Duurzaamheid: van kostenpost naar verdienmodel
De economische return van duurzaamheid wordt nog te vaak onderschat, stelt professor Hans Verboven (Universiteit Antwerpen). "Zeker met de huidige materiaalschaarste wordt niet-duurzaam ondernemen een risico voor bedrijven. Gelukkig is de mentaliteit in een hoog tempo aan het veranderen, en zeker niet enkel bij jongeren."
De economische return van duurzaamheid
Het cv van Hans Verboven oogt erg indrukwekkend. Hij is niet alleen professor in Corporate Social Responsibility, Business Ethics en aan de faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen van de Universiteit Antwerpen, met zijn bedrijf Sustacon begeleidt hij ook bedrijven naar 'duurzame groei'. Verboven wil af van het cliché dat duurzaamheid een kostenpost is. "Duurzaam ondernemen gaat véél verder dan wat bezig zijn met het milieu. Het is een hele managementfilosofie. De breedste definitie van duurzaam ondernemen is: zoveel mogelijk positieve waarde realiseren met zo min mogelijk verspilling van tijd, middelen, geld en grondstoffen. Het komt er dus op neer dat je ervoor zorgt dat de business kan blijven duren. Je kunt dat ook gezond boerenverstand noemen, of langetermijndenken."
Hoe evolueert de bereidheid om dat gezond boerenverstand te gebruiken?
"Die evolueert erg positief. Ik ben nu zo’n tien jaar professioneel bezig met mijn adviesbureau. In het begin moest ik me vaak verdedigen bij bedrijfsleiders. Duurzaamheid had nog een hoog geitenwollensokkengehalte. Ondertussen zien veel mensen in dat het gewoon verstandig is en dat het past in goed management. Niet-duurzaamheid wordt nu zelfs een risico. Dan denk ik nog niet eens aan klimaatverandering en overstromingen, maar wel aan bijvoorbeeld materiaalschaarste. Sommige bedrijven hebben zich ingedekt met Europese partnerships; anderen zijn goedkoop gaan zoeken in het Verre Oosten. Die betalen nu het gelag. De aankoopstrategie van de afgelopen jaren heeft een grote invloed op de mate waarin bedrijven nu nog kunnen uitleveren. Op alle vlakken is er meer bewustzijn en wordt er meer actie ondernomen. Die verandering zit bij alle leeftijden, niet enkel bij de jongeren."
"Ondernemen zou sowieso maatschappelijk verantwoord moeten zijn"
Zijn de termen duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen ondertussen niet wat verwaterd? Je zou denken dat zowat iedereen er ondertussen mee bezig is.
"Die termen worden inderdaad erg makkelijk in de mond genomen. Er zijn bedrijven die het gebruiken voor greenwashing of window dressing en vele blijven daar ook mee wegkomen. Je kunt dat jammer vinden, maar in macroperspectief is het wel positief dat er meer en meer mensen mee bezig zijn. Tot vijf jaar geleden was er op bedrijfswebsites vaak een knopje duurzaamheid, waaronder dan vermeld stond wat ze bijvoorbeeld deden voor ontwikkelingslanden. Toen werd duurzaamheid veel meer geassocieerd met een goed doel, met ergens wat geld geven uit medelijden. Dat is eruit, en maar goed ook, want het heeft niks te maken met maatschappelijke verantwoordelijkheid. De grootste impact die een bedrijf kan maken, is welvaart creëren op een duurzame manier. En door dat te doen, komt al de rest vanzelf. Ondernemen zou sowieso maatschappelijk verantwoord moeten zijn."
WAT MET VERPAKKING?
Een van de aanbevelingen uit de Sustatool die Verboven met zijn bedrijf Sustacon ontwikkelde, luidt: 'Maak verpakking recycleerbaar'. In bulk verkopen is voor de bouwsector niet altijd het beste idee, zegt Verboven: "Bij bouwmaterialen is er heel veel verpakking, maar verpakking is ook de bescherming van een product. Als je weet dat zonder die verpakking zoveel procent van de producten beschadigd raakt en teruggenomen moet worden, dan kan je daar makkelijk een kosten-batenanalyse mee maken, en dan wordt er meestal beslist om wat meer verpakking te voorzien. In 90% van de gevallen komt het verlies van product en/of de verstoring van de organisatie duurder uit dan de extra verpakking. Dat komt doordat de werkelijke milieukost van verpakkingsmateriaal niet wordt doorgerekend in de prijs van het product. Dat zal anders zijn wanneer de CO2-taks wordt uitgebreid, en dan zullen plots veel efficiëntiewinsten kunnen worden geboekt met maatregelen die vandaag de moeite niet zijn."
Allemaal circulair?
Hoe kan de retail maatschappelijk(er) verantwoord ondernemen?
"Het businessmodel van de retail staat onder druk door het online shoppen; gelukkig hebben velen ondertussen het omnichannelmodel omarmd. Maar: is dat businessmodel, met het verzenden van pakjes, op lange termijn houdbaar? Kan het niet duurzamer, efficiënter, met minder impact? Dan denk ik ook aan circulaire modellen die in de bouwsector momenteel opkomen. Een bouwhandel kan dat gerust promoten: hoge recycleerbaarheid, makkelijke demontage, zo min mogelijk schadelijke stoffen. De circulaire economie zal meer en meer in de home improvement doordringen. Mensen die bewust bezig zijn met voeding, die zullen misschien ook wat meer willen betalen – maar niet te veel, 5 à 10 procent, blijkt uit onderzoek – voor circulaire bouwmaterialen."
Wat kunnen fabrikanten doen? Zij krijgen vaak het verwijt dat hun producten te snel kapotgaan.
"Vandaag ligt dat moeilijk. We hebben een wegwerpcultuur, zeker wat elektronica betreft. Gelukkig worden oude elektronicaproducten ook naar de kringloopwinkels gebracht. Daar speelt de sociale economie een mooie rol. In Antwerpen was er een kringloopwinkel die zich specialiseerde in het refurbishen van Senseo-apparaten. Dat zijn mooie initiatieven, maar dat blijft in de marge. Ik denk ook niet dat men snel met open standaarden zal gaan werken; fabrikanten blijven nu eenmaal graag op hun patenten zitten. Je kan als leverancier wel je smartphoneonderdelen zoals een scherm of een accu – de zaken die vaak kapotgaan – demonteerbaar maken. Nu kiezen ze er bewust voor om dat niet te doen."
"Product-als-dienst wordt interessanter wanneer milieuwaarde anders belast wordt"
Is daar een oplossing voor?
"Er zijn twee zaken die voor verandering kunnen zorgen. De materiaalschaarste zal toenemen, wat de waarde van kapotte toestellen - en zeker de grondstoffen erin - zal doen toenemen. Twee: wanneer de milieuwaarde van een apparaat verrekend zal worden in de prijs, dan wordt een product-als-dienstmodel interessanter. Veel producten zullen we in de toekomst misschien niet meer mogen of kunnen kopen, omdat de fabrikant de waardevolle grondstoffen zelf wil behouden. Er zijn al voorbeelden in de bouw: vloerbekleding van Desso, armaturen van Philips, roofingafval van Derbigum ... Het gebeurt, maar het is vooralsnog schaars. De optimale flow van dergelijke producten blijft lineair: productie, stockage, retail. Maar wat dan? Wat als iets wordt teruggestuurd? De logistieke impact is dan hoger dan in de omgekeerde richting, want dat proces was geoptimaliseerd. In veel gevallen blijft het - vandaag - goedkoper om van nul te vertrekken, zeker als een product een bepaalde leeftijd heeft. Maar indien men de milieukost anders gaat belasten, dan kan het anders worden."
"Er bestaat een economisch gevaar voor bedrijven die té snel té duurzaam willen worden"
Hoe zou u bedrijven incentives geven om het anders te gaan doen? Hebben we daar de overheid voor nodig?
"Er bestaat een economisch gevaar voor bedrijven die té snel té duurzaam willen worden. In duurzaamheid is er niet zoiets als 'the first mover advantage'. Je draagt de kost van het ontwikkelen, en als de markt er klaar voor is, springen je concurrenten mee op de kar. Daarom denk ik dat de overheid nodig is om een bepaald kader te creëren, met bijvoorbeeld de Europese Green Deal en de Fit for 55. Zij is de pletwals die achter ons rijdt. Er zijn er die helemaal vooraan lopen en de pletwals niet zien, maar degenen die te traag vooruitgaan, gaan op een bepaald moment failliet. Het nadeel is dat er zo veel mogelijkheden zijn om die regelgeving te omzeilen, dat het zo verschrikkelijk langzaam gaat. Bij de vertaling van de Europese Green Deal naar nationale regelgeving, zal je altijd zien dat verschillende landen bezig zijn met lobbygroepen om uitzonderingen in te bouwen voor hun specifieke bezigheden."
In de doe-het-zelf- en vakhandels is er de laatste vijftien jaar veel schaalvergroting geweest. Kan die helpen om duurzamer te worden?
"De handel kan de verhoogde inkoopkracht op verschillende manieren gebruiken. In de foodretail worden leveranciers soms onder druk gezet door aankopers. Dat is een perfide spel, want door steeds op de prijs te gaan afdingen, verhoogt men de druk voor de betreffende producent en gaat die bepaalde shortcuts nemen wat kwaliteits- en hygiënenormen betreft. De meeste schandalen zijn terug te leiden tot het feit dat er ergens te veel druk wordt gezet, waardoor je ergens gaat afwijken van de norm, wat dan steeds verder wordt opgerekt. Schaalvoordeel kan echter positief werken, als het leveranciers een incentive kan geven om bepaalde veranderingen door te voeren, wetende dat er ook een partij is die daar voldoende waarde aan hecht. Die ketting van constructieve samenwerking, met meer waarde tegen minder verspilling, is de essentie van duurzaamheid."
