Waterrecuperatie: cruciaal deel van de toekomst

Hergebruik het steeds schaarsere goed

Water wordt steeds schaarser en dus ook duurder. Het hergebruiken van water is dus niet langer een kwestie van een ecologische reputatie bekomen: het maakt ook heel wat besparingen mogelijk. Wij geven u een overzicht van de wetgeving en de vele opportuniteiten.

Schaarse grondstof

Het (her)gebruik van water is tegenwoordig zowel een ecologisch als een economisch verhaal. Zowel de overheid als particulieren en bedrijven kunnen maatregelen treffen om de waterschaarste op te vangen. Bovendien liggen hier voor voedingsbedrijven heel wat opportuniteiten om te besparen en meer zelfvoorzienend te worden. Stilstand door watertekorten kan men immers missen als de pest.

Water recupereren betekent meer onafhankelijkheid. Concreet kan een bedrijf gemiddeld 50 tot 80% van het gezuiverde afvalwater hergebruiken. Een bedrijf dat inzet op waterrecuperatie zal dus heel wat minder kosten hebben voor de aankoop of het oppompen van water. Hoewel proceswaterzuivering niet meteen een goedkope technologie is, leidt ze uiteindelijk wel tot minder gebruik van energie en chemische producten; er wordt immers minder 'nieuw' water ingenomen. Het geproduceerde water met de hergebruikinstallatie zal bovendien voldoen aan de drinkwaternorm.

Waterhergebruik is niet meer de complexe materie die het ooit was

Gezien de toegenomen Vlaamse beleidsaandacht omtrent circulariteit, is inzetten hierop ook belangrijk om uw bedrijf futureproof te maken. Meer water hergebruiken betekent ook minder water lozen, wat verder de kosten kan drukken. Het ultieme doel is om zoveel mogelijk proceswater te hergebruiken, bijvoorbeeld voor het reinigen van installaties. In principe kan dit verder gaan: water kan nu al in die mate gezuiverd worden dat het zelfs opnieuw voor productie kan gebruikt worden.

Complexe materie?

Tegenwoordig is de regelgeving omtrent het hergebruiken van water vrij eenvoudig. Op federaal vlak speelt het thema voedselveiligheid, met het FAVV als waakhond. Uiteindelijk valt het startwater zelf te kiezen, zolang het 'eindproduct' maar aan drinkwaterkwaliteit voldoet. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de SPW – Direction de l'Environnement et de l'Eau leggen dan weer regels op rond milieuaspecten, zoals het lozen van afvalwater en het oppompen van grondwater. Hier is het cruciaal dat de impactstudie (basis hiervoor is de Europese kaderrichtlijn) aantoont dat u het concentraat effectief kan en mag lozen.

Water hergebruiken biedt op regulerend vlak ook opportuniteiten. Bepaalde bedrijven hebben hun lozingslimiet qua vuilvracht in het afvalwater bereikt en hebben daardoor moeilijkheden om een verdere uitbreiding te realiseren. De VMM wijst erop dat waterhergebruik bij die bedrijven alsnog een uitbreiding mogelijk kan maken. Bij hergebruik moet er immers minder grond- of leidingwater worden onthard, wat de zoutvracht in het afvalwater doet dalen.

Anderzijds is het volume afvalwater bij hergebruik wel beperkter, maar de concentratie van afvalstoffen hoger, wat mogelijk tot problemen leidt op het vlak van de lozingsvergunning. Concreet is het voor elk bedrijf en elke situatie nodig om de impact van de lozing ten opzichte van het ontvangende water te bekijken op de plaats van de lozing. De mogelijkheden qua lozing bekijken bedrijven het best in overleg met de VMM voor Vlaanderen en de SPW voor Wallonië.

Voedselveiligheid

Een voedingsbedrijf moet voor de meeste processen water van drinkwaterkwaliteit gebruiken: voor al het water dat direct of indirect in contact komt of kan komen met het product. Gecertificeerde bouwers van zuiveringsinstallaties garanderen dan ook dat het gerecupereerde water zeker voldoet aan drinkwaterkwaliteit.

In de praktijk dient wie een uitzondering wil op de regel van de drinkwaterkwaliteit, een aanvraag met gevarenanalyse in te dienen bij het FAVV, het orgaan dat daarover beslist. Een lagere kwaliteit dan drinkwater kan bijvoorbeeld als het water gegarandeerd in een volledig afgesloten proces circuleert.

Er is nu een nieuwe richtlijn (RL 2020/2184) die evenwel nog niet werd omgezet in een KB. Hierdoor moet gerecupereerd water voorlopig nog voldoen aan de vereisten van drinkwater en aldus aan de vereisten van KB 14/01/2002. Wanneer dit oudere KB dus effectief vervangen wordt, kan de situatie licht wijzigen.

Voorlopig geldt de volgende bepaling: "Gerecycleerd water dat wordt gebruikt bij de verwerking of als ingrediënt, mag geen enkel risico van verontreiniging inhouden. Het moet voldoen aan dezelfde normen als drinkwater, tenzij de bevoegde autoriteiten hebben geconstateerd dat de kwaliteit van het water geen nadelige gevolgen kan hebben voor de deugdelijkheid van het levensmiddel als eindproduct."

Technieken

De meest gebruikte technieken zijn ultrafiltratie met omgekeerde osmose (UF-RO) en een membraanbioreactor gecombineerd met omgekeerde osmose (MBR-RO).

Na de omgekeerde osmose volgt een extra desinfectiestap. Op deze manier kan elke mogelijke contaminatie weggewerkt worden. Een goed ontwerp en een goede procesvoering van zowel de reguliere afvalwaterzuivering als de hergebruikinstallatie zijn cruciaal om een zuiveringssysteem optimaal te laten werken.

Uiteraard dient het hele proces goed gemonitord te worden. Een wettelijk kader bepaalt hoe vaak de controles ten minste moeten gebeuren en welke parameters er gecontroleerd moeten worden. In functie van de specifieke situatie kan het nodig zijn om frequenter te monitoren of bijkomende parameters te monitoren. Het waterproductieproces moet ook geïntegreerd worden in het autocontrolesysteem van uw bedrijf. Voor een drinkwaterproductieproces is een HACCP nodig, inclusief een gevarenanalyse.

Aandachtspunten

Aangezien elk bedrijf anders produceert en andere noden heeft, moet men ook met een aantal factoren rekening houden. Het is belangrijk om per proces de aandachtspunten in kaart te brengen en hier rekening mee te houden. Installateurs of leveranciers kunnen hierbij helpen. Denk maar aan de temperatuur, het risico op corrosie, de werking van detergenten en een buffercapaciteit.

Hoe te beginnen

De eerste stap is het gedetailleerd in kaart brengen van uw waterverbruik. Hoeveel water gebruikt u precies voor welk proces? Welk soort water is dat (leidingwater, grondwater …) en welke waterkwaliteit heeft u nodig? Uw waterverbruik in kaart brengen kan bijvoorbeeld met een wateraudit of een meetcampagne met slimme debietmeters.

De tweede stap is het in kaart brengen van de waterkosten. Hierbij speelt de prijs van vers water een belangrijke rol (aankoop leidingwater, oppompen grondwater, opvangen regenwater), maar ook de kosten voor het specifiek aanmaken van proceswater. Dit zijn alle handelingen die nodig zijn om de juiste waterkwaliteit te bekomen, zoals ontharding, desinfectie, koeling of verwarming en de aankoop van chemicaliën. Ook transportkosten spelen hun rol, net als de lozingskosten en eventuele restkosten (zoals personeelskosten, analysekosten bij kwaliteitscontroles, extra verplichtingen ...).

Alles start bij het in kaart brengen van het specifieke watergebruik

De derde stap bestaat dan concreet uit het bekijken waar u water kan besparen. Dit moet een kritische evaluatie van het waterverbruik zijn, per proces- en reinigingsstap. In sommige gevallen kunt u ook water van een lagere kwaliteit gebruiken, als de voedselveiligheid daardoor niet in het gedrang komt.

De vierde stap, ten slotte, is het opzetten van een alternatief watergebruik, eventueel ondersteund door nieuwe waterbronnen en hergebruik van afvalwater. Als uitgangspunt neemt u de hoeveelheden en de waterkwaliteit die u nodig hebt. Hierbij zijn verschillende factoren belangrijk:

• De kosten en baten: Waar is het voordelig om alternatieve waterbronnen in te zetten of water te hergebruiken?
• De voedselveiligheid: Welke waterkwaliteit is vereist voor welke processen? Hoe controleert u die kwaliteit?
• De lozingsvoorwaarden: Voldoet uw nieuwe lozingssituatie nog aan de lozingsnormen? Indien niet: hoe kunt u dat opvangen? Kunt u hogere normen of lozingsvrachten aanvragen? Bij waterhergebruik is dat soms toegelaten.

Als u alles in kaart hebt gebracht, kunt u de meest geschikte technologie voor waterhergebruik selecteren. Neem daarvoor contact op met een of meerdere leveranciers van waterhergebruikinstallaties. Zij kunnen verschillende technologieën aanbevelen en offertes maken.

En de prijs?

De investeringskost verschilt per bedrijf en per situatie. Een hergebruikinstallatie brengt ook operationele kosten mee. Die hebben vooral te maken met het gebruik van chemicaliën, energie, onderhoud en opvolging van de installatie. De operationele kosten bedragen gemiddeld 0,5 tot 0,8 euro per kubieke meter gezuiverd water.

Maar u bespaart er ook heel wat mee. Er moet minder leidingwater aangekocht of grondwater opgepompt worden. De proceswaterzuivering wordt goedkoper omdat u water gebruikt dat al behandeld is en u dus minder grond- of leidingwater moet behandelen. U heeft bijvoorbeeld minder ontharding en pekel nodig. Bovendien neemt uw lozingsdebiet af.

U kan zich laten bijstaan door een consultant of surf naar www.vlakwa.be voor een overzicht van dienstverleners en technologieleveranciers. U kunt ook bij Vlakwa terecht voor onafhankelijk advies over mogelijke subsidies in Vlaanderen. Voor Wallonië kunt u rekenen op de SPW – Direction de l'Environnement et de l'Eau. Bovendien kunt u gebruikmaken van de  Waterbarometer, een tool ontwikkeld in het SmartWaterUse project om uw waterverbruik in kaart te brengen en te optimaliseren. Flanders' FOOD organiseert hier ook opleidingen over.

Specifiek voor de voedingsindustrie kan u rekenen op Fevia. Op hun site kunt u meer informatie aanvragen, met deskundig advies op het vlak van waterhergebruik en andere aspecten van een circulaire productie. Download daar ook Fevia's brochure over waterhergebruik.

Met medewerking van Fevia en Vlakwa