Regelgeving en verplichtingen voor het bewerken van kwartshoudende materialen
Tot op vandaag zijn er op zowel grote als kleine werven grote stofwolken merkbaar bij het slijpen van wegenis, betonklinkers of muren. En elke bouwvakker gaat er lekker mee verder, alsof er geen ‘vuiltje’ aan de lucht is. Maar kan dit wel? En mag dit zomaar? Tijd voor een stand van zaken.
Kwartsstof: de gelijke van asbest
Gezien de gezondheidsrisico’s vaak pas op langere termijn optreden en er geen direct effect waarneembaar is na contact met kwartsstof, wordt er op de werkvloer veel te weinig aandacht besteed aan dit risico.
Daarnaast zijn er momenteel verschillende regelgevingen, wetgevingen en maatregelen actief, maar is het op vandaag nog vaak onduidelijk wat er bestaat en wat de verplichtingen zijn van de werkgever en hiërarchische lijn.
Een kleine interventie, een doordachte keuze van aanpak, kan al vaak een groot verschil maken
Kwartsstof, ook gekend onder de naam respirabel (inadembaar) kristallijn sillica (RCS of RKS) ontstaat wanneer in steenachtige materialen gefreesd, gezaagd, geboord of geslepen wordt. Een materiaal wordt aangeduid als kwartshoudend als het minimaal 1% vrij kristallijn kwarts bevat.
De Codex over het welzijn op het werk - boek VI titel 1 Chemische agentia - doet vermelding in bijlage VI.1-1 dat het betrokken agens valt onder het toepassingsgebied van titel 2 betreffende kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia.
tal van risico's
Inademing van kristallijn siliciumdioxidepoeder kan leiden tot stoflongen en is hierdoor aansluitend kankerverwekkend. De grootte van de diameter van deze stofdeeltjes zorgt ervoor dat deze tot diep in de longen kunnen doordringen en kunnen bijgevolg de longblaasjes (longalveoli) bereiken bij inademing. Via deze blaasjes worden ze opgenomen in het bloed.
Blootstelling aan kwartsstof vergroot de kans op silicose, een verlittekening van de longen met een chronische hoest en kortademigheid tot gevolg. Daarnaast worden ook COPD (chronisch obstructief longlijden), longkanker, systeemsclerose en zelfs nierziekten hieraan gelinkt. Bij lage blootstellingsconcentraties kan men aannemen dat het kankerverwekkende risico nagenoeg tot 0 is gereduceerd.
Algemeen wordt gesteld dat stofdeeltjes < 3 mg/m3 inadembaar zijn. Als vuistregel geldt: wanneer er zichtbaar stof vrijkomt bij het bewerken van steenachtig materiaal, dan wordt de grenswaarde voor kwartsstof overschreden.
Genezen is ten slotte onmogelijk daar het afweersysteem van ons lichaam niet in staat is deze stofdeeltjes te verwijderen.
regelgeving
Zowel op Federaal als op Europees niveau zijn er op vandaag reeds een aantal wettelijke bepalingen. Zo kunnen we in de Codex over het welzijn op het werk in verschillende boeken reeds bepalingen terugvinden met betrekking tot kwarts, siliciumdioxide en chemische agentia. Op het oorspronkelijke ontwerp zijn er in de laatste vijf jaar diverse wijzigingen met betrekking tot wettelijke bepalingen gebeurd, zowel op Europees als op federaal niveau:
- Zo is er volgens de Europese richtlijn EU 2017/2398 voldoende wetenschappelijk bewijs dat respirabel kristallijn silicastof kankerverwekkend (carcinogeen) is;
- Ook het IARC (International Agency for Research on Cancer) is van oordeel dat kristallijn siliciumdioxide kankerverwekkend is. Echter, er is nog een verschil van mening over de vraag of er hiervoor al dan niet eerst een longfibrose (stoflong) nodig is;
- Het KB 10/1/2020 wijzigde ook iets belangrijks: Dankzij twee wijzigingen in dit KB wordt kwartsstof nu officieel gezien als kankerverwekkend. Voorheen was er ook een regelgeving, maar kon de werkgever zelf beslissen deze te volgen;
- Sinds 17 januari 2020 ging in België de Europese richtlijn van start en dienen alle arbeidsmiddelen die gebruikt worden voor het boren van beton uitgerust zijn met een stofafzuiging of een systeem van watertoevoeging. Als dit technisch niet mogelijk is, moet iedereen die mogelijks wordt blootgesteld aan kwartsstof een masker met P3-stoffilter dragen.
verplichtingen werkgever
risicoanalyse
In de Codex boek VI Chemische, kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia vinden we een aantal verplichtingen voor de werkgever. Specifiek lezen we dat de werkgever de verplichting heeft een risicoanalyse uit te voeren, met daarin:
- de aard, de mate en de duur van de blootstelling aan deze agentia;
- de manieren van blootstelling;
- de gevolgen voor de gezondheid van kwetsbare risicogroepen.
Deze risicoanalyse wordt minstens eenmaal per jaar herhaald, waarbij de verslagen en elementen die voor deze risicoanalyse hebben gediend, ter beschikking worden gesteld van de verantwoordelijk geachte ambtenaren.
gezondheidstoezicht
Bijkomend lezen we in de Codex Boek I, titel 4 "Maatregelen in verband met het gezondheidstoezicht op de werknemers (Art. I.4-4)" dat de werkgever de preventieadviseur/arbeidsarts dient te verwittigen wanneer een werknemer klaagt over ongemakken of tekenen van een aandoening vertoont die kunnen worden toegeschreven aan zijn arbeidsomstandigheden.
De preventieadviseur/arbeidsarts beoordeelt onafhankelijk of deze werknemer aan een gezondheidsbeoordeling moet worden onderworpen en of maatregelen kunnen worden genomen met betrekking tot de arbeidsomstandigheden.
Aansluitend neemt de werkgever de nodige maatregelen om de preventieadviseur/arbeidsarts in kennis te stellen van elke arbeidsongeschiktheid van vier weken of meer.
milieumaatregelen in Vlaanderen
Sinds 1 januari 2017 zijn aannemers verplicht om de stofemissies bij bouw-, sloop-, en infrastructuurwerken zo laag mogelijk te houden (Vlarem 6.12 – Beheersing van stofemissies tijdens bouw-, sloop- en infrastructuurwerken). Dit is van toepassing op alle werken die in openlucht worden uitgevoerd door een aannemer, maar niet van toepassing op werven waarvan de totale duur van de werken minder dan een dag bedraagt.
Grenswaarde voor Beroepsmatige Blootstelling (GBB)
Met betrekking tot de duur van de blootstelling aan schadelijke stoffen adviseert het NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) een time-weighted average (TWA) van 0,05 mg/m3. De Grenswaarde voor Beroepsmatige Blootstelling (GBB), of de Grenswaarde Stoffen op de Werkplek (GSW), is voor landen echter vaak verschillend.
Vanuit de EU wordt de grenswaarde voor kwartsstof, zijnde de bescherming van de werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan carcinogene of mutagene agentia op het werk, geadviseerd op 0,1 mg/m3 (Richtlijn 2004/37/EG). België volgt deze Europese waarde. Nederland legt deze grens dan weer lager op 0,075 mg/m3. Op het vlak van stofbeheersing staat Nederland reeds verder door hun wetgeving 'stofbesluit'.
Deze grenswaarde voor schadelijke stoffen is verschillend ten opzichte van grenswaarden met betrekking op algemeen stof, waar de EU deze op 5 mg/m3 bepaalt, en België (alsook nog andere Europese landen) deze verlagen naar 3 mg/m3.
Periodiek gezondheidstoezicht
Het KB van 14 mei 2019 (met inwerkingtreding 21 juni 2019) wijzigde de Codex over het welzijn op het werk, wat het periodiek gezondheidstoezicht betreft.
Dit KB laat toe om het gezondheidstoezicht aan te passen aan het risico waaraan de werknemer wordt blootgesteld. De frequentie van de periodieke gezondheidsbeoordeling en de inhoud van de aanvullende medische handelingen worden per risico geconcretiseerd.
in de praktijk
Stel: er is een identificeerbaar risico voor de gezondheid van de werknemer, te wijten aan blootstelling aan een chemisch agens. De standaardregel is dan dat de werknemer om de 24 maanden een klinisch onderzoek zal krijgen, uitgevoerd door de preventieadviseur/bedrijfsarts. Een jaarlijks contact met de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk blijft behouden in de vorm van het TGB (Tussentijds GezondheidsBezoek), uitgevoerd door een verpleegkundige om de 24 maanden (afwisselend door het medisch onderzoek).
Er is echter een uitzondering op de regel van 24 maanden in die gevallen waar de werknemer in contact komt met CMR-risico’s (Carcinogeen, Mutageen (veranderingen in erfelijke eigenschappen inducerend) en/of Reproductie toxisch (schadelijk voor de voortplanting of het nageslacht)). In dit geval is het vereist dat de werknemers om de 12 maanden worden gezien door de arts.
vrij kiezelzuur
Vrij kiezelzuur staat op de lijst van agentia die door inademing ziekten kunnen veroorzaken. Voorbeelden van vrij kiezelzuur zijn kwarts, tridymiet, zandsteen, kwartsiet, leisteen ...
Bij blootstelling aan kwartsstof wordt er een jaarlijks radiografisch onderzoek van de borstkas aanbevolen. Deze opsporingstechniek mag door een andere worden vervangen indien de stand van de wetenschap een gelijkwaardig of beter resultaat waarborgt. In dit geval zal de preventieadviseur het Comité hiervan inlichten. De minimale toepassingsfrequentie is jaarlijks in dit geval.
beter voorkomen dan genezen
Zowel binnen- als buitenwerk vraagt de nodige aandacht om ons te beschermen tegen kwartsstof. Wanneer we geen andere optie hebben om te slijpen of boren, dan kunnen we de kwartsstofwolk verhinderen zich te verspreiden door gebruik te maken van een stofzuiger of water. Er bestaan reeds heel wat middelen op de markt om even efficiënt te kunnen blijven - veilig - werken.Kwartsstof: de gelijke van asbest?
