Hoe zelf een zwemvijver aanleggen

Op vakantie gaan in eigen tuin boomt. Biologische zwembaden en zwemvijvers als onderdeel van zowel de recreatieve als de wellnesstuin spelen daar een rol in. Toch wordt die zwemvijverdroom eerder aarzelend afgestoft, want een dergelijk project is een enorme uitdaging én best duur. Of niet? In dit artikel schetsen we wat een zwemvijver inhoudt en tonen we het natuurlijke – en makkelijker zelf te realiseren – systeem van de Britse David Pagan Butler.

zwemmen in je tuin

Waterpret voor de kids of eenvoudigweg afkoeling zoeken in je eigen tuin, dat zou voor iedereen mogelijk moeten zijn. Welke waterpartij dan het beste bij jouw situatie past, bepaal je door vooraf een grondige vergelijking te maken. Groene oase of strakke, staalblauwe kuip ... persoonlijke voorkeur zal uiteraard het voornaamste zijn wat bepaalt of je een klassiek zwembad wil of toch een zwemvijver overweegt.

Een tweede grote invloed is het budget. Want hoewel blauwe opbouwzwembadjes uit de winkelrekken goedkoper zijn in aanschaf, is een duurzamere oplossing vaak goedkoper op lange termijn. Door de stijgende water- en energiekosten wordt een correcte afweging tussen de verschillende opties nóg belangrijker.

waarom een zwemvijver kiezen

Er zijn een vijftal courante overwegingen waarom je voor deze oplossing zou kiezen:

Persoonlijke voorkeur 

De ene houdt van het clean gevoel dat blauwe tegeltjes geven, de ander wil een explosie van planten en een totaalbeeld dat je zo uit de wilde natuur plukt. Hoewel je een zwemvijver zo 'design' kan maken als je zelf wil, is de look meer voor groenliefhebbers. Bijkomend voordeel van de vijver is dat die mooi geïntegreerd kan worden in de rest van de tuin én dat je er het hele jaar door visueel plezier aan hebt. Het is ook een ideale manier om je meer verbonden te voelen met de natuur – iets wat we met z'n allen meer opzoeken sinds de introductie van lockdowns.

Gezondheid

Een van de grote verschillen tussen zwembad en zwemvijver is het gebruik van chemicaliën zoals chloor. Om het water schoon en kristalhelder te houden, worden natuurlijke organismen gedood. De zwemvijver maakt gebruik van natuurlijke zuivering, waardoor het water zacht blijft. Het irriteert de huid en de ogen niet.

BUDGET

Je  kan natuurlijk altijd zo ver gaan als je zelf wil, maar de gemiddelde prijs van een basic zwemvijver ligt lager dan die van een zwembad. In het totale kostenplaatje moet je rekening houden met de aankoop van filters en pompen, chemische reinigingsmiddelen, eventuele verwarming, etc. 

Ecologisch gedachtengoed

Een grote troef van de zwemvijver, is zijn nut als natuurlijke biotoop. Water in je tuin is zeer belangrijk om er de biodiversiteit te boosten. Nuttige insecten komen er drinken en vormen een onderdeel van de waterfilter, zoogdieren en vogels lessen er hun dorst of zoeken er afkoeling, amfibieën nemen er hun intrek ... Bovendien is een zwemvijver ook duurzamer dan een plastic bad dat na enkele jaren op zolder naar het containerpark gaat. Je verbruikt er ook minder water en energie mee.

ONDERHOUDSGEMAK

Hoewel het verschil met een zwembad veel kleiner is dan je zou denken, valt het onderhoud van een zwemvijver goed mee.

 

Het ABC van de zwemvijver

WERKING

De klassieke zwemvijver is niet zomaar een kuip, maar een systeem, dat volgens een van twee werkingsprincipes kan worden opgebouwd:

• downflow: water uit de zwemzone loopt rechtstreeks via het oppervlak over in de filterzone, om daar gezuiverd te worden en vervolgens via drainagedarmen onderaan de filterzone weer aangezogen en naar de zwemzone verpompt te worden. 

• upflow: het upflowprincipe werkt precies andersom. Water wordt uit de zwemzone onttrokken en zo onderaan de filterzone gebracht. Van daaruit stijgt het door de lava- en plantenzone op, om uiteindelijk via het oppervlak weer in de zwemzone over te lopen. Wanneer de omstandigheden daar om vragen, kan het ook via een extra aftakking tot in de zwemzone worden gebracht.

gradaties

In dit artikel gaan we vooral in op de natuurlijkste varianten. We benadrukken wel dat je zwemvijver versus zwembad niet geheel zwart-wit moet zien. Er zijn namelijk enige gradaties waarbij de verschillen vooral zitten in de mate en manier waarmee er wordt gefilterd. De meest natuurlijke zwemvijver vergt zo weinig mogelijk menselijke inbreng. Wie het klassieke zwembad nog niet helemaal kan loslaten, kan kiezen voor een hybrideoplossing. Daarbij wordt er extra ondersteund met biologische filtertechnologie, gedoseerde toevoegingen van mineralen en bacteriën en/of uv-lampen. 

POMP

Bij de keuze en dimensionering van de pomp streef je naar een goede maar rustige doorstroming. Als vuistregel geldt dat het water, afhankelijk van de vijvergrootte, het volledige systeem in vier tot acht uur moet doorlopen. Een hoger debiet zal ertoe leiden dat planten onvoldoende voedingsstoffen kunnen opnemen en het evenwicht verstoord raakt. Een pomp moet altijd lager en in droge opstelling (in bv. een aparte pompput) geplaats worden.

FILTERS

De helofytenfilter of plantenfilter is een moeraszone waar het water door wordt gestuurd. Zuiverende planten groeien in een bed van lavastenen, grind en substraat. Bij een zwemvijver die volgens het upflowprincipe is opgebouwd, kan je een of meerdere filters toevoegen. Bevindt de zwemvijver zich bijvoorbeeld in een boomrijk gebied of wil je extreem helder water, dan kan je tussen skimmers en filterzone een voorfiltering (bv. boogzeef en/of trommelfilter) plaatsen.

VERWARMING

Vanwege de zwarte EPDM-folie en door de passage van het water in een ondiepe filterzone, ligt de temperatuur in een zwemvijver hoger dan in een klassiek zwembad. Bijverwarmen kan, maar enkel met gepaste maatregelen. Om het biologische evenwicht niet te verstoren, mag de temperatuur bijvoorbeeld niet boven 26 °C uitkomen. Wanneer het te koud wordt om buiten te zwemmen, blijft je vijver zijn waarde behouden als visuele eyecatcher. 

ONDERHOUD

We stipten al aan dat het dagelijks onderhoud van een zwemvijver relatief beperkt blijft. Noteer echter wél op je takenlijstje dat hij bij elke seizoenswissel seizoensklaar moet worden gemaakt. 

LENTE

Van zodra de buitentemperatuur 12 °C bereikt, komt het water weer tot leven, met de algen voorop. Hou bij aanvang van de lente daarom meteen de waterkwaliteit in de gaten en voeg indien nodig wat extra bacteriën toe om het evenwicht te herstellen. Zijn er tijdens een strenge winter planten doodgevroren, dan is het aangeraden deze te vervangen.

ZOMER

Als de opstart goed is verlopen, blijft het water in principe in evenwicht. Je kan dus volop van de zwemperiode genieten.

HERFST

Om extreme vervuiling door vallende bladeren en verstopping van skimmers te vermijden, wordt er tijdens de herfst het best een net over de zwemvijver gespannen.

WINTER

In de meeste gevallen wordt er aangeraden om tijdens de winter minimaal één pomp draaiende te houden. De constante circulatie zal immers voorkomen dat het water al te snel bevriest. Is het echter een strenge winter en dreigt het water écht tot onder de skimmers te bevriezen, dan is het beter het systeem stop te zetten om droogtrekken van de pomp te voorkomen. Snoei de waterplanten ook terug. 

TROUBLESHOOTING
Algengroei
De aanwezigheid van algen duidt er doorgaans op dat de planten niet in staat zijn om het voedsel in het water te verwerken. Dat kan te wijten zijn aan een overaanbod, maar net zozeer aan alternatieve factoren die de werking van de planten verstoren. Zit de zuurtegraad van het water niet helemaal goed, bijvoorbeeld, dan zullen de meeste planten niet de nodige voedingsstoffen opnemen, terwijl algen dat wel doen. Ook bij aanvang van de lente zullen algen sneller hun voedselopname starten dan de planten. Een wateranalyse biedt meer duidelijkheid over de onderliggende oorzaak van algengroei. Afhankelijk daarvan kan een oplossing gezocht worden. Draadalgen kan je bestrijden door ze manueel weg te halen, het water te behandelen, planten bij te plaatsen, of (tijdelijk) extra bacteriën toe te voegen; zweefalgen moeten met behulp van uv-lampen aangepakt worden.
Beperkte plantengroei
Een beperkte voedselopname betekent doorgaans ook een verstoorde plantengroei of zelfs sterfte. Niet alleen afwijkende pH-waarden of een daadwerkelijk gebrek aan voedingsstoffen kunnen daarvan aan de oorsprong liggen, maar ook een overdimensionering van de pomp zorgt regelmatig voor problemen. Stroomt het water te snel door het systeem, dan hebben de planten immers niet de tijd om de nodige voedingsstoffen op te nemen. Het debiet moet dan omlaag.

 

aanleg zwemvijver

Velen laten de droom van een zwemvijver schieten omdat de kost te zwaar doorweegt of omdat zelf aanleggen te complex is. De Britse David Pagan Butler bedacht echter een systeem dat een behoorlijke gamechanger kan betekenen. We lichten het hieronder toe. (Wie toch liever aan de slag gaat met een klassiek systeem, kan hier meer lezen.) 

inspiratie halen bij David Pagan Butler

David Pagan Butler ruilde in 2005 zijn carrière bij de BBC in voor eentje als ontwerper van natuurlijke zwemvijvers. Hij bedacht een systeem waarbij de natuur zo goed mogelijk wordt nagebootst en de kosten voor aanleg, techniek en onderhoud zo laag mogelijk blijven. 

Ontwerp

Bezint eer ge begint. Teken op voorhand uit hoe je je zwemvijver vorm wil geven, waar hij moet komen en welke afmetingen je wil hanteren. Ga op voorhand na of er problemen kunnen opduiken met vergunningen, toegankelijkheid van de werf, grondwater, etc.

De ontwerpen van Pagan Butler bestaan meestal uit een gecentreerde zwemzone, waarrond een even grote of grotere plantenfilter is aangelegd. Het is niet per se nodig om die filterzone rondomrond te plaatsen, maar wat wél een vereiste is voor zijn systeem, is dat zwem- en filterzone op gelijke hoogte liggen. Daar komen we op terug bij de pompopstelling.
Zorg voor een locatie waar zo min mogelijk bomen staan en waar de planten in de filterzone voldoende zonlicht krijgen. 
Voorzie minimaal 20 m² om te zwemmen, met een diepte van minimaal 1,40 m. 
Tot slot werk je je ontwerp af met beplanting in de filterzone.

Graafwerken

Tijd om de handen uit de mouwen te steken. Of om de graafmachine van stal te halen. Je graaft namelijk eerst en vooral de zwemzone uit. In dit voorbeeld werd een rechthoek afgebakend met errond een natuurlijk vormgegeven filterbed. Dit creëer je door de aarde rond het zwembassin weg te nemen zodat je een schuine helling bekomt. 
Haal zoveel mogelijk obstakels zoals stenen en boomwortels weg.

Zwemzone vervolledigen

De druk op de wanden van de zwemzone wordt erg groot, daarom voorzie je versteviging. Op de grond komt een laag beton (waarin je een wapeningsnet voorziet) – zeker als de grondwaterstand problemen geeft. Het beton voorkomt ook dat de EPDM omhoog zou komen door het grondwater. Let op, je fundering moet waterpas zijn.

Ofwel kies je een voorgevormde kuip die je op de kop kan tikken, ofwel haal je je truweel van onder het stof en metsel je de wanden zelf.

Om het zwemcomfort te verhogen, kan je de binnenkant van je zwembassin nog bekleden met isolatieplaten. Deze zorgen ervoor dat de warmte in je water minder wordt afgegeven aan de omliggende aarde.

beschermdoek en Folie

Vervolgens bedek je je hele constructie met een vlies- of beschermdoek. Vergeet je plantenzone niet! Deze laag zal de EPDM beschermen tegen scherpe voorwerpen en dergelijke. Je wil namelijk geen lekkage.

Bovenop het beschermdoek komt nu de EPDM-folie. Omdat het meestal om een behoorlijk groot stuk gaat, roep je er best enkele helpende handen bij. Die kunnen ook assisteren om zoveel mogelijk plooien uit de folie te halen. Reken zeker voldoende omslagrand aan de buitenkant van je vijver.

tussenschot Zwem- en filterzone

Hoewel het water vrij moet kunnen circuleren door de verschillende zones, is het niet de bedoeling dat het substraat van de filterzone naar beneden glijdt in je zwembassin. Daarom voorzie je een tussenschot tussen beide stukken.

Pagan Butler bakent deze af met zandzakjes en houten balken. De zandzakjes komen onderaan en de balken vormen de bovenkant, wat een mooier zicht geeft (uiteraard kan je ook enkel zandzakjes gebruiken, een scheiding voorzien van rotsblokken of net enkel houten balken gebruiken). Wees erop bedacht dat de buizen van het pompsysteem hier doorheen moeten.

Verder kan je je creatieve verbeelding gebruiken. Denk goed na over de houtsoort die je wil gebruiken. Het moet onbehandeld hout zijn, zodat er geen schadelijke stoffen in het water terechtkomen, maar je wil ook niet dat de balken na een jaar doorrot zijn. Pagan Butler gebruikt hiervoor eik.

Techniek

Stilstaand water wordt erwtensoep. Het is dus de bedoeling dat het water in je zwemvijver circuleert en zo door de filterzone passeert. Pagan Butler ontwierp zijn systeem met airlifttechnologie of luchtpompen die luchtbellen door het water stuwen.

De luchtsteen in de buis trekt die lucht door het water omhoog, waardoor het water in beweging komt en wordt aangezogen vanuit de plantenfilter. Zo komt er zuurstof in het water en komt er circulatie op gang – vergelijkbaar met bubbelpompen die je ziet in aquaria. 

De voordelen hiervan zijn dat je dit type pomp (aangedreven door een compressor en geplaatst in een droge opstelling) gemakkelijk kan onderhouden of herstellen. Je hebt niet veel extra ruimte nodig en ze zijn goedkoper in aanschaf. Bovendien verbruiken deze pompen minder energie dan bijvoorbeeld een zwembadpomp – zeker als jouw model werkt op zonne-energie. Tot slot kunnen kleine waterdieren probleemloos door de pomp passeren zonder kwetsuren.

TIP
Een luchtpomp kan water niet omhoog verplaatsen. Daarom werkt dit systeem enkel voor zwemvijvers waarbij alle zones en de pomp op dezelfde hoogte liggen.

Aan de luchtpomp koppel je meerdere luchtslangen die je in de vijver legt. Je kan deze wegwerken met leidingen, maar dat moet niet want de vijverplanten zullen ze toch camoufleren.

Aan het einde van de luchtslang zit een luchtsteen om bubbels te verspreiden. Op de bodem van de helofytenfilter leg je buizen die je aan één kant afsluit. Boor hier kleine gaatjes in waarmee je circulatie mogelijk maakt. Het einde van de buizen koppel je aan een T-stuk in het zwembassin (je moet dus door je tussenschot). De onderkant van het T-stuk sluit je ook af en voorzie je van de luchtsteen. Zo komen de bubbels omhoog in de zwemkuip.

 

POMPCAPACITEIT
Om een gezond evenwicht te krijgen in je vijver, moet de complete inhoud in ongeveer 4 uur compleet rondgepompt raken. Om de juiste pomp te kiezen, bereken je dus de inhoud van je volledige vijver en daarna de nodige capaciteit van je pomp.
– Inhoud berekenen: lengte x breedte x hoogte. Voor een cirkelvormige vijver gebruik je pi x straal² x hoogte.
– 1 dm³ is 1 liter.
Ga voor een luchtpomp waarop je een verdeler kan aansluiten. Zo kan je meerdere luchtstenen koppelen en krijg je waterverplaatsing op meerdere plaatsen. Hoe groter je vijver, hoe meer je er wil voorzien. Op elke uitvoer in het zwembassin plaats je een andere buis die onderin de helofytenfilter ligt. Bedenk dus zeker het aantal uitvoeren vóór je je vijver vult.

Filterzone

Voor je ten slotte de vijver vult, pak je nog de filterzone aan. Het EPDM dat hier ligt, bescherm je eerst met nog een laag beschermvlies. Daarop komt dan grind of lavastenen en als laatste een laag van ongeveer 20 cm substraat. Hierin zullen de planten wortelen. Vergeet niet het substraat vooraf te spoelen, zodat er geen overtollig stof of gruis in het water terechtkomt.

Besteed bij het planten zeker aandacht aan voldoende differentiatie. Onthoud dat hierbij het functionele vooropstaat; niet het esthetische! Belangrijke aandachtspunten zijn de stoffen die de planten opnemen – waterkers neemt bijvoorbeeld meer nitraat op dan andere planten – en hun bloeiperiode – het populaire gele lis bloeit bijvoorbeeld niet in de winter, beekpunge wel. 

PLANTENLIJST HELOFYTENFILTER
Veelgebruikte planten voor de filterzone zijn:
Gewone, bonte en dwerglisdodde
Gele lis
Riet
Zegge
Beekpunge
Pijlkruid
Vederkruid
Kalmoes
Dotterbloem
Waterkers
Waternavel
Waterweegbree
Holpijp
Lidsteng
Lelie
Combineer functionele planten met filterplanten die je mooi vindt of die bij je tuin passen. En natuurlijk zal de natuur zelf her en der nieuwe soorten introduceren.

je vijver Vullen

Nu rest enkel nog het vullen van de vijver. Normaliter gebruik je hiervoor leidingwater, maar David Pagan Butler vulde zijn baden met regenwater (uit testen bleek dat het water in zijn vijver van drinkbare kwaliteit was). Dat is oké, zolang er geen contaminanten in zitten – bijvoorbeeld wanneer je regen opvangt vanop een vervuild dak. Indien je een kennis hebt met een vijver die een goed biologisch evenwicht heeft, kan je altijd een emmertje water van die vijver in die van jou gieten.

Zeker bij warm zomerweer, kan er een deel van het water uit je vijver verdampen. Houd goed bij wanneer je moet bijvullen. Omgekeerd hou je een oogje in het zeil bij felle buien. Overtollige regen die in je vijver stroomt, kan alweer contaminanten in je water brengen. 

Afwerking

De afwerking van je project kan je zo ver drijven als je wil. Qua basics wordt er wel aangeraden om de vijverfolie te fixeren met een randafwerking. Dit kan je maken met tegels, houten balken, rotsblokken, etc. 

Als je opteerde voor een grote filterzone rondomrond de zwemzone, voorzie je ook een manier om veilig tot in het diepere water te geraken. Dit kan door middel van stapstenen, een loopplank, brugje of steiger. 

Tot slot kan je naar smaak toevoegen in en rond het water. Denk aan (solar)verlichting, fonteintjes, kruiken, amfibiehuisjes, decoratieve beelden, etc. 

Meer voorbeelden en een handleiding vind je op www.organicpools.co.uk

 

LEZERSTIP: MINI-VIJVER OF NATUURLIJK PEUTERBADJE

Wie een soortgelijk project liever eerst eens uitprobeert op kleinere schaal of wie de ruimte niet heeft om een heuse zwemvijver aan te leggen, kan het concept van Pagan Butler ook in een afgeslankte versie testen.
De Nederlandse Berry IJmker bedacht op die manier een minizwemvijver voor zijn kinderen.
IJmker: "Wij hebben niet echt het formaat tuin waar je een zwemvijver verwacht en omdat we nog kleine kinderen hebben, heb ik eigenlijk dezelfde technieken die Pagan Butler op grote schaal toepast, gebruikt om een miniversie te maken. De afgelopen jaren vulden we in de zomer vaak een grote speciekuip met water. Maar dat soort badjes kan je nooit lang laten staan want die worden altijd snel vies en groen. Het uitgangspunt was dus eigenlijk een pierenbadje maken dat je altijd kon laten staan. Want waarom zou je de principes van een zwemvijver niet kunnen gebruiken voor een klein badje?"


Wat heb je nodig?
- Speciekuip, vijverkuip of ander bassin
- EPDM
- Beschermdoek
- Luchtpomp
- Geperforeerde buizen of slang (bv. een oude tuinslang) en luchtsteen
- Pvc-koppelstukken
- Substraat en grind of lavastenen
- Waterplanten
- Sierkeien of andere randafwerking

Aan de slag
IJmker markeerde eerst de zone voor zijn vijver en groef die hellend af. De helft van de oppervlakte werkte hij dieper uit als holte voor de speciekuip. Na het leggen van beschermdoek en EPDM-folie, werd die mooi waterpas in het gat geplaatst.

Vervolgens legde hij nog een laag beschermdoek, waarop het grind kwam. Vooraleer het substraat erin ging, legde hij eerst de geperforeerde slang rond de kuip en op de bodem van de filterzone. Het uiteinde van de buis werd gemonteerd op de kuip en de luchtslang werd via de kleinere pvc-buis aangesloten op de luchtpomp.

Als laatste werd de rest van het vijverbed opgevuld met grind en substraat. Dan was het enkel nog plantjes planten, water in de vijver doen en de pomp aanzetten. Als randafwerking (en om de folie te beschermen tegen de zon) puzzelde IJmker met sierkeien en rotsblokken. 
Meer informatie en afbeeldingen vind je op berryijmker.com

 

MEER WETEN
> Alles over vijvers
> Hoe je zwembad kiezen