In 5 stappen naar een wilde tuin

Nood aan ecologischer denken én doen

We kunnen niet meer ontkennen dat er nood is aan ecologischer denken én doen. Ook uw klant stelt zich vragen over hoe het groener kan. “Op welke manier krijg ik meer biodiversiteit in mijn tuin? Kan u een ontwerp realiseren met enkel inheemse planten? Een feeëriek uitzicht zonder uren werk om dat beeld te behouden, kan dat?”
Ja dat kan, dankzij wilde tuinen. Maar hoe ontwerpt u ze of legt u ze aan?

Aan de slag

In de praktijk zit u vooraf samen met uw klant om zijn verlanglijstje te overlopen. Wat willen we allemaal in de buitenruimte verwerkt zien? Dat gaat van vijvers, kruidentuin, moestuin, bloemenweide, fruittuin, pluktuin voor bloemen en vaste plantenborder tot kippenren. Een natuurlijk tuin heeft bovendien behoefte aan geometrische, krachtige vormen als antwoord op losse beplanting.

Pieter Maes, Guerill Tuinen: “Tijdens het ontwerpproces gaan we op zoek naar de juiste verhoudingen, vloeiende lijnen en natuurlijke materialen, met de nadruk op veel levende elementen. Elke tuin is uniek; in grootte, grondsoort, ligging en oriëntatie.”

Karolien Deprez, IN BLOOM: “Een natuurlijke tuin is ook loslaten: spontane begroeiing zal en mag er wat chaotischer uitzien. Maar het is dan wel belangrijk om een evenwicht te vinden door structuur aan te brengen. Dat kan door robuuste materialen of strakke lijnen te gebruiken, meer gestyleerde tuindelen te integreren, en toch de belangrijkste elementen van een natuurlijke tuin te behouden.”

U dient zoveel mogelijk rekening te houden met de omstandigheden ter plaatse. Om dit te doen is observatie cruciaal: welke planten vestigen zich spontaan op het terrein? Waar is de grond natter of droger? Welke bodem nemen we waar? Daarnaast kan ook bekeken worden welke invulling het terrein kreeg in het verleden en is het nuttig te weten welke interessante planten en dieren reeds in de buurt werden waargenomen (zie www.waarnemingen.be).

Intermingled plantings

Bij gemengde beplanting of ‘intermingled planting’ stappen we af van traditioneel opgebouwde borders, waar kleur dikwijls een van de belangrijkste eigenschappen is.
We selecteren planten met het oog op transparantie van de middelste en hoogste laag, zodat onderste bedekkende laag genoeg licht krijgt.
Intermingled plantings ontwerpen is niet eenvoudig, maar met de nodige kennis en creativiteit kunnen er prachtige aanplantingen worden gerealiseerd. De term wordt meestal gebruikt voor grotere zones, in kleine stadstuinen zijn ze soms minder evident. Maar dezelfde criteria kunnen ook zorgen voor een betere keuze in soorten en combinaties.

1.Beplantingsplan en plantkeuze

Op het beplantingsplan staat aangegeven welke planten waar komen, en in welke aantallen. Daarbij zijn verschillende factoren bepalend: de grondsoort, schaduw of zon, vochtig of juist droog en de grootte van de tuin.

Pieter Maes: “We proberen het hele jaar door iets te bieden, dit in tegenstelling tot de traditionele tuin. Die presteert van voor- tot najaar, waarbij kleur primeert. Nu kijken we eerst naar de vorm van de bloem en naar haar vruchten, dan komt de vorm van het blad en pas als laatste komt de kleur aan de beurt.“

Karolien Deprez: ”In een natuurlijke tuin wordt in termen van plantengemeenschappen gedacht: verschillende plantensoorten vullen verschillende niches in. Dat kan heel erg doordacht gebeuren, waarbij planten en bollen op een bepaalde positie geplant worden (zoals ook bij intermingled plantings gebeurt), of er kan met zaaimengsels worden gewerkt, waarbij de gemeenschap spontaner kan ontwikkelen. Steeds is de gelaagdheid van gemeenschappen, zowel in de ruimte (kruin – midden – bodembedekker) als in de tijd (lentebloeiers – zomervegetatie – zaadstructuren in de winter) doorslaggevend.”

Bart Backaert, Hoofdbrigadier Groendienst Aalst en ByeByeGrass-pionier: “Wanneer wij een wilde tuin aanleggen, brengen we planten ter plekke ofwel door ze te zaaien ofwel door aanplantingen. De vraag is dan of een wilde tuin alleen uit wilde planten moet worden samengesteld of welke combinaties van planten een zekere wildheid benaderen?“

Ten slotte wordt bij de plantenkeuze ook rekening gehouden met de functie van de plant in het voedselweb: welke planten zijn nuttig als waard- of voedselplant voor vlinders, (solitaire) bijen en andere insecten? Welke heesters helpen vogels de winter door met hun bessen?

Een wild gazon?

De vraag is of we een gazon als ‘wild’ kunnen beschouwen. Volgens Thomas van Tetering, Product Manager DLF is dat wel mogelijk: “Een normaal gazon bevat al diverse grassoorten, dus draagt het sowieso bij aan de biodiversiteit. Door een strook of hoek niet of minder te maaien, kan het gazon verwilderen.”

Maakt het gazon dan deel uit van een beplantingsplan en hoe ziet dat er dan uit?

“Een gazon maakt daar zeker deel van uit. De tuinman kan bijvoorbeeld in lagen werken, door langs de randen van het gazon in de borders siergrassen aan te planten. Daarna kan hij een strook van 1,5 meter gazon minder vaak (3-4 x per jaar) en hoger maaien, waardoor dit deel van het gras langer en ruiger wordt. Deze grassen gaan dan bloeien en verwilderen. Op de roughs rondom golfbanen wordt een dergelijke methode ook toegepast. Zo ontstaat een overgang van een strak en effen gazon naar een wildere tuin of border.”

Waar moet de professional op letten bij de zaad- of plantkeuze?

“Er zijn diverse mengsels op de markt met verschillende grassoorten die bijdragen aan een wilde en natuurlijke uitstraling. Een sier/schaduwgazon ziet er uiteraard anders uit dan een speel- en sportgazon.”

Wat zijn de voordelen voor de biodiversiteit?

“Een wild gazon zorgt voor meer diversiteit aan planten en dieren. Met name het aandeel insecten zal toenemen, wat zorgt dat de tuin ook aantrekkelijker wordt voor vogels en andere insecteneters.”

2.Oriëntatie

De wilde tuin bevat planten die in de natuur onder soortgelijke omstandigheden leven op het vlak van temperatuur, grondsoort, zon en schaduw. Hoe presteert de plant optimaal? Deze kennis is een van de kenmerken van een goede landschapsarchitect en wordt verkregen door veel ervaring en observeren.
Gelaagdheid is eveneens een doorslaggevend sleutelbegrip in de natuurlijke tuin. In de praktijk betekent dit dat vanuit vogelperspectief elke cm² grond bedekt is, maar ook dat zelfs het gefilterde licht dat nog door de kruinlaag sijpelt, benut wordt door de aanwezige onderbegroeiing.

3.Afbakening

Het spreekt voor zich dat een wilde tuin zo weinig mogelijk afgebakend wil worden, maar we mogen de privacy van de eigenaar niet vergeten. De keuze valt dan het best op een natuurlijke omheining zoals wintergroene en bladverliezende hagen (de gemengde haag is het waardevolst, maar is in de meeste stadstuinen te breed) en klimplanten. Ook vlechtwerk in hout, takkenrillen etc. zijn een ecologische oplossing. Hout en steen zijn materialen die qua look ook het mooist passen bij de natuurlijke tuin. Wanneer dit solide panelen zijn, is het aangewezen enkele openingen te voorzien onderaan zodat diertjes als egels en amfibieën zorgeloos kunnen rondbanjeren. Schanskorven met rotsen, schors of houtblokken zijn dan weer heuse metropolen voor allerlei insecten en spinnen.

4.Bestrating

Pieter Maes: “Een stenen tuin lijkt misschien praktisch, netjes en onderhoudsarm, maar in praktijk is al dat grijs vooral saai en toch veel werk om net te houden. Door klimaatverandering (en bijgaande wateroverlast en hittestress) is het niet langer verantwoord te blijven verharden. Verzachten is veeleer aan de orde, net zoals bestaande terrassen verkleinen. In natuurlijk tuinen gebruiken we niet meer bestrating dan nodig om te lopen of een terras te voorzien. We kiezen eerder voor halfverharding en waterpasserende tuinpaden.“

Gesloten verhardingen kunnen ook, op voorwaarde dat nagedacht is over het aflopende regenwater. In een duurzame tuin komt het regenwater in een beplantingszone terecht waar het rustig kan infiltreren.

Karolien Deprez: “Wat materiaalkeuze betreft, geldt: kies voor lokaal. Er is voldoende keuze in Belgische en Europese natuursteen, lokale producenten van kleiklinkers, grind van Europese herkomst … Lokale materialen zijn er in alle prijsklassen en in alle stijlen.“

5.Aanleg

Bij de aanleg wordt zo weinig mogelijk destructief te werk gegaan: waar het kan, worden bomen of heesters gespaard. Er wordt ook zo weinig mogelijk grond aan- of afgevoerd en grond met stenen wordt zo mogelijk ter plaatse verwerkt (hier dient de plantenkeuze uiteraard op afgestemd te zijn). Verder is er aandacht voor bodemverdichting: indien er met machines gereden wordt, zijn rijplaten voorzien.