Vergeet milieu-impact niet bij materiaalkeuze niet-dragende muren

Circulaire economie steeds bepalender in bouwproces

Wat zijn de prioriteiten voor een architect bij het ontwerpen van een gebouw? Sommige liggen voor de hand, denk maar aan ruimtelijkheid en modulariteit. Maar in tijden waarin duurzaamheid van steeds groter belang is, zijn parameters als aanpasbaarheid en flexibiliteit bijna net zo belangrijk ge­worden. Naast de draagstructuur zijn ook de niet-dragende muren iets om reke­ning mee te houden. Uiteraard moeten ze flexibel zijn en makkelijk aanpasbaar, maar door hun vaak tijdelijke aard is ook hun impact op het milieu van belang.

Focus op de zware of massieve scheidingswanden

In dit artikel gaan we dieper in op zware of massieve scheidingswanden, alhoewel er ook een lichte variant bestaat. Dit type bestaat uit elementen die met behulp van mortel worden geassembleerd.

Door zijn zware gewicht dragen deze wanden bij aan het thermische comfort van de binnenruimte. Zo compenseren massieve scheidingswanden de verloren iner­tie bij het gebruik van een lichtere structuur, zoals een houten geraamte.

Lichte scheidingswanden bestaan dan weer uit een assemblage van verschillende materialen, die een structuur, een isolerende laag en vlakke ele­menten vormen.

Of de keuze valt op een lichte of een massieve scheidingswand, hangt vooral af van de bestemming van de ruimte. Wanneer flexibiliteit van belang is, zullen sys­temen met verwijderbare tussenwanden de juiste oplossing zijn. Deze laten immers toe om de inrichting van een ruimte snel aan te passen tegen een lage prijs.

Milieu-impact

Hoewel deze scheidingswanden geen dra­gende muren zijn, moeten ze toch aan enkele belangrijke eisen voldoen. Akoestiek en brand­veiligheid zijn slechts enkele van deze aandachtspunten, maar ook de milieu-impact van de wanden is van steeds groter belang, zoals in de gehele bouwsector. De materiaalkeuze bij de bouw of renovatie van ge­bouwen is immers een belangrijke parameter voor de ecologische voetafdruk van ge­bou­wen. In 2018 werd door onder meer OVAM daarom ‘TOTEM’ gelanceerd, een wetenschappelijke tool om de milieu-impact van een gebouw objectief te evalueren met behulp van een levenscyclusanalyse. Dankzij TOTEM kan u op een gebruiksvriendelijke manier de milieu-impact van gebouwen, gebouw­elementen en materialen berekenen, zodat de duurzaamheid al van in het begin van de ontwerpfase kan worden meegenomen in het ontwerp.

Meer informatie over TOTEM vindt u op www.totem-building.be

Ook wat de milieu-impact van scheidingswanden betreft, vindt u heel wat info op TOTEM. Het volstaat immers niet om enkel rekening te houden met de basisstructuur van de wand, maar het is ook noodzakelijk om de andere materialen waaruit de wand bestaat in acht te nemen. Denk maar aan bekledingsmaterialen, bepleistering enzovoort. Naast in­vloed op de milieu-impact kunnen afwerkingsmaterialen ook een grote invloed hebben op de kwaliteit van de binnenlucht en dus de gezondheid. Indien mogelijk denkt u trouwens best ook na over hoe de technische voorzieningen en leidingen bereikbaar blijven doorheen de levensduur van het gebouw. Bij voorkeur kan dit gebeuren zonder dat afbraakwerkzaamheden noodzakelijk zijn.

Circulaire economie

Of het materiaal van de scheidingswand duurzaam kan ge­noemd worden, hangt ook af van de mate waarin het materiaal kan worden hergebruikt. Klei, leem en hout zijn bijvoorbeeld materialen die perfect passen binnen de circulaire economie waar ook bouwmaterialen steeds meer deel van uitmaken. Steeds couranter is ‘urban mining’, waarbij grondstoffen worden ge­vonden in de stad – denk maar aan hout van gerooide bomen of door materialen na een verbouwing een tweede leven te geven. De ecologische voetafdruk wordt verder gereduceerd met behulp van alternatieve transportdiensten, zoals gedeeld vrachtwagengebruik.

De kwaliteit van de niet-dragende scheidingswand bepaalt men volgens vaste indicatoren. De brandwerendheid, ten eerste, moet tussen de 30 minuten en vier uur liggen. Ook de geluiddemping en de thermische massa van de wand zijn van belang. Wat dat laatste betreft, geldt uiteraard dat hoe groter de massa, hoe trager de wand zal reageren en hoe stabieler de binnentemperatuur zal zijn.

Breed aanbod

Uit welke materialen kan u zo allemaal kiezen als het gaat om niet-dragende scheidingswanden? Beton is een voor de hand liggende keuze, omwille van de prima compressieweerstand. Er zijn uiteraard de zware betonblokken, maar ook cellenbeton is een mogelijkheid. Dit materiaal is samengesteld uit zandcement, water en lucht en heeft een lagere dichtheid maar een prima isolerend vermogen. Cellenbeton is door de lichtheid en de gemakkelijke zaagbaarheid van de blok­ken makkelijk te verwerken. Het productieproces van beton is echter niet zo milieuvriendelijk.

Dat laatste geldt ook voor baksteen, omdat de stenen op hoge temperatuur worden ge­bakken. Toch biedt het materiaal heel wat voordelen: het heeft een uitstekende levensduur en biedt een uitstekende akoestische isolatie. Holle bakstenen zijn daarenboven nog lichter en hebben uitstekende thermische eigenschappen.

Gipsblokken zijn een courante oplossing, die bovendien bekend staan om hun hoge brandweerstand. Bovendien zijn ze volledig recycleerbaar. Omdat de grote elementen worden gelijmd, gebeurt de verwerking zeer snel. De keerzijde van de medaille is dan weer dat de blokken niet watervast, maar enkel vochtwerend zijn. Tegels in gebakken aarde bieden een grote verscheidenheid aan assemblages en zijn zeer aanpasbaar. Ook hier is de milieu-impact tijdens het fabricageproces helaas een pijnpunt.

Duurzame oplossing

Een meer duurzame optie zijn kalkzandsteenblokken. Bij de productie hiervan wordt het materiaal immers niet gebakken, maar ge­smoord. Bovendien hebben de blokken een prima compressieweerstand en worden ze verbonden met behulp van lijmcement. Er bestaan ook scheidingswanden die zijn gemaakt uit blokken van geëxpandeerde klei- en/of glaskorrels. Dankzij hun minerale samenstelling zijn deze blokken zeer sterk, maar ook watervast, vorstbestendig en brandwerend. Ze kunnen bovendien ook makkelijk worden verwerkt en verzaagd.

Een ecologische oplossing is leemmassiefbouw. Zo worden bijvoorbeeld ongebakken leemstenen gebruikt voor niet-dragende muren. Er is bijna geen energie nodig voor de pro­ductie en bovendien heeft het zware materiaal een uitstekende vochtigheidsregulatie. Het is niet brandbaar en staat bovendien bekend om zijn goede absorptie van geuren. Dit maakt het een uitstekende keuze voor keukens en restaurants, maar ook voor slaapkamers. Een decoratieve oplossing is stampleem.

Daarnaast wordt het leem vaak gemengd met hout-, hennep- of kurkspaanders. Leem is rijkelijk aanwezig, goedkoop en herbruikbaar. Be­paalde fabrikanten werken bijvoorbeeld met een mobiele productielijn waarbij zand, leem en gravel afkomstig is uit grondverzet in steden als Antwerpen en Brussel. Een uitgekiende mengeling garandeert steeds dezelfde eigenschappen. Bij deze vorm van ‘urban mining’ blijft het materiaal meestal in de stad waar het afkomstig van is, waardoor er ook niet veel transport is gebeurd. Daar houden de duurzame eigenschappen van het materiaal niet op: de stenen worden met een leemmortel gemetst en blijven daardoor te hergebruiken. Zelfs de mortel kan opnieuw worden gebruikt na afbraak omdat er geen hydraulische component in zit.

Of het materiaal van de scheidingswand duurzaam kan genoemd worden, hangt ook af van de mate waarin het materiaal kan worden hergebruikt

Bovendien heeft het materiaal een uitstekende luchtverfrissende werking en reguleert het de luchtvochtigheid. Het nadeel van leem is de zeer kleine compressieweerstand en het feit dat het maar zeer beperkt vocht verdraagt. Als geluidsbuffer of als decoratieve scheidingswand is het echter een prima oplossing. Vaak wordt leemsteen gestabiliseerd met 4% kalk, wat het materiaal sterker en meer herbruikbaar maakt.

Ook kalkhennepblokken zijn in opmars. Deze stenen worden gedroogd en hebben een isolerende werking naar geluid, straling en koude. Na het lijmen of het metsen met een kalkmortel volgt er idealiter een kalkbepleistering of een leemstuc. Helaas passen deze blokken vooralsnog niet in het verhaal van de circulaire economie, wegens de chemische binding van de kalk. 

Met dank aan Ecomat, OVAM, Circovam, Knauf en Druwid