Meer comfort met minder energie? Maak kennis met immotica

Gebouwautomatisering wint steeds meer aan belang

Immotica is de benaming voor automatische systemen, zoals elektronica, informatica en telecommunicatie, die kantoorgebouwen en productiefaciliteiten in hoge mate automatiseren. Het doel? Het comfort van de gebouwgebruikers en -eigenaars verhogen en besparen op de energiefactuur.

Domotica

Wellicht doet de term domotica iets meer belletjes rinkelen dan immotica. Zowel immotica als domotica verwijzen naar de automatisering van gebouwen. Domotica (nu eerder omschreven als smart homes) wordt meestal gebruikt voor de (eenvoudige) automatisering van residentiële gebouwen, immotica refereert aan de automatisering van commerciële of industriële gebouwen, waar meerdere slimme technieken met elkaar geïntegreerd moeten worden. Een ander verschil is dat domotica meestal door een enkele partij wordt geïnstalleerd en onderhouden, terwijl bij immotica verschillende partijen elk voor een deeltje van het geheel zorgen. Uiteindelijk zijn de doelen bij beide technieken hetzelfde: energie­besparing en comfortverhoging.

Onderscheid steeds minder relevant

Het onderscheid tussen beide wordt tegenwoordig echter steeds minder relevant. Ook in residentiële (nieuwe of grondig gerenoveerde) gebouwen worden tegenwoordig allerlei systemen (verlichting, HVAC, alarm, toegangscontrole ...) met elkaar verbonden. Het is dus relevanter om te spreken over ‘eenvoudige automatisering’ en ‘complexe automatisering’. Bij eenvoudige automatisering is er geen ‘integrator’ vereist. Dat is iemand die de verschillende systemen integreert en het totaal­overzicht houdt over het project. Bij eenvoudige automatisering worden gebruiks­vriendelijke systemen gebruikt en worden de installatie en de configuratie door dezelfde partij uitgevoerd. Lichtsturing van een kantoorgebouw is een voorbeeld van eenvoudige automatisering (zie verder).

Enkele voorbeelden en voordelen van gebouwautomatisering:

• Verlichting wordt automatisch in en uit­geschakeld aan de hand van bewegingssensoren, toegangscontrole, in- en uitschakelen van het alarmsysteem. Hierbij worden de verwarming en ventilatie gelinkt aan de aanwezigheid in de ruimtes.
• Zonwering wordt actief bij te hoge temperaturen en/of te veel zonlicht d.m.v. het weerstation. Hierdoor zal de airco minder moeite hebben om de ruimtes in de zomer op temperatuur te houden.
• De installatie kan eenvoudig aangepast worden naar de wensen
• Het energieverbruik blijft onder controle door alles te laten samenwerken. Geen verwarming terwijl de airco zijn setpoint probeert te halen. De systemen communiceren met elkaar door één meting in de ruimte. Of bij het openen van een raam – wat kan gedetecteerd worden door gebruik te maken van de magneetcontacten van het alarmsysteem – wordt de verwarming of koeling uitgezet.
• Indien er problemen zijn of onderhoud nodig is, wordt een melding gestuurd naar het gebouwbeheersysteem. Het gebouwbeheersysteem zal zelf contact opnemen met de verschillende leveranciers die nodig zijn. Dat maakt het voor de klant eenvoudiger en zijn er geen onnodige discussies.

Integratie

Complexe automatisering heeft meestal nood aan een integrator, tenzij de integratie op een gebruiksvriendelijke manier mogelijk wordt gemaakt door ‘integratiemodules’. Die verbinden automatiseringssystemen met andere infrastructuursystemen (zoals noodoproep, alarm ...) en zelfs met slimme toestellen van bijvoorbeeld Google.

De integrator

Bij verregaande integraties is de rol van een integrator onmisbaar. De communicatie tussen deze integrator en de installateur(s) is zeer belangrijk om het project tot een goed einde te brengen – al te vaak wordt er met de vinger gewezen tussen die partijen.

De integrator zorgt ervoor dat elke techniek door de juiste vakman geïnstalleerd wordt en dat alle technieken feilloos met elkaar kunnen communiceren en samenwerken. Er is daarom ook altijd nood aan een geïntegreerde visualisatie en bediening.

Installatie

Omdat immoticatechnieken zo uiteenlopend zijn, is het niet mogelijk om één algemeen stappenplan te beschrijven voor de installatie. Wel is het altijd belangrijk om op voorhand goed te bepalen wat er mogelijk moet zijn en wat er eventueel achteraf nog moet bij­geplaatst worden.

Vooral bij een bekabeld systeem is dat van groot belang. Er moet dus grondig nagedacht worden hoe alles met elkaar zal communiceren en afgesteld zal worden op elkaar. Uiteraard is dat hoofdzakelijk de taak van de integrator en veel minder de taak van de installateur.

Veelgemaakte fouten

In de praktijk is de meest voorkomende fout dan ook dat technieken onvoldoende op elkaar afgestemd zijn. Goede communicatie tussen de betrokken partijen en goede coördinatie voorkomen dat.

meer dan een werkplek

Een kantoor of bedrijfsgebouw zoals we dat vandaag kennen is in se verouderd. Bedrijven zoeken tegenwoordig meer dan alleen een werkplek. Omdat mensen zo’n 8 uur per dag doorbrengen in het gebouw, moet het een plek zijn waar comfort en efficiëntie samenkomen. Doordat niet iedereen op hetzelfde moment aanwezig is in het gebouw, is het bijvoorbeeld belangrijk dat ventilatie en verwarming daarop ingespeeld zijn.

Enkele vragen

Er zijn enkele belangrijke vragen te stellen bij immotica. Beginnen doen we bij het financiële plaatje. Uiteraard beslist de gebouwbeheerder in hoeverre hij wil investeren in een doorgedreven automatisering van zijn gebouw. De terugverdienperiode van het gebouw speelt daarbij uiteraard een rol. Verder moeten er veel afwegingen gemaakt worden: wat moet er allemaal technisch mogelijk zijn, wat moet er achteraf nog toegevoegd kunnen worden, wat is absoluut nodig en wat is iets meer ‘nice-to-have’?

Belangrijk bij die afwegingen is: in hoeverre wegen de energiebesparing en comfort­verhogingen op tegenover de investeringskosten?

Dubbel gebruik

Door verregaande integratie worden ook tal van producten overbodig door dubbel gebruik. Denk maar aan sensoren die zowel voor verwarming als voor licht ingezet kunnen worden. Maar evengoed kan er bv. bespaard worden op onderhoudspersoneel, door een systeem dat detecteert met welke frequentie bepaalde ruimtes gebruikt worden. Zo hoeven niet alle ruimtes telkens schoongemaakt te worden.

Investeringskost

Al die besparingsaspecten moeten afgewogen worden tegenover de investeringskost. Uiteindelijk is het aan de gebouwbeheerder om een keuze te maken. Ook installateurs moeten uiteraard op de hoogte zijn van de kostprijs van door hen geïntegreerde technieken.

Privacy

Persoonlijke data

Daarnaast is er ook het aspect privacy. Dat kan je vanuit meerdere perspectieven bekijken. Logischerwijs zal de integrator zich eerst afvragen in hoeverre de persoonlijke data van de mensen aanwezig in het gebouw beschermd worden. Waar worden ze opgeslagen, voor hoelang, en wie kan de data bekijken? In België moeten persoonlijke data behandeld worden volgens de GDPR-wetgeving. De tijd van zoveel mogelijk data opslaan om daarna een relevante selectie te maken, is duidelijk voorbij. Ook de gebouwgebruiker is zich daar steeds meer van bewust.

Er moet dus duidelijk gecommuniceerd worden naar de gebouwgebruiker welke data worden bijgehouden, hoe de data versleuteld worden en waarom ze worden opgeslagen. Het is belangrijk dat de data niet direct gelinkt kunnen worden aan persoonsgegevens.

Beveiliging van het netwerk

Daarnaast moet er ook gekeken worden naar de beveiliging van het netwerk. Kunnen hackers met kwaadwillige bedoelingen het systeem gemakkelijk binnendringen? Het spreekt voor zich dat dat een degelijke netwerkbeveiliging dus zeer belangrijk is.

Wetgeving

Ook bij immotica gelden natuurlijk de wettelijke normen voor ventilatie, verwarming en onderhoud.

Daarnaast is het ook belangrijk om rekening te houden met de brandveiligheid, zoals dat voor elke installatie sowieso geldt. Installateurs die bewakingscamera’s plaatsen moeten dan weer een speciale vergunning hebben van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Er moet duidelijk gecommuniceerd worden naar de gebouwgebruiker welke data worden bijgehouden, hoe de data versleuteld worden en waarom ze worden opgeslagen

Medisch Centrum Assenede

In het Medisch Centrum Assenede staan alle technieken met elkaar in verbinding.

Om 7.30 uur wordt automatisch het alarm uitgeschakeld, de schuifdeur ontgrendeld en de wachtruimte verlicht en verwarmd zodat de patiënten in een aangename ruimte kunnen plaatsnemen.

Zolang er geen patiënten zijn, zal de verlichting gedimd blijven (25%). Bij aanwezigheidsdetectie gaat de verlichting naar 100%. Kabinetten blijven veiligheidshalve gesloten zolang er geen dokter aanwezig is. De kabinetten zijn enkel toegankelijk met een badge.

Als de dokter aankomt, dient er gebadged te worden. Daardoor weet het systeem welk kabinet ingeschakeld moet worden.

De verlichting in de kabinetten kan via een drukknop worden ingeschakeld in het kabinet, al zal die maar 10 minuten actief blijven. De dokter dient zijn badge in de badgelezer te plaatsen om de verlichting continu aan te zetten en de ruimte te laten verwarmen/koelen en ventileren.

Ventilatie wordt gestuurd door CO₂-detectoren.

Indien er nog niemand aanwezig is aan de infobalie zal de telefooncentrale automatisch het kabinet van de dokter activeren en komen de oproepen rechtstreeks bij de dokter terecht. Als de baliemedewerker aankomt en zijn badge in de lezer plaatst, worden de verlichting en verwarming en koeling aan de balie ingeschakeld. De telefooncentrale zal oproepen vanaf nu altijd naar de infobalie sturen.

Om 18.30 uur begint het systeem aan ‘pre-sluiting’. De installatie controleert of er nog ergens beweging is of er een badge aanwezig is in de badgelezers. Is er geen beweging meer en zijn alle badges verwijderd, dan controleert het alarmsysteem of alle zones in rustmodus staan. Als dat zo is worden de deuren gesloten en wordt het alarmsysteem ingeschakeld. Is dat niet zo, dan blijft alles in normale werking tot aan alle voorwaarden voldaan is.

Systemen die gekoppeld zijn:

• Gasabsorptiewarmtepomp met geothermie
• Aansturen van 11 dokterskabinetten
  + 3 appartementen
• Verwarming en koeling d.m.v. ventilo’s
• Voorbehandelde ventilatie – koelen/warmen/filteren
• Koppeling van kalender met feestdagen en sluitingsdagen
• Koppeling van de telefooncentrale: doorschakelen op basis van aanwezigheid

Onderhoud en opvolging

Blijft natuurlijk de vraag wie verantwoordelijk is voor het onderhoud van de verschillende technieken in het gebouw. Moet de installateur een soort IT’er worden die kaas gegeten heeft van allerlei digitale technieken? Of is het de verantwoordelijkheid van de fabrikant om die op te volgen? In de praktijk is dat momenteel nog een grijze zone. Een voordeel van digitalisering is wel dat er veel vanop afstand mogelijk is, zowel qua opvolging als bijvoorbeeld kleine aanpassingen aan een luchtgroep. Het loont dus zeker de moeite om op z’n minst wat basiskennis van nieuwe technieken te hebben.

Relatie met de klant

Die werkwijze verandert ook voor een stuk de relatie met de klant: de installateur hoeft niet te wachten tot de klant een probleem meldt – en er misschien al onherroepelijke schade aan de installatie is. Nee: de installateur kan zelf aangeven dat er onderhoud nodig is. Wanneer de toestand van de installatie digitaal wordt bijgehouden, zorgen die data bovendien voor bewijs dat het onderhoud wel degelijk nodig is.

Servicegericht verdienmodel

Dat kan helpen om op lange termijn een betere vertrouwensrelatie te creëren met de klant, iets wat almaar belangrijker zal worden door de energietransitie en een verdienmodel dat steeds meer ‘servicegericht’ zal zijn in de toekomst.

De rol van de installateur

Moet de installateur zich in de toekomst in een bepaalde discipline specialiseren of moet hij een multidisciplinaire speler worden die meerdere technieken beheerst? Voor beide rollen valt iets te zeggen. Enerzijds kiest de integrator toch voor elke toepassing een verschillende (gespecialiseerde) installateur, dus kan het voor installateurs raadzaam zijn om zich te specialiseren. Anderzijds is het als multidisciplinaire installateur gemakkelijker om projecten zonder integrator aan te nemen en zo een betere totaalaanbieder te worden.

Eén ding is zeker: de ontwikkelingen gaan razendsnel en zullen niet meteen stoppen. 

Met dank aan: Qbus, OpenMotics, Legrand, Vecolux