Oog voor detail is onontbeerlijk bij akoestische droogbouw

Hoe werken geluidsabsorberende en -isolerende oplossingen?

In de bouwakoestiek wil je ofwel trillingen tegenhouden, zodat het geluid niet van de ene kamer naar de andere kan, ofwel absorberen. In dat laatste geval reken je bijvoorbeeld af met echo’s binnen een grote ruimte. Beide doeleinden zijn duidelijk verschillend van elkaar en vragen dus ook om andere oplossingen. Daar gaan we uiteraard dieper op in. Maar minstens zo belangrijk is dat je weet dat het bij akoestiek op de details aankomt: de zwakste schakel binnen het systeem bepaalt het eindresultaat. Om die reden zullen we je ook de nodige installatietips meegeven.

De voordelen van droogbouw

Aansluitend bij de trend naar duurzamer bouwen zit droogbouw voorzichtig in de lift. Onder ‘droogbouw’ verstaan we alle bouwtypes met zeer beperkte droogtijden. Waar er bij klassieke bouwmethoden nog vaak gebruik wordt gemaakt van mortel, chape en pleisterwerken, kiest men bij droogbouw voor plaatwerk in combinatie met licht stijlwerk. Daarbij komt er bijna geen vocht meer aan te pas.

Neem het voorbeeld van een vloer. In plaats van een massieve chape vertrekt men bij droogbouw van een soort uitvullaag op basis van korrels met vloerbeplating. Ten opzichte van de meer traditionele bouwmethoden is droogbouw duurzamer, lichter en sneller, met minder stof en breekwerken.

Mechanisch kom je ook uit op slankere constructies voor dezelfde eigenschappen, én de technieken laten zich makkelijker inwerken. Behalve bij hout- en staalskeletbouw, dat in de dimensionering van de platen en stijlen rekening houdt met de structurele of dragende eisen, beperkt dit type van bouwmethode zich nog voornamelijk tot niet-dragende structuren.

Twee kernbegrippen uit de bouwakoestiek

In de bouw is er altijd nood aan akoestische oplossingen. Die zijn ofwel gericht op het blokkeren van geluid, ofwel op het absorberen ervan. Dat brengt ons tot het belangrijke onderscheid tussen geluidsisolatie en geluidsabsorptie. Geluid is niets meer dan trillingen die zich voortplanten in een medium (lucht).

Als je niet wil dat storende geluiden zich van de ene kamer naar de andere kunnen doorzetten – denk aan de scheiding tussen woon- en slaapkamer, twee appartementen, vergaderzalen in kantoorgebouwen – dan moet je dus een manier vinden om de trillingen tegen te houden. Dat valt onder het isoleren van geluid. Met absorptie bevinden we ons in één bepaalde ruimte. Vaak een hal of een grote, strak ingerichte woonkamer met weinig meubelen of andere objecten die het geluid kunnen opnemen. Daar is het de bedoeling om een zo hoog mogelijk akoestisch comfort te creëren. Bijvoorbeeld door de nagalmtijd te reduceren. In een concertzaal, daarentegen, beogen we soms net het omgekeerde: via de gerichte reflectie van de trillingen moet het geluid langer hoorbaar zijn aangezien het een langere afstand heeft af te leggen om overal de juiste beleving te creëren.

Voor geluidsisolatie in residentiële toepassingen heb je de sinds januari 2022 vernieuwde norm NBN S01-400-1-2022. Die legt bepaalde waarden op voor verschillende bouwdelen. En ook voor geluidsabsorptie bestaan er richtlijnen. Het is dan aan de fabrikanten van akoestische oplossingen om aan de specifieke eisen (voor de verschillende toepassingen) de juiste producten of systemen te koppelen. Daarvoor baseren ze zich op labotesten. In wat volgt gaan we dieper in op de verschillende oplossingen met het accent op wanden en gipskarton.

Geluidsisolatie

Trillingen kan je op twee manieren tegenhouden. Klassieke bouwmethoden doen meestal een beroep op de massawet. Het principe is heel eenvoudig: door de wanden zwaarder te maken, verhinder je dat ze gaan trillen. Dat ontneemt het geluid de kans om zich voort te planten. Vooral de lagere frequenties haal je zo efficiënt uit de lucht. Alleen stoot je met deze isolatiewijze al snel op praktische beperkingen. Om 6 dB te winnen, moet je massa namelijk verdubbelen, wat ecologisch maar ook economisch minder interessant is. Lichtere alternatieven doen het anders. Daar zullen we in de rest van dit artikel op focussen.

Massa-veer-massa

In de droogbouw werkt men dikwijls volgens het principe van massa-veer-massa: een spouw met aan de twee buitenzijden een massa in de vorm van één of meerdere plaatlagen, bevestigd op stijlen of profielen, de veer. Deze is bij voorkeur zo flexibel mogelijk. In de ruimte daartussen, die is opgevuld met een isolerend materiaal, kunnen de platen zich bewegen, idealiter zonder elkaar te raken. Als de afstemming tussen alle onderdelen binnen dit systeem goed zit, liggen hogere isolatiewaarden veel makkelijker binnen het bereik.

Het geheim van het systeem zit hem in de buigslapheid van het plaatmateriaal in vergelijking met massieve producten. Specifieke akoestische platen zijn over het algemeen zwaarder uitgevoerd dan standaardplaten, weliswaar met behoud van een zekere buigstijfheid. Akoestische platen zijn ook vaak buigslapper dan hun standaardvarianten. Door hun extra flexibiliteit verminderen ze de verdere afstraling van het geluid naar de omliggende kamers. De spouwbreedte is binnen het massa-veer-massaprincipe een extra element om mee te spelen. Hoe breder, des te kleiner de kans op resonanties in de spouw en dus de kans dat de trillingen van de ene massa aan de andere worden doorgegeven. Op voorwaarde natuurlijk dat de spouw goed gevuld is met een absorberend, flexibel isolatiemateriaal.

Gebruikte materialen

Elk element binnen een dergelijk systeem heeft een specifieke taak en het gebruikte materiaal is in functie daarvan gekozen. Vanuit akoestisch oogpunt kies je bijvoorbeeld beter voor metalen dan voor houten profielen, omdat metaal flexibeler is maar tegelijkertijd sterk genoeg. Hout wordt al snel te stijf. Binnenin de spouw en tussen de twee platen hoort een absorberend materiaal te zitten, zeker geen stijve thermische platen, want die trillen gewoon mee in plaats van de energie op te nemen. Meestal valt de keuze op glas- of steenwol.

Dan heb je ten slotte nog het plaatmateriaal zelf. Van alle materialen wordt gipskarton het vaakst gebruikt. Het bestaat uit een kern van gips met aan de buitenkant karton. Daaraan ontleent de plaat zijn stevigheid. Aan de samenstelling kan door middel van diverse additieven verder gesleuteld worden om de plaat denser te maken, langer brandwerend of bijvoorbeeld beter bestand tegen vocht. Ter vervanging van karton zijn ook vezels mogelijk. Dan spreekt men van gipsvezelplaten.

Plaatsing

Op zich is de installatie van een lichte wand eerder eenvoudig: je begint met de profielen. Daartegenaan op een kant schroef je de platen en daarna plaats je de isolatie tussen de profielen. De tweede kant dicht je met platen af. Op het einde hoef je dan alleen nog de platen af te werken met voegmateriaal. Met name bij deze laatste fase is de aansluiting op de ruwbouw erg belangrijk.

Bij akoestiek gaat het namelijk om de details, want geluid kruipt door elke kier. Standaard afvoegen van een gipskartonnen wand volstaat normaal om een adequate lucht- en kierdichtheid te creëren en de aansluitingen met de ruwbouw kunnen opgekit worden met een elastisch blijvende voeg. Fabrikanten raden om dezelfde reden het gebruik van zelfklevende PE-afdichtingsstrips aan bij het plaatsen van de profielen. Verder beperk je doorvoeringen en openingen best tot een minimum. En als het niet anders kan, laat dan voldoende ruimte voor isolatie en werk de aansluitingen goed af.

Bij het installeren van droge gipsvezel dekvloeren is het van belang om tussen de wanden en de dekvloer randstroken te plaatsen. Deze hebben een tweeledige functie: naast de geluidstechnische ontkoppeling zorgen ze ook voor de beperking van branddoorslag tussen twee verdiepingsvloeren.

Geluidsabsorptie

Net als bij geluidsisolatie biedt de markt heel veel oplossingen om de trillingen te dempen. Compleet willekeurig noemen we geperforeerde gispkartonplaten, houtwolplaten, platen uit harde wol, pleisters, esthetische akoestische elementen … De manier om de nagalmtijd in de ruimte te verkorten, berust meestal op een soortgelijk principe. In het geval van geperforeerde platen gaan de geluidstrillingen door de perforatiegaten heen. Daarna worden ze opgevangen en gedempt (zie ook verder). Op die manier doven de trillingen uit.

Bij houtwolplaten gebeurt de dissipatie van de energie niet in de perforatiegaten maar tussen de ruimte van de vezels. Baffles vormen een uitzondering en werken helemaal anders. De naar beneden hangende platen kaatsen de geluidsgolven heen en weer, een alternatieve manier om energie te verliezen en zo geluid te dempen. Bij wijze van voorbeeld staan we nog wat langer stil bij de opbouw en installatie van geperforeerde plafonds.

Opbouw geperforeerde gipskartonplaten

Het plafond is een logische keuze om trillingen te dempen, omdat daar de oppervlakte voorhanden is om absorptie te creëren. Hoe zijn die geperforeerde oplossingen opgebouwd? Aan de buitenkant heb je gipskartonnen platen die van een perforatiepatroon worden voorzien. Bij niet-volledig geperforeerde platen ligt de perforatiegraad dikwijls lager. Dan heb je meer oppervlak nodig om hetzelfde effect te sorteren. Achter de geperforeerde gipskartonplaat schuilt een akoestisch vlies dat zorgt voor een eerste absorptie van de trillingsenergie. In het plenum achter de platen (meestal op metalenstructuur) wordt nog een absorberende isolatie aangebracht. Vaak gebruikt men daarvoor glaswol.

Aandachtspunten bij geperforeerde oplossingen

Naast functionaliteit heeft ook esthetiek een plaats. De geperforeerde platen krijgen daarom vaak een kleurtje mee. Let erop dat je bij het schilderen het akoestische effect niet verpest. Spuit de verf niet, maar gebruik een kortharige rol, anders zet de verf zich door de gaten op het vlies, waardoor dat zijn dempende functie verliest. Daarnaast zijn de plenumhoogte en uiteraard de isolatiedikte van belang. Hoe hoger het plenum en hoe dikker de isolatie (kies een isolatie met een lage densiteit), hoe groter het absorberende effect. Anderzijds, overdrijf daar niet in en kies de logische plek. Een overmatige demping in ruimtes waar dat niet hoeft, zou het akoestische comfort net zo goed in de weg kunnen staan als te weinig. Wees ook voorzichtig met het schroeven en manipuleren. Door de perforaties zijn de platen iets gevoeliger voor schade. En een laatste tip: zorg ervoor dat de uitlijning van de patronen in alle richtingen correct is.

Samenvattend

Een akoestische waarde is het resultaat van een totaalpakket. Als één schakel of element faalt, heeft dat gevolgen voor het volledige systeem. Je mag nog de meest performante akoestische wand kiezen, een kleine doorvoering is genoeg om de akoestische eigenschappen helemaal teniet te doen. Elk detail in uitvoering telt, waarbij met name de aansluiting op de ruwbouw en de aanwezigheid van openingen uitermate kritisch zijn.