WAAROM HOUT BESCHERMEN?

Het belang van duurzaam schilderwerk

Er zijn meer dan 50.000 verschillende houtsoorten geteld op onze planeet en per houtsoort bestaan er dan nog eens verschillende variëteiten. 800 à 1.000 van die soorten worden commercieel verhandeld op de wereldmarkt en daarvan worden er een 100-tal op de Belgische markt aangeboden. Binnen die houtsoorten bestaan twee families: het naaldhout en het loofhout. Welk soort hout er ook gekozen wordt, het zal op een correcte manier voorbereid, behandeld, beschermd en onderhouden moeten worden. Enkel dan kan de levensduur van het hout stabiel gehouden en zelfs verlengd worden. 

NAALDHOUT VS. LOOFHOUT

Fijnporig

In vergelijking met loofhout is naaldhout meestal een zachter hout. Het bevat vaak veel hars en komt vooral voor in koude en gematigde klimaten. Het hout zelf kent meestal een eenvoudige, homogene structuur en bestaat uit een verzameling van smalle en fijne vaten, waardoor naaldhout ook fijnporig genoemd kan worden. Het is een dunwandige houtsoort die sterk absorbeert en meestal ook een gladde afwerking toelaat.

Grofporig

Loofhout is een matig zachte tot harde houtsoort. Het kent in de meeste gevallen dan ook een hogere densiteit dan naaldhout en komt vooral voor in gematigde tot tropische klimaten. In tegenstelling tot naaldhout heeft loofhout een complexe en onregelmatige structuur. Het wordt een grofporige houtsoort genoemd omdat het bestaat uit korte, dikwandige vaten. Het heeft een dikke en weinig absorberende celwand. Bij deze houtsoort wordt er het best opgelet voor grove, open poriën.

DUURZAAMHEIDSKLASSE

Geen van beide soorten is beter dan de andere. Elk heeft zijn voor- en nadelen. Per regio heeft men meestal een bepaalde voorkeur, die vaak samenhangt met de beschikbaarheid en prijs van een bepaalde houtsoort. Wat echter een belangrijke rol speelt in de keuze qua hout, is de duurzaamheid. De duurzaamheid van hout wordt gedefinieerd als de weerstand die een bepaalde houtsoort heeft ten opzichte van houtrot. Dat wordt getest door stukken kernhout in de aarde te steken en die daar jarenlang te laten zitten en regelmatig te controleren en te evalueren. Op die manier kan bekeken worden hoelang het duurt voor dat hout zal rotten. De volumieke massa (densiteit of soortelijk gewicht) van een stuk hout kan al een goede maat zijn voor de natuurlijke duurzaamheid. Die varieert namelijk sterk per houtsoort en heeft dus een invloed op de duurzaamheidstesten. Hardhout zal met andere woorden steeds duurzamer zijn dan zachthout. Ook kan een houtsoort giftige stoffen bevatten die de duurzaamheid verhogen. Die stoffen kunnen, bijvoorbeeld, insecten en bepaalde schimmels afhouden. Gebaseerd op die testen en alle bijhorende data, wordt het hout onderverdeeld in vijf duurzaamheidsklassen:
• klasse 1: zeer duurzaam, het hout overleeft meer dan 25 jaar alvorens het wegrot;
• klasse 2: duurzaam, het hout overleeft tussen de 15 en 25 jaar;
• klasse 3: middelmatig duurzaam, het hout rot weg ergens tussen de 10 en 15 jaar;
• klasse 4: weinig duurzaam, het hout vergaat na 5 à 10 jaar;
• klasse 5: niet duurzaam, de laagste klasse waarbij het hout in minder dan 5 jaar wegrot.
Hoe lager de duurzaamheidsklasse, hoe minder geschikt het hout is om buiten te gebruiken.

HOUT BESCHERMEN

Onafhankelijk van de duurzaamheidsklasse moet hout dat voor buitengebruik bedoeld is, steeds beschermd worden om de levensduur van het hout stabiel te houden of te verlengen. Stel dat er geen bescherming wordt aangebracht, dan zal het hout sneller verweren en blootgesteld worden aan een continu slijtageproces.

Weer, wind en Uv-licht

Het woord ‘verweren’ zegt het eigenlijk zelf: het weer zal een invloed hebben op het slijtageproces. Denk daarbij aan temperatuur, regen, wind, maar vooral het zonlicht. Het uv-licht van de zon heeft de grootste invloed op de lignine (cellulose die de houtvezels samenhoudt) die aanwezig is in de houtvezels. Zonder bescherming zal dat uv-licht die lignine namelijk verbranden, waardoor de houtvezels hechting met het onderliggende, gezonde hout verliezen. Op die manier komen er houtvezels los te zitten en worden die weggenomen door wind en regen. Dat kan eveneens tot afbladdering van een bestaand verfsysteem leiden.

Verkleuring

Zonlicht heeft niet enkel effect op de levensduur van het hout, maar ook op de kleur. Neem nu bijvoorbeeld de houtsoort ‘blanke eik’. Nieuw en vers heeft dit hout een lichte, zachte kleur. Stel dat er geen bescherming wordt aangebracht, dan kan het hout al na een maand of twee een gele kleur hebben. Na zes maanden zal het vergrijzen en naargelang van de regio en de impact van het zonlicht kan het hout zelfs zwart uitslaan. Dat proces verloopt ook erg verspreid en dus niet egaal. Het zal er dus lang slecht uitzien en verschillende kleuren hebben op verschillende plaatsen. In regio’s met een zuivere lucht, zoals in de bergen of in Scandinavië, kan dat effect gebruikt worden om een mooi zilvereffect te krijgen, maar in geïndustrialiseerde of landelijke regio’s zal het hout op termijn dus zwart uitslaan. Wat hierbij ook gevaarlijk is, is het feit dat verf zich goed hecht op vergrijsd hout, maar door spanningsverschillen tussen verschillende verf- of vernislagen worden de dode vezels van het gezonde hout gerukt en ontstaat er opnieuw afbladdering. Vergrijsd hout heeft ook een invloed op transparante kleuren, die zullen namelijk donker of rood kleuren.

Schimmelvorming

Regen en bij uitbreiding water hebben eveneens een effect op hout en kunnen leiden tot schimmels, afbladdering en houtrot. Vocht kan door het kleinste spleetje binnendringen en wil daarna opnieuw ontsnappen. Stel dat er een gesloten verfsysteem aanwezig is, dan kan dat leiden tot dampdruk indien het water niet kan ontsnappen. Dat kan op zich leiden tot afbladdering van het verfsysteem en dat zal het hout opnieuw blootstellen aan allerlei invloedrijke factoren. Schimmel zal zich beginnen vormen wanneer het vochtgehalte boven de 20% gaat en het hout blootgesteld is aan zuurstof, idealiter in temperaturen tussen de 25 en 30 °C. Er wordt m.a.w. het best steeds een vochtmeting van het hout gedaan alvorens aan de slag te gaan.

Insecten

Een volgende factor die de levensduur van het hout kan bedreigen, zijn insecten (denk aan de boktor, houtwormkever, spinthoutkever etc.). Het zijn de larven van volwassen insecten die het hout vernietigen door gangen te maken. Eens volwassen, vliegt het insect uit en blijft het hout beschadigd en vol gaatjes (soms wel een pink dik) achter. Daardoor verliest het hout zijn sterkte.

Esthetiek

Een factor die vroeger minder van belang was, maar de dag van vandaag wel een belangrijke rol speelt, is de esthetiek van het hout. Mensen willen nu eenmaal dat hun houtwerk er mooi en verzorgd uitziet, meestal in een bepaalde kleur, glansgraad en/of stijl. Het belangrijkste blijft natuurlijk het beschermen van het hout, maar dat kan tegenwoordig gecombineerd worden met een esthetiek naar keuze. Om die esthetiek te behouden, moet het houtwerk op een correcte manier behandeld en onderhouden worden.

INHOUD HOUT

Alvorens te beginnen aan de bewerking van het hout, is het belangrijk te weten welke inhoudsstoffen die bepaalde houtsoort bevat. Die kunnen in bepaalde gevallen namelijk bepalen welke behandeling er geschikt is en welke uit den boze is. Zo kunnen bepaalde inhoudsstoffen aanleiding geven tot doorbloeden of verkleuring van de verffilm.

Antioxidanten

Verven op basis van alkydhars, beter gekend als solventeuse verven, nemen zuurstof op en drogen dus oxidatief. Als er in de ondergrond, in dit geval het hout, antioxidanten aanwezig zijn, zal de verf moeilijk of zelfs niet drogen. Denk hierbij, bijvoorbeeld, aan Iroko-Kambala- hout. Een oplossing hiervoor is het grondig ontvetten van het hout (het best met methanol) en het werken met een watergedragen verfsysteem. Indien er toch met een solventeuse verf gewerkt moet worden, moet er eerst een isolerende, watergedragen primerlaag aangebracht worden. Die laag moet dik genoeg zijn, zodat de antioxidanten voldoende geblokkeerd zijn, en droogt het best minstens 24 uur alvorens de solventeuse afwerkingslagen aan te brengen.

Zure houtsoorten

Houtsoorten waarbij de pH gelijk is aan, of kleiner is dan, vier (bijvoorbeeld eik, kastanje, Western Red Cedar etc.), kennen een snellere verharding van acrylaatverven. Daarnaast kan er ook een aantasting van metalen onderdelen in het hout optreden. Nagels of vijzen zullen sneller roesten en er zullen zwarte vlekken verschijnen op het hout waar die nagels of vijzen zich bevinden. Zure houtsoorten worden dan ook het best enkel en alleen behandeld met solventeuse producten. Stel dat de verkleuring niet meer weg te krijgen is met schuren en ontvetten, kunnen de plekken ontweerd worden met ontweringswater, ook wel oxaalzuur genoemd.

Harshoudende houtsoorten

Onder invloed van het zonlicht en de temperatuur zal het hars dat aanwezig is in harshoudende houtsoorten (zoals den, spar, lork etc.), vloeibaar worden. Dat kan leiden tot het lekken of bloeden van dat hars, tot blaasvorming op de verffilm en tot het wegduwen van de verf zelf (afbladdering). Het hout moet grondig ontvet worden met thinner en er wordt het best gebruikgemaakt van lichte kleuren. Indien er met donkere kleuren gewerkt wordt, zal de temperatuur extra snel omhooggaan en zal de hars sneller een weg naar buiten zoeken. Er is ook steeds de kans dat het fenomeen terugkomt, ook al werd het hout correct behandeld. Een goed alternatief is het kiezen voor kunstmatig gedroogd hout, zoals Thermowood of Accoya. Daarbij wordt de hars in autoclaaf onder stoom gekristalliseerd. Het hout komt daardoor in een hogere duurzaamheidsklasse terecht en insecten zijn niet langer geïnteresseerd in het hout.

Grofporige houtsoort

Houtsoorten die grote vaten of grote, open poriën bevatten, kennen een verhoogde kans op blaasvorming. Primer en verf zullen die poriën namelijk onvoldoende opvullen. Bij de minste verhoging van temperatuur zal de lucht in de porie opwarmen en duwt die tegen de natte verffilm, waardoor er zich een blaasje vormt. Dat kan openspatten en een kratertje vormen. Schilderen voor de zon is daarom uit den boze! Voor nieuw, kaal hout bestaan er producten die zulke poriën opvullen. Die kunnen echter enkel gebruikt worden in combinatie met dekkende verfsystemen, aangezien er anders witte puntjes te zien zullen zijn bij het gebruik van een transparant verfsysteem.

Vocht en temperatuur

Hout bevat van nature vocht. Levend hout bestaat namelijk voor 50% uit water. Hout dat gebruikt dient te worden in de schrijnwerkerij, moet dan ook voldoende droog zijn. Hier bestaat een gouden regel voor:
• 14-18%: geschikt voor universeel schilderen;
• 18-21%: alleen waterdamp doorlatend behandelen;
• > 21%: niet schilderen en laten drogen!
Een laatste factor die invloed kan hebben op het gekozen verfsysteem en het hout, is de temperatuur. Indien er gekozen wordt voor donkere kleuren, zal er meer energie opgenomen worden, wat zich uit in hogere temperaturen. Daardoor zal het hout sneller verouderen, maar kunnen er zich ook spanningen voordoen tussen de verflagen indien de donkere laag op een lichte laag werd aangebracht.