Heeft stookolie een koolstofarme toekomst?
Een derde van de Belgen rekent vandaag nog op stookolie om zijn of haar woning te verwarmen. Vaak is die woning niet of moeilijk aansluitbaar op het aardgasnet, en is een warmtepomp technisch of financieel niet haalbaar. Kunnen koolstofarme vloeibare brandstoffen een uitkomst bieden om de gebouwenverwarming te verduurzamen?
CO₂-uitstootreductie
Het staat vast dat er een breed pallet aan oplossingen nodig is om de klimaatdoelstellingen te halen. Ook de ontwikkeling van koolstofarme vloeibare brandstoffen kan z’n steentje bijdragen aan de CO₂-uitstootreductie van de verwarming in gebouwen. De bijmenging van op biomassa of op elektriciteit gebaseerde hernieuwbare vloeibare brandstoffen in stookolie kan immers resulteren in een CO₂-uitstoot die tot 90% lager ligt in vergelijking met conventionele stookolie.
Hoe groot die reductie precies zal zijn, hangt af van de oorsprong van de hernieuwbare brandstof. Er zijn verschillende opties met potentieel, al staan ze niet allemaal even ver in hun ‘product life cycle’: sommige brandstoffen worden nog ontwikkeld, terwijl andere al klaar zijn voor marktintroductie.
De bijmenging van op biomassa of op elektriciteit gebaseerde vloeibare brandstoffen in stookolie kan resulteren in een CO₂-uitstoot die tot 90% lager ligt
Biomass-to-Liquid
Verschillende soorten biomassa of afvalstoffen – denk aan houtpulp, zetmeel of algen – kunnen worden omgezet in vloeibare brandstoffen die omschreven worden als Biomass-to-Liquid of Waste-to-Liquid. Hoe dat precies gebeurt, is afhankelijk van de grondstof in kwestie. De productieprocedures voor deze biobrandstoffen zijn met andere woorden even divers als de stoffen die ervoor aan de basis kunnen liggen.
De meest bekende onder de BtL-brandstoffen is in ieder geval HVO of Hydrotreated Vegetable Oil. Die synthetische brandstof wordt geproduceerd op basis van afval van bakoliën uit de voedingssector en plantaardige oliën die niet voor consumptie geschikt zijn. Ze worden behandeld met waterstof, om zo een nieuwe, schone vloeibare brandstof te bekomen. 1,23 ton plantaardige olie volstaat zo om 1 ton HVO te produceren. HVO is een stabiele brandstof met eigenschappen die nauw aansluiten bij die van traditionele gasolie. Zo is de calorische waarde bijna dezelfde als die van gasolie voor verwarmingstoepassingen en is de chemische samenstelling identiek aan die van diesel XTL, een synthetische brandstof die vandaag al in de Belgische transportsector toegepast wordt.
Power-to-Liquid
E-fuels of PtL (Power-to- Liquid) zijn synthetische brandstoffen die hun oorsprong vinden in hernieuwbare energie. Die energie wordt aangewend voor de elektrolyse van water, waaruit waterstof ontstaat. Door dat waterstof vervolgens met koolstofdioxide te combineren, wordt vloeibaar koolwaterstof geproduceerd, dat op zijn beurt geraffineerd wordt tot een bruikbare vloeibare brandstof. De CO₂ die voor de productie van zulke e-fuels nodig is, wordt onttrokken aan de lucht, bijvoorbeeld aan een schoorsteen. Op die manier wordt de CO₂ die bij de verbranding van de brandstof ontstaat als het ware gerecycleerd voor de productie ervan. Men spreekt van een gesloten koolstofcyclus die de uitstoot van broeikasgassen, in vergelijking met klassieke vloeibare brandstoffen, tot zo’n 98% zou kunnen beperken.
Power-and-Biomass-to-Liquid
Wordt de CO₂ voor de productie van e-fuels uit de verwerking van biomassa onttrokken, dan spreekt men van de mengvorm Power-and- Biomass-to-Liquid (PbtL). Die zorgt in principe voor eenzelfde reductie van broeikasgassen als PtL, maar trekt de energie-efficiëntie van het Biomass-to-Liquidproces volgens onderzoekers van de Norwegian University of Science and Technology en de Canadese Queens University wel op van 38% naar 90%. In vergelijking met BtL zou uit eenzelfde hoeveelheid biomassa met andere woorden 2,4 keer meer brandstoffen gewonnen kunnen worden.
TOEPASSINGSMOGELIJKHEDEN
Koolstofarme vloeibare brandstoffen hebben veelal dezelfde eigenschappen als hun fossiele variant. Ze kunnen dan ook toegepast worden in heel wat sectoren: van transport tot personenvervoer over chemie en industrie tot particuliere woningverwarming. In theorie, weliswaar. Want in België maken voorlopig enkel bedrijven die hun transport ecologischer willen maken, gebruik van koolstofarme vloeibare brandstoffen.
Positief is dat er niet geïnvesteerd moet worden in nieuwe en dure distributienetwerken, want de productie- en afname-infrastructuur is er. Technici hoeven zich bovendien niet om te scholen.
Koolstofarme vloeibare brandstoffen hebben veelal dezelfde eigenschappen als hun fossiele variant
Dure productieprocessen
Er zijn verschillende remmende factoren voor de grootschalige toepassing van koolstofarme vloeibare brandstoffen. De politieke wil om ze fiscaal vrij te stellen ontbreekt bijvoorbeeld. Daarnaast ligt de productiekost van E-fuels hoog: productie gebeurt voorlopig slechts op kleine schaal en de meeste processen staan nog niet 100% op punt. Ook de beschikbaarheid van hernieuwbare elektriciteit aan een lage kost en het feit dat het afvangen van CO₂ nog niet matuur is, zijn euvels.
Een uitzondering daarop is HVO. Die wordt onder meer in Nederland, Italië, Frankrijk en Finland al op commerciële schaal geproduceerd en komt met een productiekost van ongeveer 1 euro per liter niet per definitie duurder uit dan traditionele stookolie. Ook in de verwarmingssector wordt daarom in eerste instantie in deze richting gekeken.
HVO meest realistisch
HVO is een stabiele brandstof die compatibel is met conventionele stookolie door zijn chemische samenstelling. Daardoor kan het in alle verhoudingen worden gemengd met stookolie – het is dus een echt ‘drop-inproduct’. In het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk en Finland zijn er al verwarmingsinstallaties die op 100% HVO werken.
Momenteel wordt er zo’n 8 miljoen ton HVO per jaar geproduceerd. Het bedrijf Neste is zijn raffinaderij in Rotterdam aan het verbouwen, waardoor het volume voor Europa drastisch zal stijgen. Bovendien plannen ook andere raffinaderijen de productie van HVO.
Stapsgewijze integratie
Dat HVO zowel puur als in mengvorm toegepast kan worden zonder noemenswaardige aanpassingen aan de installatie, heeft zo zijn voordelen voor een eventuele omschakeling. Die moet immers niet van de ene dag op de andere gebeuren, maar kan stapsgewijs doorgevoerd worden. Wanneer de integratie van HVO in verwarmingstoepassingen in België effectief aan de orde is, zal de toekomst uitwijzen. Mogelijk moeten daarvoor de productnormen van de huidige vloeibare brandstoffen (gasolieverwarmig 50S en gasolie-diesel 10S) worden aangepast om HVO en/of andere koolstofarme brandstoffen te integreren. In februari 2020 startte Informazout een eerste test op het terrein in België, met mengsels van 20% FAME en 80% stookolie, en 20% HVO en 80% stookolie.
Afgelopen winter zette Informazout een ander groot demonstratieproject op met R33, een mix van 26% HVO (NBN EN 15940) en 7% FAME (NBN EN 14514) bijgemengd in conventionele stookolie, waardoor de CO₂-uitstoot met 30% daalde in vergelijking met de pure fossiele brandstof.
BREDERE TOEKOMSTPERSPECTIEVEN
Wat beschikbaarheid, kostprijs en toepasbaarheid betreft, is HVO – al dan niet in combinatie met FAME – op korte termijn in ieder geval de meest realistische onder de diverse future-fuelpistes voor particuliere woningverwarming. Maar daar eindigt het volgens de sector niet. Met PtL- en PBtL-oplossingen zijn, zoals eerder aangegeven, immers nog grotere CO₂-reducties te behalen. Bovendien voorspelt het Britse adviesbureau Frontier Economics dat sommige PtL-brandstoffen tegen 2050 een prijs van 5 à 10 eurocent/kWh zullen bereiken – ongeveer dezelfde prijs als conventionele brandstoffen in dat jaar zullen hebben. Op langere termijn zijn er met andere woorden nog heel wat andere pistes, en de verwachting van de sector is dat klassieke vloeibare brandstoffen de komende decennia in alle sectoren gradueel door hun duurzame tegenhangers vervangen zullen worden.
WAT ZEGT DE REGELGEVING?
Het is in Vlaanderen sinds 1 januari 2022 niet meer toegestaan om een stookolieketel te plaatsen in bestaande gebouwen die aansluitbaar zijn op het aardgasnet. Als er geen aansluiting mogelijk is, mag je een bestaande stookolieketel wel nog vervangen door een hoogrendementsketel op stookolie. In nieuwbouwprojecten of bij een ingrijpende energetische renovatie met een omgevingsvergunning aangevraagd na 1 januari 2022 mag je ook geen hoogrendementsketel op stookolie meer plaatsen.
Een paar opmerkingen daarbij:
- Bij een technisch mankement aan de ketel is het nog toegelaten om afzonderlijke onderdelen te repareren en te vervangen, zoals een nieuwe brander, regeling, pomp …
- Ketels besteld voor 19 november 2021 kunnen nog geplaatst worden tot 31 maart 2022. Wanneer de plaatsing uitgevoerd wordt na 1 april 2022, kan de eindgebruiker tegenargumenten indienen bij het VEKA (Vlaams Energie- en Klimaatagentschap) als er een handhavingsprocedure zou volgen. Die tegenargumenten kunnen gebaseerd zijn op documenten van de installateur (bestelhistoriek, andere documenten van de fabrikant ...). Het VEKA zal oordelen of de aangehaalde levertermijn na bestelling aanvaardbaar is.
- Sinds 1 januari 2022 verschilt de regelgeving sterk per gewest. In Wallonië en Brussel blijft het toegestaan om een nieuwe stookolieketel te installeren in een nieuwbouwwoning en om een oude ketel te vervangen in een bestaande woning.
Met dank aan Informazout
