Markantste veranderingen in tabaksland

Wat beweegt er op wetgevend vlak?

De tabaksindustrie bevindt zich in stormachtig weer. Langs de ene kant heb je een markt die alsmaar meer dalende cijfers vertoont, aan de andere kant een overheid die steeds strengere regels oplegt. Die zorgen ervoor dat steeds meer rokers stoppen, uitwijken of hun toevlucht zoeken in alternatieven zoals e-sigaretten of – in het ergste geval – het illegale circuit betreden. Wat is er het voorbije jaar veranderd? En welke evoluties staan nog voor de deur? Een samenvatting ...

Markt blijft dalen

Door de ene na de andere accijnsverhoging wordt tabak, of het nu een gewone sigaret is of een zelf gerolde, meer en meer een luxeproduct. De verwachting is dat de legale sigarettenmarkt in België de komende jaren sterker zal dalen dan voorheen. De accijnzen beïnvloeden de verkoop nog meer dan in voorgaande jaren en zullen zeker ook in 2024 opnieuw toenemen. Door elke prijsverhoging bestaat de kans dat de consument zijn keuze zal heroverwegen.

De accijnzen zijn aan het begin van 2024 opnieuw sterk gestegen:

- Op 1 januari 2024 werden sigaretten opnieuw aanzienlijk duurder. De prijs van een pakje steeg met ongeveer 2 euro tot ongeveer 10 euro. Daardoor is de prijs van een pakje met 20 sigaretten in vier jaar met 59 procent gestegen, en de prijs van roltabak met meer dan 90 procent. In 2024 bedraagt de accijnsverhoging op de gemiddelde prijs van een pakje roltabak 32,5%. Om deze stijging te compenseren, is een prijsverhoging van meer dan 4,2 euro per pakje van 50 gram nodig. Dit komt ongeveer overeen met de som van de aanzienlijke prijsverhogingen van de afgelopen drie jaar.

- Ook de prijs van e-sigaretten ging omhoog. Begin 2024 werd het immers verplicht gesteld om een accijnszegel aan te brengen op de e-liquids. 

- Deze prijsverhoging heeft geleid tot een kleiner prijsverschil met Frankrijk en Nederland, maar tot een groter prijsverschil met Luxemburg en Duitsland. Bijgevolg kunnen we verwachten dat de grensoverschrijdende handel vanuit Frankrijk en Nederland naar België zal afnemen en die vanuit België naar Luxemburg en Duitsland zal toenemen. Het zal de consument dus nog verder over de grens duwen en ook de illegale handel verder doen stijgen.​

- Aangezien de sterke accijnsverhogingen van de afgelopen jaren zich hebben vertaald in sterke volumedalingen, zullen deze ongekende verhogingen opnieuw een sterke negatieve impact op het volume hebben, met name in de grensstreken.

Verbod in grootwarenhuizen

Vandaag rookt nog altijd een kwart van de bevolking, leren data van de Stichting tegen Kanker. Eind 2022 keurde de regering een eerste reeks anti-tabaksmaatregelen goed. Die kregen eind 2023 een vervolg. Roken is duurder geworden, verder verbannen uit de publieke ruimte en tabak is moeilijker verkoopbaar geworden. De bedoeling is vooral jongeren minder in contact te laten komen met tabak of alternatieve rookmiddelen. Half maart 2024 heeft het parlement het wetsontwerp van minister Vandenbroucke goedgekeurd. 

Vanaf 1 april 2025 zullen supermarkten groter dan 400 m² geen tabaksproducten meer mogen verkopen. In Nederland is dit al het geval vanaf 1 juli 2024.

De omzet van supermarkten is in 2023 voor het eerst in twintig jaar gedaald. De hoge inflatie leidde de voorbije jaren tot een sterke stijging van de omzet bij de grote ketens, maar die tijd is voorbij. Ook het verbod op de verkoop van tabak in supermarkten zal in de tweede helft van 2024 waarschijnlijk de omzet van enkele ketens doen zakken.  

In winkels die nog wél tabak mogen verkopen, zoals krantenwinkels en benzinestations, komt er een display ban: een verbod op het uitstallen van alle tabaksproducten, inclusief e-sigaretten. Die retailers zullen wel een identiteitsbewijs moeten vragen aan iedereen die tabaksproducten wil kopen en jonger lijkt dan 25 jaar.

Er komen zwaardere sancties voor overtredingen van het reclame- en promotieverbod. Ook zullen er meer mysteryshoppers worden ingezet. 

Gevaarlijk precedent
Buurtsuper.be is voorstander van een verkoopverbod, maar verwerpt discriminatie tussen winkels onderling. "Wij zijn voorstander van een verkoopverbod op tabak, maar verwijzen wel naar het grondwettelijk gelijkheidsbeginsel en de ongeoorloofde discriminatie die de wet creëert tussen winkels onderling, op basis van de verkoopoppervlakte", klinkt het bij de belangenorganisatie. Ze vreest dat dit een gevaarlijk precedent wordt voor mogelijke andere toekomstige verkoopverboden. De organisatie is bereid om samen met de minister naar een oplossing te zoeken. Als ze hiervan wordt uitgesloten overweegt Buurtsuper.be om naar het Grondwettelijk Hof te stappen.
Buurtsuper.be verwijst naar het advies van de Raad van State over de nieuwe tabakswet, die het verschil tussen kleine en grote winkels als onwettig beschouwt. De redenering hierachter is dat een onderscheid tussen type verkooppunten niet kan ontsnappen aan het gelijkheidsbeginsel. Een onderscheid tussen soorten winkels kan in dit geval alleen worden gerechtvaardigd op het gebied van gezondheidsrisico's. De loutere maatregel om de tabaksverkoop terug te dringen door het verminderen van het aantal verkooppunten kan dus onmogelijk de toets van het gelijkheidsbeginsel doorstaan.

Alternatieven 

Het gevolg is dat tabaksbedrijven enkel nog groeien in regio's waar de tabaksregels minder streng zijn, zoals het Midden-Oosten, Afrika en Azië. Maar in de westerse wereld moesten ze de voorbije jaren op zoek naar alternatieven. Die rookvrije producten vallen grofweg uiteen in twee groepen. Enerzijds gaat het om producten die tabak niet verbranden maar opwarmen (Heat Not Burn), anderzijds om elektronische sigaretten die een chemische vloeistof met nicotine erin verdampen.

"E-sigaretten zijn voor de gezondheid substantieel minder schadelijk dan klassieke sigaretten", klinkt het zelfs bij het Vlaams Instituut Gezond Leven en de Hoge Gezondheidsraad. "Ze zijn een doeltreffend middel om te stoppen met roken. Doeltreffender dan nicotinepleisters."

Jaarlijks sterven in ons land nog steeds 14.000 mensen aan de gevolgen van roken. Dat aantal kan omlaag als meer rokers omschakelen naar de e-sigaret. "Dat zou meer moeten worden benadrukt, want liefst twee derde van de rokers denkt dat een e-sigaret even schadelijk is als een klassieke sigaret."

De e-sigaret heeft een negatieve perceptie omdat deze ook jongeren verleidt, die zo verslaafd raken aan nicotine. De Stichting tegen Kanker uit haar bezorgdheid over het feit dat een derde van de jongeren tussen de 15 en 20 jaar al eens een e-sigaret heeft gebruikt. Daar moet dus ingegrepen worden. Maar dat mag niet ten koste gaan van de toegankelijkheid voor volwassen rokers.

Sommige producenten (van vooral wegwerp e-sigaretten) richten zich expliciet op jongeren met flashy verpakkingen, speciale smaakjes en reclame op sociale media. Daarop moet nauwer worden toegezien. Daarnaast zijn er zwaardere straffen nodig voor handelaars die e-sigaretten verkopen aan minderjarigen.

Ondertussen is ook al duidelijk dat de verkoop van wegwerpvapes in ons land vanaf 1 januari 2025 verboden wordt.

Markantste evoluties

Sigaretten
- Ze werden op 1 januari 2024 opnieuw duurder.
- Een pakje van 20 sigaretten werd gemiddeld 2 euro duurder (prijsstijging van +59% op 4 jaar tijd).
- Nog steeds kiest 1 op de 3 rokers vandaag voor sigaretten uit het lage prijssegment.
- De legale sigarettenmarkt zal de komende jaren nog sterker dalen dan voorheen.
- De consument zal nog meer dan vroeger over de grens shoppen.
- Ook de illegale handel zal verder stijgen. We zien nu al meer illegale producten binnen het sigarettensegment in België. Ongeveer 20% van de teruggevonden pakjes sigaretten zijn niet in België aangekocht, maar komen uit goedkopere landen zoals Bulgarije, Polen, Turkije, of zijn illegaal nagemaakt.

Tabak
- De Luxemburgse markt is in volume op dit moment groter dan de Belgische en de Nederlandse markt.
- MYO- en volumetabak blijven de grootste groep binnen de FCT-markt (Fine Cut Tobacco) met ongeveer 70% marktaandeel.
- De verkoop van tabak daalt jaarlijks sterk (RYO -15,2%, MYO -17,2%), zowel in het binnenland als aan de grenzen. De volumedaling is echter veel sterker aan de grenzen.
- Door de hoge prijsstijging daalt ook de binnenlandse verkoop, omdat consumenten immers naar het buitenland gaan of richting het illegale circuit.
- De accijnsstijging op de gemiddelde prijs van een pakje roltabak bedraagt 32,5% in 2024. Om deze stijging te compenseren is er een prijsstijging nodig van meer dan 4,2 euro per pakje van 50 gram. Dit is ongeveer evenveel als de som van de aanzienlijke prijsverhogingen van de afgelopen drie jaar.
- In de binnenlandse markt bestaat meer dan de helft van het verkochte MYO-volume uit een kleine of middelgrote bus.
- Fabrikanten maken hun verpakkingen duurzamer (minder plastic).

Sigaren en cigarillo's
- De totale categorie daalt jaar na jaar, mede door een vergrijzende doelgroep (vooral bij cigarillo's, minder bij sigaren), strengere wetgeving, minder gelegenheden om te roken, de opkomst van alternatieven zoals e-sigaretten en vaping-concepten, een groeiend gezondheidsbewustzijn onder consumenten en een beperkte aanvoer van sigarettenrokers.
- Cigarillo's hebben in ons land een marktaandeel van 95%.
- Ook in dit segment zijn de prijzen gestegen.
- Binnen het sigarenvak blijven de grote merken het goed doen (premium shortfillers), net als de 100% tabaksproducten.
- Fabrikanten merken op dat consumenten graag Belgische producten roken (streekgebonden merken).

Elektronische sigaretten
- De categorie groeit niet alleen in België, maar in heel Europa (+4,7% in 2023 ten opzichte van 2022).
- Eén op de twee volwassen rokers in België heeft al eens een e-sigaret geprobeerd.
- Volwassen rokers zijn op zoek naar betere alternatieven.
- Wegwerpmodellen verdwijnen begin 2025 uit de markt.
- Ook de prijs van e-sigaretten ging begin 2024 omhoog. Dit kwam omdat het verplicht werd om een accijnszegel aan te brengen op de e-liquids.