Alternatieve ruwbouw: wat zijn de mogelijkheden?

Gedreven door de vraag naar duurzame en energiezuinige woningen, winnen alternatieve en ecologische ruwbouwtechnieken terrein. Van houtskeletbouw tot hennep- en strobaalconstructies en innovatieve modulaire bouwtechnieken: we overlopen hier de mogelijkheden.

 

Wat is alternatieve ruwbouw?

Als we over ruwbouw spreken, gaat het over het skelet van de woning. Traditioneel wordt daarbij gewerkt met bakstenen, staal of beton. Dit is veruit nog steeds de meest populaire bouwmethode. In de traditionele ruwbouw wordt er ook zo vaak mogelijk met gerecycleerde materialen gewerkt, in het kader van circulaire bouw, om de milieu-impact tot een minimum te houden -  het proces richt zich immers ook op duurzaamheid en sterkte.

Desalniettemin is het toch ook interessant om eens een blik te werpen op alternatieve - en vooral ecologische bouwmethoden, waarbij gewerkt wordt met hernieuwbare materialen, zoals bijvoorbeeld houtskeletbouw of leembouw. Het voordeel van dergelijke technieken vereist weliswaar vaak meer gespecialiseerde kennis en kan hogere initiële kosten hebben, maar qua duurzaamheid en performantie kan het wel tellen.

Met hout(skelet)bouw

Als we spreken over houtbouw, gaat het vaak over houtskeletbouw. Houtskeletbouw is een bouwmethode waarbij de draagstructuur van een gebouw bestaat uit een geraamte van (naald)houten balken en stijlen. Tegen het hout worden verbandplaten bevestigd om de (horizontale) windbelasting te kunnen opvangen. Meestal zijn dat OSB-platen. 

Tussen de stijlen wordt het houten frame opgevuld met isolatiemateriaal - cellulose of houtwol leent zich hiertoe uitstekend. Na het isoleren kan er worden afgewerkt met binnen- en buitenbekleding, zoals gipsplaten en gevelpanelen, net als bij een traditioneel gebouwde woning. Uiteraard kan er ook langs buiten of langs binnen geïsoleerd worden. 

Om geen onnodige gaten te moeten maken, wordt vaak een leidingspouw voorzien, waar elektriciteitskabels of waterleidingen door kunnen lopen. 

Waarom kiezen voor houtskeletbouw?

Houtskeletbouw is licht, flexibel en relatief snel op te zetten. Meestal gaat het om prefabelementen: kaders- die vooraf in de fabriek gemaakt worden en op de werf aan elkaar worden bevestigd - bij dit proces komt weinig bouwafval kijken. De methode is bijzonder geschikt voor energie-efficiënte en ecologische bouwprojecten, omdat hout een hernieuwbare en - mits het afkomstig is uit duurzaam beheerde bossen - milieuvriendelijke grondstof is. 

Tip
Wanneer je wil optoppen, is houtskeletbouw een van de meest vooraanstaande methoden om aan de slag te gaan. Bij optoppen wordt bovenop een bestaande woning een nieuwe woning(unit) of extra verdieping aangebracht.

Doordat je met een relatief licht gebouwkader zit, zal de woning wel snel opwarmen en afkoelen. Een doorgedreven isolatie is dus een absolute must bij houtskeletbouw. Vooral buitenisolatie kan interessant zijn, want de stijlen kunnen op zich wel een koudebrug vormen. Daarnaast is het opportuun om voor binnenwanden en vloeren met zwaardere materialen te werken als buffer voor de warmte. Daarnaast is goede buitenzonwering onontbeerlijk.

Andere vormen van houtbouw

• Massieve houtbouw of CLT - Cross Laminated Timber: grote panelen van kruislings verlijmd massief hout vormen wanden, vloeren en daken. Het biedt hoge sterkte en stabiliteit en is geschikt voor grotere gebouwen. Met deze bouwmethode zijn er grotere overspanningen mogelijk dan bij houtskeletbouw. Massieve houtbouw scoort ook beter dan houtskeletbouw op thermisch en akoestisch vlak.
• Hybride houtbouw: Er kan ook aan hybride houtbouw gedaan worden, waarbij houtskeletbouw en massieve houtbouw met elkaar worden gecombineerd. De wanden kunnen dan bijvoorbeeld volgens het houtskeletbouwprincipe worden opgebouwd, met de leidingen weggewerkt in de spouw, en kunnen grotere overspanningen mogelijk gemaakt worden met een CLT-methode. Ook een combinatie van hout met andere materialen, zoals staal of beton, is uiteraard mogelijk om de voordelen van beide te benutten, bijvoorbeeld in hoge of complexe gebouwen.

Hout combineren met stro: een strobaalwoning

Houtskeletbouw is op zich al redelijk goed ingeburgerd in de nieuwbouw. Je kan het ecologische karakter daarvan nog een tikje opkrikken met de toevoeging van stro: een strobaalwoning. Volgens het strobaalwoningprincipe worden geperste strobalen gebruikt als constructief element of als isolatiemateriaal in de wanden.

Strobalen worden meestal gestapeld op een fundering en verstevigd met houten frames - waarvan het hout even diep is als de strobalen dik zijn - of andere structuren. Daarna worden de strowanden afgewerkt - langs binnen bijvoorbeeld met OSB en een leemlaag voor de vochtregulerende werking, langs buiten bijvoorbeeld met een kalkpleister.

Een belangrijk aspect hier is dat er dampopen gebouwd moet worden. De muren moeten vocht in dampvorm kunnen doorlaten om te voorkomen dat het in de constructie opgesloten raakt, wat kan leiden tot schimmelvorming, houtrot en andere schade. Stro is een goed, ademend materiaal voor vochtregulering in huis. De combinatie van stro, leem en kalk werken samen om vocht op natuurlijke wijze te beheren zonder extra dampremmers.

Waarom kiezen voor een strobaalwoning?

Gezien het geperste stro in een strobaalwoning reeds een goede thermische én akoestische isolator vormt, is er niet noodzakelijk bijkomende isolatie nodig in de muren. Om een dak te isoleren zijn strobalen echter minder geschikt - het is niet onmogelijk, maar vanwege hun breedte en gewicht is het ook niet vanzelfsprekend. Daar kan bijkomende dakisolatie dus wel nodig zijn.

Een strobaalwoning is ook haalbaar om op te zetten als zelfbouw, mits de weersomstandigheden het toelaten. Voor de afwerking van een strowand doe je echter wel beter een beroep op een professional. Leem- en kalkpleistertechnieken zijn immers niet de meest evidente methoden voor niet-ingewijden.

Qua binnenmuurafwerking ben je echter wat beperkt in de mogelijkheden. De leempleisterlaag binnenin is absoluut nodig als vochtregulator en in principe mag daar geen volledige afwerkingslaag over. Daarnaast is een leemmuur niet sterk genoeg om kaders of andere zaken aan op te hangen. In dat geval moet er dus met verstevigingsbalken op het achterliggende OSB-frame gewerkt worden.

Hout combineren met hennep: een kalkhennepwoning

Een kalkhennepwoning is in essentie hetzelfde als een strobaalwoning: de draagconstructie is eveneens van hout, maar daarin wordt er met een ander materiaal als isolerende basis gewerkt, namelijk de houtsnippers van de hennepplant, in combinatie met kalk en water. Van dit mengsel worden hennep constructieblokken of kalkhennepblokken gemaakt.

Waar strobaalmuren meestal meer dan 40 cm dik zijn, zijn hennepwanden tot 30 cm dik. De helft daarvan wordt opgevuld met kalkhennepblokken, de andere helft met een dampopen isolatiemateriaal - denk aan hennepvlokken of houtwolisolatie. In daken kan er eveneens gewerkt worden met hennepvlokken, dekens of platen.

Net als een strobaalwoning, moet de constructie hier dampopen zijn. Hennep is ademend, waardoor vochtproblemen in de constructie worden voorkomen en een gezond binnenklimaat wordt bevorderd.

Waarom kiezen voor kalkhennepbouw?

De dampopen eigenschappen van een kalkhennepconstructie reguleren vocht en voorkomen uit zichzelf schimmelvorming. Het gebruik van natuurlijke materialen zorgt, net als bij een strobaalwoning, voor een ademend en allergievriendelijk woonklimaat.

Hier is een extra isolatielaag met een dampopen materiaal (zoals eerder aangegeven - hennep, houtwol of een ander alternatief) echter wel een must. Kalkhennep heeft uit zichzelf wel goede isolerende eigenschappen, maar doordat het materiaal zeer traag droogt tijdens de constructie, is een toevoeging van een extra laag dampopen isolatielaag gewenst. Zo kan het vocht op eigen tempo afgevoerd worden, terwijl je toch voldoende isoleert.

In de binnenafwerking ben je bij een kalkhennepwoning tot meer in staat dan bij een strobaalwoning. Naast een leempleisterlaag op een OSB-wand kan je hier meer kanten uit, zolang je dampopen werkt. Naast een leempleisterlaag, kan je hier ook werken met gipsvezel- of leemplaten, waardoor je al meer met een gerust hart dingen kunt ophangen.

Tip
Hennep op zich is behoorlijk brandbaar. Fabrikanten verhogen de brandwerendheid met behulp van bijvoorbeeld kalk, ammoniumfosfaat of soda.

Met een isolerend blokkensysteem

Je kan de ruwbouw van je woning ook voorzien met polystyreenblokken die je als legoblokken op elkaar kan stapelen. Daarna worden de holle blokken in één keer verdiephoog gevuld met beton voor een stevig geheel. Voor de vloerplaat, tussenvloer of het platte dak gebruik je lichtgewicht en isolerende welfselelementen. Die kunnen makkelijk met de hand geplaatst worden, waarna ze ook worden gevuld met beton.

Waarom kiezen voor een isolerend blokkensysteem?

Polystyreen en opgevuld beton. Ecologisch? Misschien niet onmiddellijk als we naar de materialen kijken, maar je slaat wel twee vliegen in één klap door isolatie en de ruwbouw in één stap te voorzien met een ononderbroken bouwschil zonder koudebruggen. De muren zijn op zich al dik genoeg en hebben een zeer goede lambdawaarde (tot 0,10 W/m²K), waardoor je zonder bijkomend te moeten isoleren eigenlijk al een passiefhuis hebt gezet.

Daarnaast is het ook een relatief eenvoudige bouwmethode, ook voor de doe-het-zelver: je hoeft de blokken enkel op elkaar te stapelen en ze schuiven mooi in elkaar via een tand- en groefsysteem. De lichte materialen worden modulair opgebouwd zonder mortel of lijm. Alles past perfect in elkaar zodat er weinig bouwafval overblijft. Na enkele dagen bouwen heb je een verdieping geplaatst.