“ARCHITECTEN MOETEN SOLIDAIR ZIJN EN TE LAGE ERELONEN WEIGEREN"

ORDE VAN ARCHITECTEN ORGANISEERT INSPIRATIEDAG 'DE ARCHITECT IN (R)EVOLUTIE'

De Orde van Architecten - Vlaamse Raad vindt het hoogtijd voor actie, reactie en erkenning. Het beroep van architect staat immers van alle kanten onder druk. Om deze boodschap kracht bij te zetten organiseerde ze op 24 april de Inspiratiedag 'De architect in (r)evolutie'. Samen met een 200-tal architecten, politici, projectontwikkelaars en academici werd tijdens drie debatten gereflecteerd over de toekomst van het beroep.

Nederland versus Vlaanderen

Keynotespeaker Xander Vermeulen Windsant (XVW Architectuur), Nederlandse winnaar van de EU Mies Award 2017 (project Kleiburg in Amsterdam waarbij een sloopflat in nauw overleg met de bewoners omgevormd werd tot cascowoningen) vergeleek de Nederlandse situatie met de Vlaamse: “De titel van het congres is ook van toepassing op Nederland. We hebben te maken met verschillende realiteiten, maar met dezelfde uitdagingen. Er heerst in Nederland een perfect georganiseerde context rond ontwerpen, wat zich onder meer vertaalt in de gekendegevelarchitectuur. In dat gebrek aan speelruimte zoeken architecten naar hun eigen werk. Dit in tegenstelling tot het 'exotisch Vlaanderen', waar er een enorme vrijheid van ontwerpen is. Dit uit zich in heel precieze, doordachte, vrije architectuur, die een enorme rijkdom kan opleveren."

Marnik Dehaen (voorzitter Orde van Architecten): “Het is hoogtijd voor actie, reactie en erkenning. Ik verwacht krachtige signalen uit dit congres” (Foto: Isabelle Pateer)

De economische situatie in de sector is in Nederland niet meteen rooskleurig. Xander Vermeulen Windsant: “Sinds de crisis hebben velen het vak verlaten en is de omzet gedaald. Er zijn ook veel kleine bureaus. De titel van architect is wettelijk beschermd, maar de brancheorganisatie heeft geen wettelijk mandaat. De architect is nauwelijks aansprakelijk voor de technische kwaliteit van het ontwerp. Onze formele positie is zwak, maar we zitten wel in een sterke context van werken. Ik zie de architect in Nederland eerder als een behendige speler en in België als een krachtige professional. We moeten ons de vraag stellen wat we met architectuur willen bereiken? Voor wie ontwerpen we onze leefomgeving? Waar voegen we waarde toe aan de zaak? We moeten van een ruime, unieke, comfortabele stad naar een hechte, gemengde en duurzame stad."

Xander Vermeulen Windsant (XVW Architectuur): “Ik zie de architect in Nederland eerder als een behendige speler en in België als een krachtige professional” (Foto: Isabelle Pateer)

Maatschappelijk werker of huurling?

Heeft de architect echt een maatschappelijke taak of staat hij ten dienste van de meest biedende? In het eerste debat gingen Brussels bouwmeester Kristiaan Borret, Xander Vermeulen Windsant, Lorenzo Van Tornhaut (ingenieur-architect en design manager Volus) en Vlaams parlementslid (CD&V) Lode Ceyssens in op het thema 'Maatschappelijk werker of huurling?' (Zie kaderstuk met resultaten van de polls bij het publiek, die de basis vormden van de debatten.)
Kristiaan Borret riep de architecten hierbij op om meer samen activistisch en solidair te zijn. Ze zouden bepaalde opdrachten die bijvoorbeeld tegen duurzame mobiliteit indruisen, kunnen weigeren. Dit gebeurt volgens hem momenteel te weinig waardoor architecten tegen elkaar worden uitgespeeld: “Hogere erelonen zijn een oplossing. Schrijf niet in voor aanbestedingen met een te laag ereloon. De dag dat architecten solidair zijn en niet inschrijven, is het probleem opgelost." De vraag stelde zich ook of hier een voorbeeldfunctie voor de overheid is weggelegd?
Lorenzo Van Tornhaut bevestigde dat schaalvergroting van de opdrachten vereist dat architecten zich verenigen. Xander Vermeulen Windsant wees op de Nederlandse situatie, waarbij er geen wettelijke verplichting is om als architect een maatschappelijke rol te vervullen. Men geeft er individueel invulling aan.
Lode Ceyssens gaf aan verrast te zijn door het resultaat van de poll, waaruit bleek dat 60% van de architecten zijn of haar maatschappelijke rol als beperkt bestempelt: “Architecten onderschatten zichzelf wat. In mijn gemeente geven architecten wel een maatschappelijke toets. De architect is de go between die op basis van zijn kennis oplossingen kan aanreiken." Hij wees er nog op dat de betere ondernemers/architecten diegene zijn die kwaliteit van in het begin hoog in het vaandel houden. Kristiaan Borret bevestigde: “Een echte ondernemer anticipeert nu al op toekomstige ontwikkelingen en denkt op lange termijn. Hij wil zich nu reeds bijscholen inzake bijvoorbeeld circulair bouwen."

Brussels bouwmeester Kristiaan Borret: “Architecten moeten meer samen activistisch en solidair zijn. De dag dat zij solidair zijn en niet inschrijven voor aanbestedingen met een te laag ereloon, is het probleem opgelost” (Foto: Isabelle Pateer)

Ontwerper en/of uitvoerder?

Koen Baeyens (Graux & Baeyens architecten), Dominique Van Cauwenberghe (architect-expert Arch_ID, aangesloten bij Architecten-Bouwers), Kristof Uytterhoeven (advocaat Caluwaerts Uytterhoeven, Legal Office CVBA), Lode Waes (CEO CAAAP) en Marc Dillen (directeur-generaal van de Vlaamse Confederatie Bouw) debatteerden over het thema 'Ontwerper en/of uitvoerder?' en meer bepaald de onverenigbaarheid architect-aannemer en het monopolie van de architect op ontwerp en controle.
Kristof Uytterhoeven wees er op dat het monopolie voor verbetering vatbaar is en de architect niet voor alles aansprakelijk kan worden gesteld, maar dat de vijf pijlers van de wet van 1939 aan elkaar samenhangen en het belangrijk is om die niet geïsoleerd te benaderen. Volgens hem kunnen we ook samenwerkingsvormen bedenken die de onafhankelijkheid behouden.
Dominique Van Cauwenberghe benadrukte dat de ontwerper een eindresultaat in gedachten heeft en de schakel moet zijn tussen ontwerp en realisatie. Koen Baeyens bevestigde: “Controle is niet enkel vaststellen, maar ook continu bijsturen. We moeten vermijden dat we bouwen nog duurder maken dan het al is. Het is voor mij trouwens niet nodig dat de onverenigbaarheid wordt opgeheven. De samenwerking met onze aannemers werkt net heel goed doordat we elk onze eigenheid hebben." Marc Dillen beklemtoonde dat er een groot verschil is tussen '39 en 2039: “Als de wet van '39 voor bepaalde projecten niet doorbroken wordt zullen we, zeker binnen Europa, opdrachten mislopen. Het wordt onvermijdelijk dat voor een aantal businessmodellen de onverenigbaarheid architect/aannemer doorbroken wordt, zeker voor complexe projecten met onder meer een lifecycle benadering van de kostprijs. We moeten de klant over een tijdspanne van dertig jaar kunnen bedienen." Lode Waes haalde nog aan de pest te hebben aan verandering die zorgt voor stilstand: “Een architect heeft een duidelijke, onafhankelijke taak. We moeten ons behoeden voor hybride architecten."

Beschermde soort of loslopend wild?

De architect wordt door de wetgever overspoeld met taken en verantwoordelijkheden. In tegenstelling tot notarissen ontbreken ze een wettelijk kader inzake vergoedingen. De architect lijkt steeds meer een ambtenaar te worden, maar dan wel in een vrije markt? Marnik Dehaen (voorzitter Orde van Architecten), advocaat Dirk Vermeersch, Luc Deleu (conceptueel kunstenaar, architect en stedenbouwkundige T.O.P. Office) en Inez De Coninck (federaal parlementslid, N-VA) bogen zich over het laatste thema 'Beschermde soort of loslopend wild?' Marnik Dehaen betreurde dat de opleidingen teveel generalisten afleveren: “Architecten kunnen gezien de moeilijkheidsgraad onmogelijk alles kennen. Zij die het goed doen zijn dikwijls zeer gespecialiseerd in hun vak. Moeten we niet naar een diversifiëring gaan? Voorts pleit ik voor een betere afbakening van de verantwoordelijkheden en de begrippen concept en controle. Het komt neer op een stukje durven loslaten. Een piste is om andere vormen van samenwerken te kaderen naast het monopolie." Volgens Luc Deleu moet de architect er dan weer naar streven om allesomvattend te zijn en zich laten helpen door specialisten.
Inez De Coninck erkende dat architecten gebukt gaan onder een zware administratieve last: “Controle op btw is duidelijk een taak van de overheid. Als overheid moet je in eigen boezem durven kijken en zorgen dat wetgevingen gehandhaafd worden. Er zijn wettelijke aanpassingen nodig."
Dirk Vermeersch wees er tot slot op dat het nog steeds relevant is dat de titel van architect beschermd is: “Zo niet gooien we het kind met het badwater weg. Ik wil hierbij nog het belang van degelijk onderwijs op masterniveau en geherwaardeerde stages, desnoods met een examen achteraf, benadrukken."