Kalibratie en service voor meettoestellen

Geen verplichting maar wel zekerheid, continuïteit en vermindering van de aansprakelijkheid
 

‘Meten is weten’ mag dan een huizenhoog cliché zijn in ons vakgebied, die vlag dekt niet altijd volledig de lading, want wat u ziet op het schermpje van uw meettoestel is niet noodzakelijk helemaal correct. Hoe weet u of ‘meten’ echt 100% ‘weten’ betekent?

Controleren, kalibreren, ijken en justeren

Meettoestellen kunnen in de war gestuurd worden door tientallen oorzaken: verkeerde instellingen, temperatuursverschillen, fouten tijdens het transport, foutief gebruik, slecht onderhoud, stockage onder omstandigheden die zich er niet toe lenen, interne fouten zoals problemen met de elektronica, interferentie met toestellen in de buurt, degradatie … Om er zeker van te zijn dat we wel degelijk correct meten, kunnen we ze laten nakijken door gespecialiseerde firma’s.

De termen 'controleren', 'kalibreren', 'justeren' en 'ijken' worden hierbij weleens door elkaar gebruikt, maar dat is niet correct.

Specialist Joren Kooreman van Euro-Index vertelt ons hoe de vork in de steel zit: “Controleren is vaststellen of het toestel naar behoren functioneert, in goede staat is en qua meetwaarde ongeveer in de buurt komt van de aangeboden waarde. Dit is niet hetzelfde als kalibreren. Maar kalibreren is weer niet hetzelfde als ijken. Bij kalibratie wordt de meetwaarde vergeleken met een standaard (referentie). De afwijking wordt enkel vastgesteld en genoteerd, zodat de gebruiker weet met welke discrepantie rekening te houden. Een kalibratie geeft dus geen uitsluitsel of het toestel binnen de gestelde nauwkeurigheid van de fabrikant meet. Een afwijking kan worden bijgeregeld zodat het toestel weer binnen de gestelde nauwkeurigheid van de fabrikant meet: op dat moment spreken we van justeren. Dat gaat dus een pak verder dan controleren en/of kalibreren en vereist ook een grotere technische kennis en infrastructuur, omdat je effectief toegang moet hebben tot het toestel om aanpassingen te verrichten.”

"Slechts enkele firma’s kunnen een voor- en nakalibratie uitvoeren"

“Slechts enkele firma’s kunnen een voor- en nakalibratie uitvoeren. Als een toestel binnenkomt, wordt het aan een voorkalibratie onderworpen. Daarbij worden de vastgestelde meetwaarden onder gewaarborgde omgevings-omstandigheden vergeleken met de specificaties die de fabrikant van het toestel heeft opgegeven. Naast de voorkalibratie wordt sowieso een verdere controle uitgevoerd. Daarbij wordt onder andere nagekeken of de batterijen nog goed zijn, firmware up-to-date is, de behuizing en snoeren geen defecten vertonen en of de printplaat nog in orde is. Als de meetwaarden buiten de specificaties van de fabrikant vallen, wordt het toestel na de controle gejusteerd (bijgeregeld) en wordt het toestel nogmaals gekalibreerd. Hier spreken we dan van nakalibratie. IJken is het proces waarbij zowel een kalibratie als een justering wordt uitgevoerd. Zonder justage blijft het dus technisch gezien bij een kalibratie.”

Niet in het AREI

Wie in het AREI op zoek gaat naar informatie over kalibratienormen zal van een kale reis terugkomen.

Nochtans moeten bij een keuring, naast de visuele en administratieve aspecten, ook bepaalde grootheden gemeten worden, wat meestal met een installatietester wordt gedaan. Zo moet bijvoorbeeld de aardverspreidingsweerstand lager zijn dan 30 Ohm, of lager dan 100 Ohm als er een bijkomende differentieelschakelaar wordt geplaatst. Een tweede voorbeeld is de isolatieweerstand: die moet dan weer zo hoog mogelijk zijn, want die bepaalt hoe groot de mogelijke foutstroom is. Wat als u deze grootheden controleerde met een niet gekalibreerd toestel?

Laat ons het AREI er even bij nemen. Bij de bepaling van de isolatieweerstand staat er: "De waarde van de isolatieweerstand in ohm tussen de actieve delen onderling, evenals tussen de actieve delen en de aarde, gemeten onder de testspanning is voor iedere stroombaan met afgeschakelde gebruikstoestellen minimum gelijk aan 1.000 maal de waarde in V van de voormelde testspanning. De metingen worden uitgevoerd onder gelijkstroom en de daartoe gebruikte meettoestellen moeten in de tabel opgegeven testspanning kunnen leveren onder een stroom van 1 mA tot 5 mA."

Er worden dus wel waardes opgegeven, maar er wordt nergens gerept over de nauwkeurigheid of kalibratie van de meettoestellen, laat staan over een verplichting. Dat staat niet alleen in tegenstelling tot bijvoorbeeld de toestellen die verwarmingsinstallateurs gebruiken, maar elektriciens uit buurlanden als Nederland en Duitsland kennen die verplichting wél. In Nederland keuren de gecertificeerde elektriciens hun installatie en zijn dus aansprakelijkheid en bijgevolg kalibraties zeer belangrijk. Tevens zeggen normen voor gereedschapstesten, zoals de NEN 3140 en VDE 0701 en VDE 0702, dat alle elektrische arbeidsmiddelen die je gebruikt ook getest moeten worden. Vooralsnog zijn er in ons land geen initiatieven in die richting voor de elektrosector. De reden daarvoor ligt bij de aansprakelijkheid, die in ons land niet op de schouders van de elektricien rust, maar wel op die van de keuringsinstanties. Voor standaard installateurs is er begrijpelijkerwijs weinig urgentie om meettoestellen te laten kalibreren.

Waarom dan wél kalibreren?

Dat er in België geen verplichting is om te kalibreren hoeft niet te betekenen dat het ook zinloos is. Meer nog: voor de keuringsinstanties is het dus wel broodnodig, onder meer om de aansprakelijkheid te bepalen als er ergens een probleem opduikt in een gebouw. Ook wie werkt voor sommige industriële bedrijven kan gevraagd worden om met gekalibreerde toestellen te werken. Bedrijven die werken volgens de ISO 9001-norm zijn heel vaak vragende partij voor gekalibreerde toestellen. In dat geval kan ook een certificaat gevraagd worden dat de volgende vereisten moet bevatten:

• het serienummer van het meetinstrument;
• de datum;
• de datum van ijking of kalibratie (en dus niet de datum waarop het certificaat is opgesteld);
• de handtekening van de verantwoordelijke;
• de resultaten van de uitgevoerde controles of de bevestiging van de conformiteit van de testresultaten met de gehanteerde norm, voorschrift of procedure.

Bovendien wordt voor elk meetinstrument waarop de keuring betrekking heeft alle relevante informatie in het keuringsverslag opgenomen (merk, type, serienummer …).

Daarnaast zijn er ook bedrijven die voor bepaalde kritische toepassingen gekalibreerde toestellen vragen aan installateurs. Diepvriesbedrijven waarbij de koeling binnen welbepaalde normen moet liggen, of parameters binnen de procesindustrie die binnen normwaarden moeten liggen, zijn daarvan twee voorbeelden.

WANNEER KALIBREREN?
In de regel kan men concluderen dat er een kalibratie nodig is in de volgende gevallen:
U overhandigt professioneel meetdata aan derden in een rapport of lijst. In dit geval bevindt u zich in een aansprakelijkheidszone: u wilt namelijk zeker weten dat de meetdata die u verstrekt klopt en wilt niet ter discussie en/of aansprakelijk worden gesteld bij/door uw opdrachtgevers.
U werkt binnen een kwaliteitssysteem met het beleid dat alle door werknemers gebruikte meetapparatuur moet zijn gekalibreerd.
U bent gebonden aan een wet of regel (bijvoorbeeld een koninklijk besluit) die verplicht dat gebruikte meettoestellen zijn gekalibreerd.
U verricht metingen die een bepaalde selectiviteit vereisen en binnen een bepaald kader dienen te vallen. Denk aan het meten aan processensoren en -actuatoren, PI-regelsystemen, servosystemen e.d. waar validerende metingen van toepassing zijn.

 

 

Prijs beperken

Het prijskaartje voor de kalibratie kan snel oplopen. Het is evenwel niet altijd nodig om al uw toestellen te laten kalibreren. Veel bedrijven werken via de zogenaamde ringvergelijking om op de kostprijs te besparen. Deze methode is door Belac – de instantie die toezicht houdt over accreditaties – toegestaan en houdt in dat men slechts één toestel per type periodiek hoeft te laten kalibreren. Voorwaarde is wel dat dit toestel gedurende de kalibratieperiode niet afwijkt. De andere toestellen worden dan vergeleken met dit toestel.

Kalibratiecontract?

Wie meerdere meettoestellen heeft, zal het ongetwijfeld beamen: het opvolgen van kalibraties is niet altijd evident. Sommige klanten vragen om een kalibratiecertificaat, toestellen moeten worden opgestuurd en afgehaald, er moet worden bijgehouden wanneer een toestel opnieuw moet worden gekalibreerd … Dat kan wel eens een rompslomp zijn. Daarom bieden meerdere aanbieders bij de aankoop van een toestel ook onderhouds- en beheercontracten aan, waarbij de toestellen niet alleen worden gecontroleerd maar ook daadwerkelijk gekalibreerd. Let er wel op dat u in zee gaat met een kwalitatieve dienst, die geautoriseerd is door de oorspronkelijke fabrikant, enkel originele onderdelen inzet ter vervanging, over de nodige hoogwaardige infrastructuur beschikt en zelf gecertificeerd is. Helaas bieden zogenaamde kalibrerende firma’s heel vaak een kalibratie aan maar betreft het eigenlijk slechts een controle, het woord kalibratie wordt in dergelijke gevallen misleidend gebruikt. Dit is misschien niet wat u verwacht en wat u uiteindelijk wenst en helaas komt u daar pas achter tijdens een audit wanneer u erop wordt gewezen. Vertrouwen is goed maar zeker weten is daarom beter.

Het ontzorgen gaat best ver. Zo is het soms ook mogelijk om een mobiele kalibratie te vragen, waarbij de aanbieder met een wagen tot aan uw bedrijf of zelfs een werf rijdt om het onderhoud, de reparatie en kalibratie van meetinstrumenten op locatie uit te voeren. De instrumenten zijn na deze taken direct weer inzetbaar en dat is uiteraard een groot voordeel.
Het werken met deze servicecontracten levert naast het tijdsvoordeel ook administratief wat op: technici kunnen alle informatie over de instrumenten en procedures, evenals de kalibratiehistorie van de meetinstrumenten direct online raadplegen.

Dank aan Euro-Index