over de conformiteit van de steiger met het montageschema (belasting, opbouw, windbelasting …). Dat betekent dat hij er te allen tijde over waakt dat de vooropgestelde belastingen niet worden overschreden, er geen ongeoorloofde aanpassingen wor­den gedaan en dat er geen ongewenste schade optreedt. (Bron: Code Goede Praktijk)

steigerontwerp en berekening

Dat het gebruik van steigers vooraf wordt gegaan door een resem voorwaarden, is door menig man geweten. Samengevat wordt gesteld dat men aan twee criteria moet voldoen met betrekking tot het steigergebruik:

• Elke steiger gaat gepaard met een steigerdocument, bestaande uit de montage- en gebruiksinstructies van de steiger en de berekeningsnota die de weerstand en de sterkte en stabiliteit van de structuur aantoont. De berekeningsnota staat echter niet op zichzelf, maar wordt samen met de instructienota’s en uitvoeringsschema’s gezien als geheel, dat de bevoegde persoon in staat stelt om de limieten van de veiligheidsaspecten van de steiger te bepalen.
• De verplichting voor de werkgever om be­voegde personen aan te stellen. Enerzijds voor het monteren, demonteren en om­bouwen van een steiger en anderzijds voor het gebruik ervan. Beiden verwerven de kennis via een opleiding (zie kader).

Standaardconfiguratie als basis

Het definiëren van de standaardconfiguratie is het basisdocument van een steiger. Een standaardconfiguratie wordt opgesteld voor elke steiger van een bepaald regelmatig voorkomend type, opgebouwd volgende een vast modulair patroon met een maximale hoogte van de steigervloer tot 24 m en een vloerbreedte van minstens 60 cm, belast volgens een welbepaald lastenschema.

Verplichte berekeningsnota

Bij elke steiger moet de berekeningsnota aanwezig zijn op de werf en ter beschikking staan van de bevoegde persoon om hem in staat te stellen de opdracht naar behoren uit te voeren. Een berekeningsnota bevat een be­schrijving van de steiger en de randvoorwaarden, de diverse types belasting, de ver­deling van de krachten in de steiger en de verankeringen en ten slotte de beperkingen inzake gebruik. Indien de steiger de standaardconfiguratie niet overschrijdt, dan stelt de fabrikant de berekeningsnota ter beschikking. Als afgeweken wordt van de configuratie van de fabrikant, moet een afzonderlijke berekeningsnota worden opgesteld door een bevoegd persoon met de nodige aantoonbare technische kennis.

collectief en individueel beschermd

Een cruciaal punt in de veiligheid bij gevelstellingsbouw is de beveiliging tegen vallen van personen of voorwerpen op elk niveau van de steiger via collectieve of individuele bescherming. De voorkeur wordt in eerste instantie gegeven aan de collectieve maatregelen.

Collectieve bescherming

Een collectieve valbeveiliging bij een steiger biedt een veilige werkvloer voor één of meerdere personen die gelijktijdig of kort achter elkaar werkzaamheden verrichten. Een veelgebruikte vorm van CBM is het leuningsysteem:

• een bovenleuning op een hoogte van 1 m boven de werkvloer;
• een tussenleuning op een hoogte van 0,50 m boven de werkvloer;
• een voetplint (of kantplank) van minstens 15 cm, ter verhindering dat materiaal naar beneden valt of werknemers wegglijden.

Daarnaast moeten de werkvloeren op elkaar aansluitend worden geïnstalleerd, zodat geen gevaarlijke openingen ontstaan en moet de steiger zo dicht mogelijk bij de gevel worden gemonteerd. Bijkomende maatregelen zijn van kracht als de opening tussen de steiger en de gevel meer dan 25 cm bedraagt. Ten slotte moeten vangnetten derden en werknemers onder de steiger beschermen tegen vallende voorwerpen. De vangnetten worden geplaatst aan de leuningen van de bovenste werkvloer van een steiger bij dakwerken.

Persoonlijke bescherming

Een bijkomende mogelijkheid is het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen tijdens de opbouw, ombouw en demontage van een steiger. De keuze van PBM’s gebeurt op basis van een risicoanalyse waarbij rekening ge­houden wordt met de aard van de uit te voeren werken, de duur, de ervaring van de werknemers en andere arbeidsomstandigheden. Om effectief bescherming te kunnen garanderen, bestaat een PBM tegen vallen uit onderling verenigbare elementen:

• De verankeringspunten zijn de elementen waaraan de PBM’s worden vastgemaakt door middel van een verbindingssysteem. Deze moeten voldoende kracht kunnen opvangen en weerstand bieden. Bij voorkeur wordt het verankeringspunt op schouderhoogte of hoger geplaatst.
• Het valharnas met dubbele aanlijning wordt aangepast aan de omstandigheden en de lichaamsbouw van de hoogtewerker. Het verankeringspunt op het harnas wordt in functie van de valrichting geplaatst, op de rug, tussen de schouders of ter hoogte van het borstbeen. Het gebruik van het valharnas vraagt doorgedreven discipline en kennis over het gebruik van de door de steigerfabrikant bepaalde verankeringspunten.

Regelgeving en normering

Alle voorwaarden en normeringen staan in de regelgeving rond stellinggebruik. Deze is te vinden in Titel 5 ‘Arbeidsmiddelen voor tijdelijke werkzaamheden op hoogte’ van boek IV van de codex over het welzijn op het werk. Daarnaast zijn enkele bepalingen rond bouwplaatsen terug te vinden in art. 433bis tot en met 468 van het ARAB en in het KB tijdelijke of mobiele bouwplaatsen (KB TMBP). Ook al zijn normen niet verplicht om toe te passen (tenzij in de regelgeving hiernaar is ver­wezen), dan speelt EN12811 wel een be­langrijke rol bij stellingbouw.