ORGANISATIECULTUUR & WERKHOUDING FRUSTREREN VEILIGHEID IN ONDERHOUD

Arend Bos: “Openheid moet centraal staan"

De afdeling 'Maintenance' van ingenieursvereniging KIVI richt zich in samenwerking met NVDO de komende jaren specifiek op het thema 'Veiligheid in het onderhoud'. Een van de initiatiefnemers is Arend Bos. Hij vertelt op basis van vele gesprekken en zijn eigen ervaring als interim-manager waar de onderhoudswereld mogelijkheden heeft om de veiligheid te verhogen. “Het probleem lijkt vooral te liggen bij de cultuur van de organisatie en een juiste werkhouding van de medewerkers", geeft hij aan. “En de kunst is om de vinger op die zere plek te leggen."

 

VEILIGHEID OVERAL PRIORITAIR

En toch...

Geen CEO of manager die tegenwoordig niet aangeeft dat veiligheid binnen zijn bedrijf hoog in het vaandel staat. Iedereen wil dat zijn medewerkers 's avonds veilig naar huis kunnen, dat processen doordraaien en dat er geen negatieve invloed wordt uitgeoefend op de omgeving. Toch vallen er vrijwel dagelijks berichten te lezen en te horen over grotere en kleinere ongevallen met meer of minder grote gevolgen voor mens en milieu.

Vaak tijdens onderhoud

Niet zelden gebeuren deze ongevallen tijdens het uitvoeren van onderhoud. Op zichzelf geen vreemde zaak. Ongelukken gebeuren immers vooral wanneer omstandigheden afwijken van 'normaal', en dat is bij onderhoud dagelijks het geval. Mensen komen op plekken waar ze normaal niet komen, moeten soms improviseren, voeren werkzaamheden uit met gereedschappen en materialen die er normaal niet zijn, en demonteren onderdelen van installaties en machines waar mogelijk nog gevaarlijke stoffen in zitten. En zo zijn er honderden dingen te bedenken die onderhoudswerkzaamheden speciaal maken, maar tevens aanleiding geven tot grotere risico's.

TECHNISCHE MAATREGELEN EN PROCEDURES IN ORDE

Visie strookt niet met mooie woorden

Uiteraard is de onderhoudswereld zich bewust van deze bijzondere positie en wordt er ook alles aan gedaan om ongevallen te voorkomen. Nou ja, alles ... In zijn betrokkenheid bij vele bedrijven (ook op het vlak van (veilig) onderhoud) stelde Arend Bos vast dat leidinggevenden op het spreekgestoelte vaak mooie woorden prediken.

“Zodra ze echter weer op de grond staan, wordt deze visie lang niet altijd uitgedragen. En dat is funest, want een leidinggevende speelt een cruciale rol wanneer het aankomt op de cultuur van een organisatie en het gedrag van mensen", weet hij. “En dát is weer belangrijk, omdat gedrag & cultuur op dit moment de belangrijkste aanleidingen zijn voor ongevallen."

Maatregelen, procedures en opleidingen

Bij de meeste bedrijven zijn de technische veiligheidsmaatregelen om ongevallen te voorkomen wel in orde. Het gaat dan over bijvoorbeeld hekwerken als afscherming van een machine, een veilige toegang tijdens onderhoudswerkzaamheden, lage drukken en spanningen en begrijpelijke bedieningspanelen. Ook de procedures en opleidingen zijn inmiddels bij de meeste bedrijven vastgelegd en geborgd. Medewerkers zijn opgeleid, weten hoe ze met materialen en machines moeten omgaan enzovoort. Bovendien zijn ze bekend met de 'eisen' vanuit het management om veilig te werken én zijn alle mogelijke middelen beschikbaar om dit te doen. Toch gaat het in Nederland nog dagelijks mis.

WAAROM ONVEILIG HANDELEN?

Alle veiligheidsprocedures Ten spijt

De vraag naar het 'waarom' intrigeerde Bos dermate dat hij met onder andere leden van de afdeling Maintenance van ingenieursvereniging KIVI en leden van de NVDO een werkgroep startte. Deze werkgroep stelde de vraag centraal: 'Waarom werken mensen niet op een veilige manier, terwijl hun bedrijf wel een heel systeem aan regels en procedures heeft?'. Een logische nevenvraag daarbij is: 'Wat zijn de redenen waarom mensen (al dan niet bewust) onveilig handelen?'.

Bos: “Wanneer we hierachter kunnen komen, is het mogelijk om meer grip te krijgen op deze tot nu toe onbeheersbare factoren. Bijzonder bij het vormen van deze werkgroep was dat vrijwel alle mensen die ik vroeg, vrijwel direct 'ja' zeiden. Ondanks het feit dat hun agenda al royaal gevuld was, zijn ze kennelijk overtuigd dat we iets met deze problematiek moeten doen en vastberaden om hierin stapjes in de goede richting te zetten."

Goed leiderschap

Op basis van vele gesprekken en discussies is de werkgroep tot een top drie gekomen van belangrijkste factoren die bijdragen aan onveilig gedrag. Dat is:

1. gebrek aan veiligheidsleiderschap,
2. groepsgedrag en
3. psychologie van de individuele medewerker.

Het eerste punt is al kort aan de orde gekomen en betreft de invloed van de leidinggevende op veilig gedrag.

Arend Bos: “Wanneer je als leidinggevende roept dat veiligheid je aan het hart gaat, maar vervolgens bijvoorbeeld nalaat te investeren in technische hulpmiddelen of contractors niet betrekt in trainingen en statistieken over veiligheid, dan is je geloofwaardigheid snel verdwenen. Daarbij heb ik gemerkt dat leidinggevenden onderhoudsmedewerkers vaker aanspreken op de snelheid van hun werk dan over veiligheid. In plaats van 'Wanneer kunnen we weer opstarten?' of 'Waarom kon je vroeger wel met een ladder werken en is nu opeens een steiger nodig?' zouden zij moeten vragen: 'Heb je een goede risicoanalyse uitgevoerd voordat je begon?' of 'Hebben alle mensen gebruikgemaakt van de voorgeschreven PBM's?'. Managers geven lang niet altijd het goede voorbeeld, spreken mensen niet aan op onveilig gedrag en soms komen ze gewoon te weinig op de werkvloer, waardoor ze geen idee hebben met welke (veiligheids)problemen medewerkers te maken hebben."

"Roep je als leidinggevende dat veiligheid essentieel is, maar laat je vervolgens na te investeren om dit na te streven, dan is je geloofwaardigheid snel verdwenen"

Groepsgedrag

Het probleem met groepsgedrag ligt in het feit dat een individu niet snel ingaat tegen de gewoontes van een groep wanneer hij hiervan deel uitmaakt of wil uitmaken. Wanneer je als nieuwe medewerker binnenkomt en merkt dat je de enige bent die een veiligheidsbril draagt, dan moet je sterk in je schoenen staan om dat vol te houden. Al snel zal iemand zich aanpassen aan het (onveilige) gedrag van de groep en niet meer in de gaten hebben dat hij (of zij) onveilig bezig is.

Psychologie van de individuele mens

Tot slot geeft de psychologie van de individuele mens in een breedheid van aspecten redenen voor onveilig werken. Bijvoorbeeld de neiging dat mensen dingen vaak liever snel dan veilig doen. Iedere lezer heeft zich ongetwijfeld wel eens schuldig gemaakt aan onveilig werken in het kader van snelheid; bijvoorbeeld zonder beschermingsmiddelen, zonder installaties uit te schakelen of zonder de vereiste hulpmiddelen of gereedschappen. Een ander aspect betreft de risicoperceptie en het bewustzijn: veel mensen zijn zich niet eens (meer) bewust van de risico's op hun werkplek. Vooral niet wanneer het niet-natuurlijke gevaren zijn.

Arend Bos: “Werken op hoogte of met vuur herkennen we makkelijk als 'gevaarlijk', maar hoge spanningen of giftige stoffen geven ons pas een 'gevaarlijk gevoel' wanneer ons geleerd is dát zij gevaarlijk zijn. Bovendien zijn we als mens gevoelig voor gewenning, waardoor de risicoperceptie wegzakt wanneer er gedurende lange tijd niets gebeurt."

MOGELIJKE OPLOSSINGEN

Samenspel van factoren

Het voorgaande is al geruime tijd breed bekend. Maar met het vaststellen van de zere plek en de wil om er gericht mee aan de slag te gaan, is voor een deel de oplossing al te bedenken:

• Zorg voor goed leiderschap waarbij veiligheid écht positieve aandacht krijgt.
• Zorg voor een veiligheidsbewuste cultuur.
• Voorkom onveilig groepsgedrag.
• Besteed aandacht aan de competenties van iedere individu, zodat iedereen zich voortdurend bewust is van de risico's en daarnaar handelt.

Arend Bos: “Maar dát alles is natuurlijk ook makkelijker gezegd dan gedaan! Het voorkomen van ongelukken door aan bovenstaande aandacht te besteden is dan ook een complex geheel van vele factoren die lang niet allemaal zwart-wit zijn te benaderen en te berekenen. Het blijft een voortdurend gevecht tegen de menselijke eigenaardigheden; zowel bij de individu als bij mensen onderling. Maar een gestructureerde aanpak is zeker mogelijk."

Goed leiderschap

Zoals slecht leiderschap bovenaan staat als oorzaak van ongelukken, is goed leiderschap het eerste dat aandacht verdient in de weg naar minder ongevallen.

Arend Bos: “Daarbij geldt dat een goede leider zelf altijd het goede voorbeeld geeft en volledig betrokken is bij het welzijn van zijn mensen. Dat lukt het beste bij leidinggevenden die weten dat zíj degene zijn die naar een partner van een werknemer toe moeten wanneer de betreffende werknemer een ongeluk heeft gehad of in het ergste geval door een bedrijfsongeval komt te overlijden. Frappant is dat de betrokkenheid bij leidinggevenden die dat níet hoeven, lager ligt. Het goede voorbeeld geven geldt vooral gedurende cruciale momenten waarop een leidinggevende duidelijk maakt dat de veiligheid van zijn mensen vóór gaat op productiesnelheid of de belofte aan een klant om tijdig te leveren."

Veranderingen kosten tijd

Arend Bos: “En tot slot: een goede leider weet dat veranderingen tijd kosten; zeker wanneer je deze in een bedrijfscultuur wilt doorvoeren. De basis voor verandering zal verder het sterkst zijn wanneer medewerkers bij de veranderingen worden betrokken. Bottom-up dus in plaats van een top-downstrategie, zodat medewerkers het gevoel hebben dat ze zelf een bijdrage hebben kunnen leveren aan hun eigen veiligheid. Dat vraagt van een leider dat hij vooral coachend te werk gaat en minder directief."

OPENHEID BOVEN

Arend Bos: “Er is vreselijk veel te zeggen over veiligheid, cultuur en gedrag. Ik denk dat openheid steeds centraal moet staan. Mensen moeten zich volledig vrij voelen om anderen aan te spreken op onveilig gedrag en onveilige situaties aan te kaarten bij hun leidinggevende. Het is dus voor een leidinggevende vooral voortdurend in gesprek blijven met alle medewerkers. Nieuwe mensen betrekken in het veiligheidsbeleid, veranderingen analyseren en vaststellen of deze veilig zijn of niet, veiligheid bewust onderdeel maken van overleggen en altijd blijven kijken: kan het veiliger? Veel lezen over veilig werken en voor jezelf een afweging maken of bepaalde zaken van nut kunnen zijn voor jouw bedrijf of afdeling, is eveneens belangrijk. Je krijgt dan een gevoel van alle mogelijkheden, waardoor veiligheid jouw tweede natuur wordt die je kunt uitstralen naar je medewerkers."