Tijdelijk handelingskader PFAS wacht op definitief akkoord

Wat zijn de gevolgen voor de aannemer grondwerken?

Hoewel de Vlaamse Regering het tijdelijk handelingskader al op 7 juli 2023 goedkeurde, blijven we wachten op een beslissing van de bevoegde minister om de regelgeving ook echt in werking te laten treden. Het laatste anderhalf jaar circuleerden er veel geruchten over een vermoedelijke datum, maar tot een concreet voorstel is het nog niet gekomen. 

PFAS, PFOS en PFOA

Tot enkele jaren geleden wist vrijwel niemand iets af van deze schadelijke stofgroep. De bal ging pas aan het rollen door grote infrastructuurwerken in Antwerpen, waar men in de regio Zwijndrecht stuitte op een wijdverspreide verontreiniging met PFAS.

Vandaag is de term niet langer onbekend, en is het probleem niet beperkt tot de omgeving waar het voor het eerst werd 'ontdekt'. Metingen van de OVAM en de Vlaamse Milieumaatschappij tonen namelijk aan dat PFAS-vervuiling overal in Vlaanderen terug te vinden is, zowel in de bodem, als in het oppervlakte- en grondwater.

6.000 verschillende soorten

PFAS is een verzamelnaam voor een groep van ongeveer 6.000 verschillende poly- en perfluoralkylstoffen (waaronder PFOS en PFOA) die niet van nature in het milieu voorkomen. Het gaat met andere woorden om een chemische stof die door de mens gecreëerd is en die, vanwege zijn unieke eigenschappen, vele toepassingen kent. Doordat deze stoffen zeer resistent zijn en olie-, water- en vuilafstotend, bleken ze ideaal voor gebruik in de productie van o.a. kookpannen, maar ook voor het maken van regenkledij en allerhande voedselverpakkingen. 

Deze stoffen worden al sinds de jaren vijftig gebruikt voor dergelijke commerciële toepassingen, waardoor het probleem zich over een periode van meer dan 70 jaar makkelijk heeft weten te nestelen in het milieu en onze (dichte) omgeving. 

     

   

'No regret'-maatregelen

De bevindingen in Antwerpen vormden de aanzet voor een grootschalig onderzoek naar PFAS-verontreiniging in heel Vlaanderen. Dit leidde tot de identificatie van meerdere risicogebieden, verspreid over het volledige gewest. Voor deze locaties zijn uit voorzorg 'no regret'-maatregelen ingevoerd, vanwege het potentiële risico dat de vervuiling vormt voor zowel mens als milieu.

Raadpleeg de actuele lijst van PFAS-verdachte sites en de opgelegde maatregelen via Vlaanderen.be.

Impact op het grondverzet

Aannemers die werken uitvoeren in Vlaanderen waarbij meer dan 250 m³ grond vrijkomt, zijn verplicht een technisch verslag op te stellen. Dit document vormt de basis voor een correct en veilig beheer van de uitgegraven bodemmaterialen (grond of bagger- en ruimingsspecie), in overeenstemming met de geldende milieunormen. 

Toelating voor hergebruik

Het technisch verslag bevat de resultaten van een bodemonderzoek dat de (milieuhygiënische) kwaliteit van de grond of specie bepaalt en waarin vastgelegd wordt op welke wijze de (verontreinigde) grond hergebruikt kan worden in andere toepassingen of op andere werven. 

Tijdens het onderzoek worden stalen genomen die vervolgens in een laboratorium worden onderzocht op de aanwezigheid van verontreiniging. Op basis van de resultaten beslist een erkende bodembeheerorganisatie zoals Grondwijzer of de onderzochte bodemmaterialen hergebruikt mogen worden en in welke toepassingen.

Sinds 2020 een resem nieuwe richtlijnen

Tot 2020 lag bijna niemand wakker van PFAS, simpelweg omdat het probleem tot dan toe in Vlaanderen onder de radar kon blijven. Er werd dan ook zelden of nooit onderzoek naar verricht. Echter, sinds de vaststelling dat er heel wat PFAS-verontreinigingen zijn in de regio, werden in sneltempo nieuwe richtlijnen geïntroduceerd voor de opmaak van het technische verslag en compendia gepubliceerd waarin voorgeschreven staat hoe PFAS correct en uniform geanalyseerd moet worden.

Onderzoek naar aanwezigheid PFAS is standaard geworden

Sinds 1 april 2021 moet PFAS verplicht onderzocht worden en moeten de resultaten van de onderzoeken opgenomen worden in het technisch verslag. Gezien het relatief 'recente' gegeven, worden regelmatig nieuwe inzichten verworven. Deze worden vervolgens verwerkt in de geldende richtlijnen en in compendia, alsook gebruikt bij het ontwerp van een nieuw regelgevend kader met bijbehorende nieuwe codes van goede praktijk.

Tijdelijk handelingskader voor gebruik PFAS-houdende bodemmaterialen

Het 'Tijdelijk handelingskader voor het gebruik van PFAS-houdende bodemmaterialen' kreeg op 7 juli 2023 de goedkeuring van de Vlaamse Regering.

Strengere toetsingswaarden PFOA en kwaliteitstoets

Het nieuwe regelgevend kader komt in de plaats van de tot op heden geldende richtlijn en brengt een pak veranderingen met zich mee. Er worden strengere toetsingswaarden voor PFOA ingevoerd, en bij het hergebruik van bodemmaterialen onder water, in waterwingebieden of beschermingszones moet steeds een extra evaluatie, de zogenaamde kwaliteitstoets, worden uitgevoerd om te bepalen of de materialen veilig kunnen worden gebruikt.

Gebruik binnen de kadastrale werkzone

Wat het hergebruik binnen de kadastrale werkzone betreft, voorziet de nieuwe regelgeving in een duidelijk kader om na te gaan welke 'partijen grond' binnen de werf kunnen worden hergebruikt. In sommige gevallen moeten hiervoor wel de PFAS-concentraties in het grondwater ter hoogte van de werf bepaald worden.

Gebruik als bouwkundig bodemgebruik of als vormvast product

Tot slot werd een toetsingskader vastgelegd waarmee bepaald kan worden of PFAS-houdende bodemmaterialen in aanmerking komen voor een gebruik als bouwkundig bodemgebruik of vormvast product. Dit laatste ontbrak in de huidige richtlijnen, waardoor vele partijen bodemmaterialen momenteel niet in aanmerking komen voor hergebruik als bouwkundig bodemgebruik of vormvast product. 

Contacteer tijdig de bouwheer en/of een erkend bodemsaneringsdeskundige om bestaande technische verslagen te laten updaten zodat uw werf geen vertraging oploopt

Geen overgangsbepalingen

Het besluit van de Vlaamse Regering voorziet geen overgangsbepalingen en maakt dus geen onderscheid tussen oude en nieuwe technische verslagen.

Dit betekent dat, van zodra dit tijdelijke handelingskader van kracht zou worden, alle technische verslagen aan het besluit moeten voldoen.

• Alle reeds conform verklaarde technische verslagen moeten opnieuw worden geëvalueerd, de resultaten gecheckt en in sommige gevallen zal er bijkomend onderzoek opgestart moeten worden. 
• Voor technische verslagen waarin nog geen onderzoek naar PFAS werd gedaan, zullen bijkomende staalnames en analyses noodzakelijk zijn.
• Ook bij hergebruik binnen de kadastrale werkzone kan mogelijk extra onderzoek van de PFAS-concentraties in het grondwater noodzakelijk zijn.

Het is dus belangrijk om de bouwheer en/of de erkend bodemsaneringsdeskundige op tijd te contacteren om het technisch verslag te laten updaten zodat de werken kunnen starten met een correct technisch verslag en de werf geen risico op vertraging loopt.

Voor de reeds afgeleverde toelatingen om grond of specie te mogen hergebruiken, geldt een soortgelijk verhaal.

Omdat het tijdelijke handelingskader extra voorwaarden oplegt aan het hergebruik, moeten alle eerder afgeleverde toelatingen opnieuw worden geëvalueerd en bijgewerkt zodra het tijdelijke handelingskader van start gaat.

De 3-delige code versus het tijdelijk handelingskader

In het grondverzet werd de kwaliteit van bodemmaterialen tot op heden steeds uitgedrukt met een 3-delige XYZ-code: een code 211 wilde bijvoorbeeld zeggen dat een partij bodemmaterialen zonder beperkingen overal kon toegepast worden. Omdat onder het tijdelijk handelingskader hergebruiksbeperkingen kunnen worden opgelegd van zodra PFAS gemeten wordt, zal de 3-delige code uitgebreid worden met een suffix.
Zuivere partijen die in aanmerking komen voor vrij gebruik, zullen dan bijvoorbeeld een code '211a' krijgen. Voor partijen met een code '211b' en '211c' is respectievelijk bijkomend uitloogonderzoek op PFAS nodig of gelden er beperkingen bij gebruik. Niet elke 211-code zal dus nog gelijkwaardig zijn!

Evaluatie van het tijdelijk handelingskader

Het besluit van de Vlaamse Regering voorziet in een evaluatie van het tijdelijk handelingskader, uiterlijk binnen één jaar na de inwerkingtreding. Vandaar ook de benaming 'tijdelijk handelingskader'.

Om deze evaluatie in goede banen te leiden, werden diverse gespecialiseerde werkgroepen opgericht die elk rond een bepaald thema werken.

De 5 thema´s zijn:

• impact van het kader op de hergebruiksmogelijkheden
• effectiviteit van het kader
• milieukosten en projectgebonden kosten
• onderzoek
• rechtszekerheid

De data en conclusies die deze werkgroepen verzamelen, zullen gebruikt worden om het tijdelijk handelingskader te evalueren en bij te sturen waar nodig. Maar dat is op het moment van schrijven nog niet aan de orde.

Datum van inwerkingtreding

Wachten op handtekening bevoegde minister

In het besluit van de Vlaamse Regering staat dat de datum van inwerkingtreding vastgelegd moet worden door de minister van Landbouw en Omgeving. Ondanks de goedkeuring op 7 juli 2023, blijft het echter wachten op een beslissing van de bevoegde minister die met zijn of haar handtekening het besluit daadwerkelijk in werking zal laten treden. Er circuleren al anderhalf jaar geruchten in diverse kringen over een vermoedelijke datum, maar tot op heden is er nog geen concrete deadline afgesproken.

Update tijdelijk handelingskader door OVAM

Eind september 2024 kwam de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij OVAM met een update over het tijdelijk handelingskader. Vooraleer er een beslissing wordt genomen, wil Kabinet Omgeving eerst nog antwoorden op enkele juridische en financiële vragen. Pas na het onderzoek zal er een beslissing genomen worden met betrekking tot de inwerktreding.

Stand van zaken 

Ondertussen is in Vlaanderen de nieuwe regering uit de startblokken geschoten met Jo Brouns als nieuwe Vlaamse minister van Landbouw en Omgeving. Hij zal zich verder ontfermen over het dossier.

Het regeerakkoord stelt alvast dat de aanpak van zeer zorgwekkende stoffen (waaronder PFAS) een werkbaar evenwicht moet vormen tussen de bescherming van mens en milieu, de bescherming van strategische sectoren, milieuwinst en maatschappelijk verantwoorde uitgaven.

Het blijft met spanning afwachten of de antwoorden op de juridische en financiële vragen de huidige minister van Landbouw en Omgeving zullen kunnen overtuigen om dit dossier na bijna 1,5 jaar stilstand te laten opstarten en op welke datum dit dan wel exact zal gebeuren.

Acceptatie van PFAS-houdende bodemmaterialen in groeves

Veel uitgegraven gronden in Vlaanderen vinden hun eindbestemming in groeves die na ontginning opnieuw worden opgevuld. Deze groeves beschikken allemaal over acceptatiecriteria die vastleggen welke kwaliteit van bodemmaterialen zij in ontvangst mogen nemen.

Als een groeve geen acceptatiecriteria heeft voor een bepaalde parameter, moeten de gronden altijd voldoen aan de VLAREBO-normen 'Waarde Vrij Gebruik'. Het is begrijpelijk te denken dat voor grond met PFAS de toetsingswaarden voor vrij gebruik (PFOS: 3µg/kg droge stof, PFOA: 3µg/kg droge stof & totaal PFAS: 8µg/kg droge stof) van toepassing moeten zijn, maar dat is niet het geval. Omdat de 3/3/8-norm voor PFAS alleen maar een toetsingswaarde is en geen officiële norm vertegenwoordigt, worden deze waarden niet automatisch als Vrije Gebruikswaarde (code 211) beschouwd voor groeves.

Niet-genormeerde parameters (zoals PFAS) waarvoor de groeve geen acceptatiecriteria heeft, mogen dus niet in de grond aanwezig zijn (met andere woorden: het labo mag niets meten). Wees daarom steeds extra voorzichtig bij de afvoer van gronden naar een groeve: een code 211 biedt immers geen garantie dat ze voor opvulling in aanmerking komen. Controleer hiervoor steeds de aanvullende bepalingen die in de conformverklaring vermeld worden.

Over Grondwijzer

Grondwijzer is een erkende bodembeheerorganisatie die is opgericht door Bouwunie (de beroepsvereniging voor zelfstandigen en kmo’s in de bouw in Vlaanderen), NAV (de Vlaamse community voor architecten) en SGS ('s werelds toonaangevende test-, inspectie- en certificeringsbedrijf).

Sinds haar oprichting in 2004 is Grondwijzer verantwoordelijk voor de tracering van bodemmaterialen in Vlaanderen.