Compostering in de openbare ruimte

Van organisch afval tot waardevolle grondstof

Compostering in openbaar groen vormt een integraal aspect van het onderhoud en de verfraaiing van parken, plantsoenen en andere openbare groenvoorzieningen. Het dient niet alleen als een effectieve manier om organisch afval om te zetten in voedzame bodemverbeteraar, maar draagt ook bij aan een duurzamere benadering van groenbeheer. Diverse methoden en technologieën staan ter beschikking voor compostering, elk met unieke voordelen en toepassingen.

Waarom composteren?

Meststoffen spelen een cruciale rol bij het bevorderen van de groei van planten, terwijl potgrond en turf als substraten fungeren. Bij het aanleggen van een border of grasmat is het echter raadzaam om een bodemverbeteraar, zoals compost, te gebruiken. Compost vormt een waardevolle bron van humus, met diverse voordelen:

1. Compost behoudt water en voedingsstoffen op een efficiënte wijze

2. De bodemstructuur wordt significant verbeterd door het gebruik van compost

3. De behoefte aan externe meststoffen wordt verminderd dankzij compost

4. Compost faciliteert een vlotte lucht- en waterbeweging in de bodem

5. Het stimuleert het bodemleven op een positieve manier

6. Bodemerosie wordt verminderd door de toepassing van compost

7. Gras, bloemen, borders en bomen worden veerkrachtiger tegen extreme zomerse weersomstandigheden

In de herfst en vroege winter fungeert compost als een ideale onderhoudsbeurt

Het gebruik van compost in het voor- of najaar biedt niet alleen aanzienlijke voordelen voor planten, maar zet tevens belangrijke stappen in de richting van droogte- en hittebestendigheid. In de herfst en vroege winter fungeert compost als een ideale onderhoudsbeurt. Bodemdiertjes verwerken de compost in de bodem, waardoor de humus gedurende de wintermaanden de bodem verrijkt. Een dun laagje opengeharkte compost in grasperkjes verdwijnt na enkele regenbuien in het bodemoppervlak, terwijl rond struiken of in borders een dikkere laag kan worden aangebracht. Dit biedt bescherming tegen koude en voorziet in een extra voorraad organische stof. Tijdens deze periode is het raadzaam om geen meststoffen te gebruiken, maar compost kan wel dienen als bodemverbeteraar om het humusgehalte op peil te houden.

De voordelen van compost zijn eveneens waarneembaar in diverse bodemsoorten. Zandgronden behouden beter vocht, terwijl zwaardere gronden zoals leem en klei juist beter draineren dankzij de toevoeging van compost.

Verschillende methodes

In Vlaanderen bevinden zich ongeveer veertig professionele composteerinstallaties, waarvan sommige uitsluitend gft-afval verwerken, terwijl anderen zich toeleggen op groenafval. Hoewel de procesomstandigheden variëren, produceren ze allemaal hoogwaardige compost. Deze professionele compost wordt vervolgens gebruikt door huishoudens, tuinaannemers, gemeenten en provincies in zowel particuliere tuinen als openbaar groen. Op deze manier wordt de vruchtbaarheid en gezondheid van de bodem in Vlaanderen behouden en versterkt.

Het professionele composteringsproces

Het professionele composteringsproces op grote schaal omvat de stappen van voorbewerking, waar materialen worden gemengd en opgezet in hopen, gevolgd door het eigenlijke composteeringsproces. Na dit proces ondergaat de compost narijping, waarbij verdere stabilisatie plaatsvindt. Ten slotte wordt de compost geaffineerd, opgeschoond en gezeefd in verschillende fijnheden, resulterend in hoogwaardige compost geschikt voor diverse toepassingen. Dit integrale proces draagt bij aan duurzaam beheer van organisch materiaal op grote schaal.

Aeroob of anaeroob

Aerobe compostering en anaerobe vergisting zijn twee verschillende benaderingen voor het verwerken van organisch materiaal. Bij aerobe compostering zorgt de opbouw ervoor dat er voldoende lucht, oftewel zuurstof, in de hoop kan doordringen. Dit resulteert in een verhoogde temperatuur en een vrijwel reukloos verloop van de compostering.

Aan de andere kant is anaerobe vergisting een gecontroleerd, zuurstofloos afbraakproces van organisch-biologisch materiaal, waarbij biogas en een gehomogeniseerd product, bekend als ruw digestaat, worden gevormd. Deze vergisting vindt plaats in afgesloten vergistingstanks, waarbij in Vlaanderen mest, energiegewassen en/of organisch-biologische afvalstoffen als inputstromen worden gebruikt. Soms wordt ruw digestaat ingedroogd tot gedroogd digestaat. Indien dit gedroogde digestaat voldoet aan specifieke kwaliteitsvereisten, kan het zuiver of gemengd worden gebruikt als organische meststof in groenvoorzieningen.

Bokashi als voorbehandeling
Ook Bokashi, een gefermenteerd organisch materiaal dat zijn oorsprong vindt in Japan en wereldwijd wordt toegepast, kan aanzienlijke positieve effecten hebben op de bodem. Het bestaat uit gefermenteerde oogstresten, kuilenresten en hakselmateriaal.

In tegenstelling tot compost vertoont Bokashi een beperkte afbraak, waarbij van 14 ton uitgangsmateriaal maar liefst 13 ton behouden blijft. Wat Bokashi uniek maakt, is dat de organische stof na toepassing niet volledig stabiel blijft, waardoor verdere afbraak in de bodem plaatsvindt. Deze eigenschap onderscheidt Bokashi van compost, waarin de organische stof juist zeer stabiel is en vergelijkbaar met humus.

Toepassingen in parken en plantsoenen

Compost wordt in diverse groenvoorzieningen toegepast, waarbij de benodigde hoeveelheid en toepassingsmethode afhangen van het specifieke doel. Ongeacht de toepassing staat vast dat compost uitstekend water vasthoudt en minder gevoelig is voor droogte. Bovendien leidt het gebruik van compost tot een verminderde behoefte aan chemische meststoffen en pesticiden.

Bloemborders

Om problemen met te harde, te arme of te droge grond aan te pakken, is het raadzaam de bodem grondig te verbeteren vóór het planten. Het mengen van compost met de tuingrond leidt tot verbetering van de waterhuishouding, de structuur en het bodemleven. Compost kan zowel tijdens de aanleg worden toegepast als achteraf door een dun laagje over de border te verspreiden. Hierdoor wordt de bodem optimaal voorbereid, wat gunstig is voor de groei en gezondheid van de beplanting.

Bomen en struiken

Houtachtige gewassen, vooral bomen, hebben diepe wortels die het voor hen bemoeilijken om optimaal te profiteren van algemene bodemverbeteringen. Daarom is het van cruciaal belang om het plantgat ruim voldoende te maken, waarbij het toevoegen van 20% compost aanzienlijke voordelen oplevert.

In de eerste plaats vergemakkelijkt dit de inworteling van de planten, wat resulteert in een beter gedijen. Bovendien voorziet de compost in een langdurige basisbemesting, wat gunstig is voor de voedingsbehoeften van de plant op lange termijn. Daarnaast draagt de toevoeging van compost bij aan het vergroten van de waterreserve, wat van cruciaal belang is voor een gezonde groei en ontwikkeling. 

Bloembakken en kuipplanten

Bloembakken gevuld met veen- of turfsubstraten hebben het nadeel dat ze snel uitdrogen; wanneer ze eenmaal zijn uitgedroogd, absorbeert dit substraat moeilijk vocht. Door 20% compost toe te voegen ontstaat er een aanzienlijke extra waterreserve. Dit verlaagt de begietfrequentie, wat direct leidt tot aanzienlijke arbeidsbesparingen. De compost zorgt ook meteen voor een langdurige bemesting van het substraat. Daarnaast is compost een duurzaam alternatief voor turf.

Duurzaamheid en milieueffecten

Compost gebruiken leidt tot enkele duurzame voordelen.

Beperkt de CO₂-uitstoot

Een gemeente die jaarlijks bijvoorbeeld 30 ton gft-compost inzet voor haar openbaar groenbeleid, realiseert daarmee een jaarlijkse vermindering van circa 38 ton CO₂-equivalenten in haar voetafdruk. Via de CO₂-app van Vlaco kun je zelf de winst in voetafdruk berekenen.

Dankzij de resultaten uit de CO₂-tool voor hun specifieke situatie kan de gemeente aantonen dat het gebruik van compost en digestaat niet alleen bijdraagt aan een gezond bodembeleid, maar ook aan het behalen van klimaatdoelstellingen, zoals de doelen voor 2020 en 2030, het Vlaamse klimaatactieplan, het Burgemeestersconvenant, het 4 ‰ -initiatief, en andere gerelateerde initiatieven.

Activeert het bodemleven

De bodem herbergt een overvloed aan leven, variërend van microscopisch kleine wezens tot zichtbare diertjes. Deze bodemorganismen vervullen essentiële functies in de bodem. Het is al eeuwen bekend dat compost een voedingsbron is voor deze bodemdiertjes. Door compost aan de bodem toe te voegen, stimuleren we diversiteit onder de organismen en bevorderen we een evenwichtig bodemleven. Dit resulteert in weerstand tegen schadelijke organismen.

Vergemakkelijkt de infiltratie van water 

Dankzij compost vertoont de bodem robuustere bodemaggregaten, die niet gemakkelijk uiteenvallen onder de impact van regendruppels. Door de verbeterde porositeit dringt regenwater efficiënter door in de bodem en wordt afspoeling geminimaliseerd. Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat deze voordelen met name opvallend zijn bij leem- en kleigronden. De stevige bodemaggregaten verminderen aanzienlijk het risico op erosie, waardoor een robuuste bodemstructuur wordt bevorderd.

Praktische overwegingen

Het composteringsproces dient zorgvuldig te worden uitgevoerd, waarbij een geschikte locatie en vergunning cruciaal zijn. De samenstelling van het startmateriaal is eveneens essentieel om het composteringsproces effectief te starten. Daarnaast is nauwlettende opvolging vereist, inclusief regelmatig keren en bevochtigen van het materiaal. Kwaliteitscontrole, een keuringsattest en een ontheffing zijn onmisbaar en dienen allemaal te worden meegerekend om een realistische kosteninschatting te maken.

Het brengen van groenafval naar een professionele composteerfaciliteit is een duurzame oplossing voor groendiensten

Het brengen van groenafval naar een professionele composteerfaciliteit en het terugnemen van compost vormen een duurzame oplossing voor groendiensten. Vaak zijn gemeenten betrokken als partners in dergelijke composteringen, meestal via intercommunales. Het starten van een eigen composteerproces is doorgaans niet de meest duurzame keuze.

Regelgeving

Het gebruik van compost als grondstof is aan diverse voorwaarden onderhevig. Het is noodzakelijk om te voldoen aan de regelgeving van instanties zoals OVAM, de Mestbank (VLM), en de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Specifiek voor compost is het vereist om een keuringsattest aan te vragen bij Vlaco vzw. Dit attest bevestigt dat de compost is geclassificeerd als een grondstof en niet langer als een afvalstof wordt beschouwd. Het naleven van deze procedures waarborgt de correcte behandeling van compost als waardevolle grondstof binnen de geldende regelgeving.

Handige tool
Vlaco heeft een tool ontwikkeld waarmee de gemiddelde voetafdrukwinst bij het gebruik van compost en digestaat kan worden uitgedrukt in termen van CO₂-equivalenten. Deze tool berekent per ton eindproduct zowel de broeikasgasemissie als de emissiebesparing, gerelateerd aan onder andere:

- De productie van compost of digestaat
- Hun turf- en/of kunstmeststofvervanging
- De productie van hernieuwbare energie die is gekoppeld aan compostering of vergisting
- De koolstofsequestratie in de bodem bij het toepassen van digestaat en compost

Voor toegang tot de tool, ga naar: vlaco.be/co2app

Verifieer zeker de online compostcalculator om te bepalen hoeveel compost het best gebruikt kan worden voor een specifieke activiteit: vlaco.be/compostcalculator

Met medewerking van Agriton, Bodemkundige Dienst van België, Proefcentrum voor Sierteelt en Vlaco