Persfittingen vandaag de norm

Toepassingsgebied persfittingen sterk uitgebreid

Bij het verbinden van leidingen zijn, afhankelijk van de toepassing en de materiaalsoort, verschillende verbindingstechnieken mogelijk. Steeds vaker worden perskoppelingen met persgereedschap gebruikt, hier wordt verder in detail op ingegaan.

Soorten koppelingen

Twee rechte stukken leiding, een bochtstuk, een aftakking of diameterovergang … Het zijn slechts enkele van vele voorbeelden waarvoor er in een leidingnetwerk verbindingstechnieken moeten worden toegepast. De voornaamste koppelingen zijn: schroefkoppelingen, soldeerkoppelingen, knel- en perskoppelingen. Perskoppelingen worden in de volgende onderdelen uitvoerig toegelicht.

Schroefkoppelingen

In metalen leidingstelsels kunnen schroefkoppelingen voorkomen. Een gedeelte met binnendraad en een deel met buitendraad worden verbonden met hennep en pasta ter compensatie van oppervlakteruwheden en om te zorgen voor een correcte afdichting. Gezien het schroeven manueel gebeurt, wordt deze verbindingstechniek voor diameters tot DN 50 gebruikt in toepassingen voor cv, sanitair en gas. Ondanks de lage materiaalkost wordt deze techniek de laatste jaren minder gebruikt, gezien de langere installatietijd die komt kijken bij de manuele handelingen.

Soldeerkoppelingen

Bij soldeerkoppelingen worden metalen leidingen en hulpstukken met een metaallegering (= soldeer) verbonden. Afhankelijk van de diameter, toepassing en het medium wordt er gekozen voor hard- (> 450 °C) dan wel zachtsolderen (< 450 °C). De verhitting met open vlam in het installatieproces maakt dat blinde montage niet mogelijk is en houdt ook een brandrisico in.

Solderen wordt het meest toegepast bij koppelingen in gas- en cv-installaties, maar kan ook in sanitaire stelsels. Ook bij deze verbindingstechniek is de materiaalkost beperkt, maar de arbeidsintensiteit, vooral de tijdsduur, groot.

Knelkoppelingen

Knelkoppelingen kunnen bij verschillende materiaalsoorten soelaas bieden en worden eveneens gebruikt voor zowel cv, gas als sanitair. Het zijn demonteerbare verbindingen bestaande uit een koppelstuk met buitendraad, een knelring en een wartelmoer met binnendraad. Met een momentsleutel wordt de benodigde kracht gebruikt om de verbinding vast te zetten. Vooral bij renovatiewerken en leidingen met beperkte diameter (tot DN 32) wordt deze techniek vaak gebruikt. De materiaalkost is hoger dan bij schroef- of soldeerkoppelingen, maar de verwerkingstijd is veel sneller.

Perskoppelingen

De perskoppeling of -fitting heeft de laatste decennia enorm aan populariteit gewonnen en spant momenteel de kroon wat betreft de diverse mogelijkheden om leidingen te verbinden. Het is een snel uit te voeren techniek, die makkelijk aan te leren is. Persfittingen kunnen bij leidingstelsels van verschillende materialen en met diverse toepassingsgebieden worden toegepast, waarover verderop meer.

Principes perskoppelingen

Het voorbereiden en uitvoeren van een persfitting omvat een viertal stappen. Nadat eerst de leiding haaks op maat is afgesneden, wordt ze ontbraamd. Het ontbramen is van belang om het doorsnijden van de dichtingsring te voorkomen. Voor sommige materialen en perssystemen is het nodig dat de buis ook gekalibreerd wordt, maar dit is bij steeds minder fabrikanten een vereiste. Er is een onderscheid te maken tussen radiaal en axiaal persen. Voor de laatstgenoemde soort perskoppeling moet de buis opgetrompt worden, bij radiaal persen kan er onmiddellijk na het ontbramen geperst worden.

Radiaal persen

Bij het radiaal persen wordt er geperst volgens de straal of dus de radius van de leiding. Na het afkorten en ontbramen van de buizen een koppelstuk geplaatst dat de beide te verbinden leidingen met elkaar in contact brengt. Belangrijk hierbij is om de buizen diep genoeg in het koppelstuk te schuiven, zodat de beide materialen tijdens de persing voldoende in contact komen. Bij gebrek aan overlap zal de koppeling niet volledig afgesloten zijn, met mogelijke lekkages tot gevolg.

Vervolgens plaatst de installateur de persbek over het koppelstuk en voert de persmachine de persing uit met een druk op de knop. Het persen omvat het dichtknijpen van de insteekhuls rond de leiding. In deze huls zit een afdichtingsring uit flexibel materiaal zoals rubber, ook wel O-ring genaamd. Het dichtduwen van insteekhuls verhoogt de druk op de O-ring, die instaat voor de afdichting.

Afhankelijk van het leidingmateriaal verschilt de kracht die nodig is om een correcte persing uit te voeren. Verschillende fabrikanten van leidingsystemen voorzien ook in eigen koppelstukken om een installatie te vervolledigen. Zo is bijvoorbeeld voor het verbinden van een meerlagenbuis met een beperkte diameter een kracht van 15 kN voldoende, terwijl er bij een metalen koppeling meer kracht nodig is en zeker voor grotere diameters minstens 32 kN aangeraden wordt. Bij het radiaal persen is plaats achter de buis vereist om de perstang over de leiding te kunnen plaatsen.

Axiaal persen

Een tweede mogelijkheid binnen de persfittingen zijn de axiale persingen, ook wel schuifhulsverbindingen genoemd. Bij het axiaal persen moeten de buizen naast ontbraamd ook opgewijd worden. In de opgetrompte leiding wordt het verbindingsstuk ingeschoven, waarna tot slot de koppeling geperst wordt. Bij axiaal persen wordt de buis eerder met grote kracht tegen het koppelstuk aangeduwd in plaats van de koppeling dicht te knijpen zoals bij het radiaal persen gebeurt. Er bestaan axiale perskoppelingen met of zonder O-ring.

Toepassingen en materialen

Perskoppelingen worden gebruikt voor sanitaire, gas- en cv-installaties. Ook voor het verbinden van persluchtleidingen of in sprinklerinstallaties kunnen perskoppelingen toegepast worden, net zoals voor installaties die waterstof of andere technische gassen of oliën vervoeren. De diameter is meestal beperkt tot DN 100, voor gas is de diameter maximaal DN 54. Afhankelijk van de druk en temperatuur van het medium dat door de leidingen zal gaan, komen sommige merken met nog grotere persfittingen op de markt.

Qua toepassingsgebied mogen persverbindingen zowel in leidingstelsels in opbouw als bij ingebouwde stelsels voorzien worden. Koper, roestvrij staal, koolfstofstaal, loodvrij silicium brons, meerlagenbuizen: het zijn slechts enkele van de vele materialen waarbij de perstechniek gebruikt kan worden.

Voor- en nadelen

Perskoppelingen aanbrengen kan bijzonder snel. Afhankelijk van het persgereedschap en de buisdiameter verschilt de duurtijd per te maken koppeling. Kleinere diameters radiaal persen duurt hooguit een paar seconden. De meeste tijd bij het maken van persfittingen, kruipt echter niet in het persen op zich, maar wel in de stappen die daaraan voorafgaan; het afmeten en voorbereiden van de te verbinden leidingen. Het opleiden van werknemers voor deze techniek is eenvoudig, gezien de beperkte handelingen bij het uitvoeren van persverbindingen.

Deze verbindingstechniek is niet-demonteerbaar, wat er bij een correct uitgevoerde persing voor zorgt dat de verbinding blijvend waterdicht is. Gezien er geen open vlam nodig is, is persen een veiliger alternatief dan solderen en is er amper tot geen gezondheids- of milieu-impact.

Enig nadeel zijn de investeringen in gereedschap. Verschillende materialen en diameters vragen om verschillende soorten persbekken, en daarenboven ligt de kostprijs van de verbindingsstukken op zich hoger dan bij fittingen zonder dichtingsringen.

Persgereedschap

Eerder in dit artikel werden al naar gelang de fabrikant en het type leidingmateriaal de noodzaak aan ontbramers en kalibreermateriaal genoemd. Voor iedere persing is een onontbeerlijk gereedschap uiteraard het persapparaat op zich.

Bij het radiaal persen wordt op de leiding een persbek met de benodigde diameter geschoven. Bij het axiaal persen bestaat het persapparaat, afhankelijk van de te verbinden leidingen, uit een dubbele functie om zowel op te wijden als te persen of zijn voor deze beide handelingen twee afzonderlijke toestellen noodzakelijk.

Bij nieuwbouw en in sommige renovatieprojecten vormt de ruimte om aan de leidingen te kunnen werken vaak een uitdaging. De installateur heeft weinig marge om te manoeuvreren. De machinefabrikanten spelen hierop in, door de persmachines zo licht en compact mogelijk te maken. Sommige merken voorzien in persbekken die 360° draaibaar zijn en daardoor makkelijk over de koppeling passen.

De nieuwste radiale persmachines zijn voorzien van technologische snufjes zoals persbevestiging, zodat de installateur 100% zeker is van een correct uitgevoerde persing. Ledverlichting om de handeling goed verlicht uit te kunnen voeren en de foutmarge te reduceren en een borstelvrije motor, waardoor de persmachine niet op onderhoud moet en klanten niet hoeven te wachten om hun installatie te laten plaatsen.

Trends / nieuwigheden

De laatste jaren is het toepassingsgebied van de perskoppelingen uitgebreid naar leidingstelsels met veel hogere werkdrukken, waaronder waterstoftoepassingen en ook koelsystemen: airco’s en VRV/VRF.

Bepaalde fabrikanten voorzien de koppelstukken van indicatoren om het voor de installateur visueel duidelijk te maken of een verbinding al dan niet geperst is. Zo bestaan er koppelstukken met een folie die pas verwijderd kan worden van zodra de koppeling geperst is.

In watervoerende leidingen werken andere fabrikanten met een systeem waarbij het rond eventuele niet-geperste koppelingen bewust veel lekt. Bij het uitvoeren van de verplichte druktest voor het opleveren van een installatie kunnen niet-geperste fittingen zo snel gelokaliseerd worden. Het vergeten persen van een koppeling is door deze oplossingen uitgesloten.

Om sneller te kunnen werken, voorzien sommige merken ook kleurcoderingen op de koppelstukken. Elke verschillende diameter is daarbij voorzien van een andere kleurmarkering om snel duidelijk te maken welke persbek gebruikt dient te worden.

Met dank aan Eurotis, Henco, Rehau, Ridgid, SANHA GmbH & Co KG