WATER IS VOOR BROUWERIJEN HET GOUD VAN DE TOEKOMST

Van 10 naar minder dan 5 liter water voor 1 liter bier

Brouwerijen kunnen niet zonder water. Om één liter bier te kunnen brouwen, was er ooit meer dan 10 liter water nodig, inbegrepen de hoeveelheid water die nodig is om installaties, flessen en vaten te reinigen. Omdat water een kostbaar goed is en brouwerijen het voor hen steeds meer beschouwen als het goud van de toekomst, zetten zij sterk in op waterzuivering en -recuperatie. Aangemoedigd door de Green Deal Brouwers die vijf jaar geleden werd opgestart, komt voor één liter bier een verbruik van 4 tot 5 liter water en zelfs minder in zicht.

Initiatieven en samenwerking

In september 2018 werd door toenmalig Vlaams minister voor Leefmilieu Joke Schauvliege, het Vlaams Kenniscentrum Water (VlakWa), Fevia Vlaanderen en de Belgische Brouwers de Green Deal Brouwers afgesloten. Zestien brouwers engageerden zich voor een verduurzaming van hun watergebruik.

Op basis van een nulmeting werden individuele doelstellingen vooropgesteld die rekening houden met de specificiteit van elke brouwerij. Sindsdien hebben de respectieve brouwerijen al bijna 1 miljoen kubieke meter minder grondwater verbruikt, of omgerekend 389 olympische zwembaden. In 2021 bespaarden de zestien brouwerijen 569.466 kubieke meter water.

Installaties en reinigingsprocedures

Opvallend was dat de bierproductie opnieuw aantrok na het eerste coronajaar 2020 en er bijgevolg meer water nodig was. Het reinigingsvolume nam evenwel af door optimalisering van de installaties en de reinigingsprocedures voor gist- en lagertanks, leidingen en koelsystemen. Zo werden kiezelguhr-filters voor wortfiltratie vervangen door centrifuges.

Na elke fase in het brouwproces worden installaties en leidingen 'gecipt'

Ook werd geïnvesteerd in nieuwe, meer efficiënte vaten- en flessenlijnen en startten sommigen met een blikkenlijn, waardoor het aantal retourflessen dat moet worden gereinigd, verminderde. Verder werden nieuwe waterzuiveringsstations en installaties voor hergebruik van tot op drinkwaterkwaliteit gezuiverd afvalwater in gebruik genomen. Waar mogelijk werd de opvang van regenwater geoptimaliseerd.

Gevestigde brouwerijen, die vaak al decennialang over een eigen waterwinning beschikken, waren de voorbije jaren soms genoodzaakt om meer grondwater op te pompen uit dieper gelegen waterlagen omdat de kwaliteit van ondiep grondwater achteruit ging.

Verschillende watercircuits

Brouwerijen onderscheiden meestal drie watercircuits. In de eerste plaats is er water dat wordt opgepompt uit ondergrondse watertafels of leidingwater dat wordt gebruikt als brouwwater. Het tweede circuit is dat van verzacht of ontkalkt water waarmee de installaties worden gereinigd. Door het derde netwerk stroomt het meestal via omgekeerde osmose tot drinkwaterkwaliteit herleid gezuiverd afvalwater; dit water wordt aangewend voor reiniging of sanitair gebruik.

Door een meer intense zuivering kan men het ook als drinkwater gebruiken. Brouwen met tot drinkwaterkwaliteit gezuiverd afvalwater gebeurt nauwelijks omdat men geen enkel gezondheidsrisico wil nemen.

Voor reiniging opteren de meeste brouwerijen voor 'cippen' of 'cleaning in place' waarbij de installaties automatisch worden gereinigd zonder dat zij moeten worden gedemonteerd. Grondige schoonmaak van leidingen en bochten is cruciaal omdat daarin productresten (draf, hoppartikels, gist, …) kunnen achterblijven, ketelsteenaanslag kan ontstaan of micro-organismen kunnen groeien.

De zuiveringsinstallatie bevat meer dan honderd controlepunten

Na elk brouwsel en elke andere fase in het brouwproces, zoals het overpompen naar gist- en lagertanks of afvulinstallaties, worden de leidingen 'gecipt'. Waterkwaliteit, het debiet van het spoel- en reinigingswater, de juiste temperatuur en een nauwgezet gebruik van chemicaliën voor een alcalische en desinfecterende reiniging evenals overvloedig spoelen staan garant voor de doorstroming van wort en bier in een steriele omgeving.

Milieuvriendelijke reinigingsproducten

"Reiniging van brouw- en bottelinstallaties is uitermate belangrijk omdat wij kwalitatieve bieren op de markt willen brengen", zegt Filip Sneppe, Qesh Manager Brouwerij Palm & Rodenbach (Swinkels Family Brewers België). "Dat houdt ook in dat wij milieuvriendelijke reinigingsproducten gebruiken met een laag fosfaatgehalte en die niet schadelijk zijn voor bio-organismen. Wanneer wij dat niet zouden doen, dan heeft dat zijn impact op de waterzuivering en -behandeling in de daaropvolgende fasen."

"Daarnaast proberen wij zo weinig mogelijk water per hectoliter bier te gebruiken. Omdat wij verschillende bieren brouwen, is dat een stuk moeilijker dan wanneer je slechts één of twee bieren zou brouwen. Ook streven wij naar een optimaal gebruik van de gist- en lagertanks en trachten wij die zo volledig mogelijk te vullen. Of een tank voor de helft of volledig was gevuld met bier maakt niet uit voor het 'cippen' of reinigen ervan, omdat je steeds moet kijken naar het totaalvolume van de tank."

"Op de planning voor volgend jaar staat de modernisering en verduurzaming van onze waterzuiveringsinstallatie. Geruggensteund door de ervaringen van Swinkels Family Brewers met bio-defosfatisering van afvalwaters in onder meer de vestigingen in Nederland en Ethiopië wordt ook die mogelijkheid onderzocht. Wij bekijken ook diverse, tot op heden door ons niet gebruikte, toepassingsmogelijkheden voor het gebruik van gezuiverd afvalwater. Water is voor brouwerijen als het ware het goud van de toekomst", stelt Filip Sneppe nog.

Zuiver water voor houten tonnen

In brouwerijen, zoals Rodenbach, die hun bier laten nagisten en rijpen in houten tonnen en rechtopstaande foeders, vergt reiniging van rechtopstaande houten foeders een aparte aanpak. "Omdat de noodzakelijke gistcultuur zich grotendeels in het hout bevindt, willen wij die absoluut vrijwaren en behouden", beklemtoont plant manager Rudi Ghequire.

"Lege foeders worden uitsluitend gereinigd met hygiënisch zuiver water zonder gebruik te maken van chemicaliën omdat die de gistcultuur teniet zouden doen. Na reiniging wordt het vat bij voorkeur opnieuw gevuld met bier en wordt een gistcultuur uit een ander vat geïnnoculeerd en gebruikt als startgist voor de nieuwe gistcultuur in dat vat."

Hygiënisch zuiver water is nodig om gistcultuur in houten tonnen te behouden

"Wij laten het vat nooit leeg of droog staan, enerzijds omdat de duigen dan gaan krimpen en het vat gaat lekken, anderzijds om ongewenste infecties te vermijden. Wanneer wij het vat noodgedwongen moeten vullen met water wordt dat minstens jaarlijks ververst. Vullen met bier is evenwel aanbevolen omdat rijpend bier eigenlijk het beste conserveringsmiddel is om eiken vaten jarenlang in goede staat te kunnen bewaren."

Osmose naar drinkwaterkwaliteit

In de brouwerij van de Abdij der Trappisten in Westmalle wordt er al sinds de jaren zestig van de vorige eeuw aandacht besteed aan waterzuivering en -recuperatie. Het brouwwater wordt opgepompt uit de 65 meter diep gelegen Diestiaanse ijzerzandsteenlaag. In navolging van de Green Deal Brouwers werden de reinigingssystemen geoptimaliseerd en werd mogelijk overtollig waterverbruik vermeden. De installatie voor biologische zuivering werd uitgebreid met een membraanfilter voor omgekeerde osmose wat toelaat om het water te zuiveren tot drinkwaterkwaliteit.

"Hierdoor kunnen wij het grondwatergebruik met 26% verminderen en het volume beperken van gereinigd afvalwater dat wordt geloosd in een nabijgelegen beek", stelt productiedirecteur Lieven Van Hofstraeten. "Slib en afvalwater worden tijdens het reinigingsproces van mekaar gescheiden. Het afvalwater wordt gezuiverd en gerecupereerd op de abdijsite, het slib wordt afgevoerd naar een installatie voor de productie van biogas."

"Waar wij een twintigtal jaar geleden nog 10 liter water nodig hadden om 1 liter bier te brouwen, slinkt dat volume nu soms tot iets onder 5 liter. Op dit ogenblik benutten wij de membraanfilter voor omgekeerde osmose voor zo’n 50%. Wij kunnen alleszins nog verdere stappen zetten en op termijn evolueren naar permanent minder dan 5 liter water voor 1 liter bier."

Milieuvriendelijke reinigingsproducten verlagen de impact op waterzuivering

Lieven Van Hofstraeten beklemtoont hoe de reiniging en de recuperatie van het gezuiverd afvalwater nauwgezet moeten worden opgevolgd. "De zuiveringsinstallatie alleen al bevat meer dan honderd controlepunten. Ook op de verschillende watercircuits - putwater, verzacht water, brouwwater - zijn er meetpunten voorzien. Waar wij voordien zo’n 10-15% van het afvalwater recupereerden, is dat nu toch al meer dan 20%. Dat gezuiverd water wordt hoofdzakelijk gebruikt voor spoeling en reiniging van diverse installaties."

Samenwerken voor circulair watergebruik

AB InBev zuivert inmiddels tot 100% van het restwater. In de brouwerijen van Leuven en Jupille wordt reeds 20% daarvan gezuiverd tot drinkwaterkwaliteit en herbruikt in technische installaties. De overige 80% wordt geloosd in de natuur. Ook knoopte de biergroep samenwerkingsprojecten aan met lokale partners om circulair watergebruik te stimuleren. Zo bevoorraden de groendiensten van Leuven en Herent zich met gezuiverd afvalwater voor hun plantsoenen; vorig jaar haalden zij meer dan 700.000 liter op. Verder tankt de Leuvense brandweer zijn blusvoertuigen vol met gezuiverd water ter vervanging van kostbaar drinkwater.

Toen de grondwaterstand vorige zomer dramatisch laag was en de landbouw geconfronteerd werd met extreme droogte werd in juli en augustus een project opgezet waarbij landbouwers zich konden bevoorraden met gezuiverd restwater uit het brouwproces.

Recent zette AB InBev een partnership op met Natuurpunt om waterherstel in het natuurreservaat Doode Bemde, een overstromingsgebied van de Dijle, te stimuleren. Op termijn leidt dit tot meer dan 400 miljoen liter bijkomend water voor het natuurreservaat.

Green Deal Brouwers

AB InBev, Alken-Maes, Cornelissen, De Halve Maan, Duvel Moortgat, Haacht, Het Anker, Hoegaarden, Huyghe, Omer Vander Ghinste, Palm, Rodenbach, Van Honsebrouck, Van Steenberge, Verhaeghe en Westmalle.