Hoe sanitaire installaties veilig opnieuw opstarten?

Procedure voor de heropstart van sanitaire installaties na een periode van inactiviteit

Sanitaire installaties in gebouwen afsluiten voor een periode, kan een weerslag hebben op de kwaliteit van het drinkwater en het risico op legionellakiemgroei doen toenemen. Om het gezondheidsrisico tot een minimum te beperken moet men een aantal eenvoudige maatregelen treffen voor de installatie weer in gebruik genomen kan worden.

Deze procedure werd opgesteld door Buildwise, in opdracht van het agentschap Zorg & Gezondheid. Ze geeft een overzicht van de te volgen stappen en voorschriften voor de verschillende delen van de installaties. Opgelet: de procedure is niet van toepassing op installaties waarvan de systemen voor de productie en distributie van sanitair warm water op temperatuur gehouden werden en waarvan het water in de leidingen minstens wekelijks ververst werd (zoals installaties met een automatisch spoelsysteem).

Drinkwaterkwaliteit 

Wanneer water gedurende een bepaalde tijd stilstaat in de leidingen, neemt het stoffen op die hiervan afkomstig zijn. Het kan gaan om lood, maar – afhankelijk van de samenstelling en de hardheid van het water – ook om ijzer, zink of koper. Bij stilstaand water vormt er zich aan de binnenwand van de leidingen bovendien een biofilm waarin bacteriën zich optimaal kunnen ontwikkelen. Het is dus belangrijk om het water in de installatie te verversen om de hygiënische waterkwaliteit bij de heropstart ervan te verzekeren. In een recent Duits document en een Europese richtlijn van 2017 worden ook enkele eenvoudige methodes beschreven om sanitaire installaties na een periode van inactiviteit te spoelen. De voorschriften in deze procedure zijn hierop geïnspireerd. 

Legionellabeheersing 

Legionella is een bacterie die in verschillende (drink)watersystemen voorkomt. Wanneer de omstandigheden die bevorderlijk zijn voor de groei van de bacterie verenigd zijn, kan ze zich gaan vermenigvuldigen. Een besmetting met legionellakiemen kan leiden tot legionellose of de veteranenziekte. Die besmetting vindt plaats via het inademen van de bacterie in zeer kleine druppeltjes water (aerosol) die door verneveling in de lucht terecht kunnen komen, bijvoorbeeld bij het douchen. De kiem groeit in water met een temperatuur tussen 20 en 50 °C. Die groei verloopt het snelst bij temperaturen tussen 35 en 40 °C. Onder de 20 °C vermenigvuldigt de kiem zich niet en boven de 55 °C sterft ze af. Naarmate de temperatuur stijgt, zullen de kiemen sneller afsterven. Andere groeibevorderende factoren zijn: 

• stagnerend water (bv. doodlopende leidingen of te weinig gebruikte tappunten) 
• de aanwezigheid van voedingsstoffen
• kalkvorming

Het Vlaams Legionellabesluit stelt dat de watervoorzieningen in publiek toegankelijke ‘matig- en hoogrisico-inrichtingen’ gebouwd en geëxploiteerd moeten worden volgens de Best Beschikbare Technieken (BBT). Daarin wordt onder meer beschreven hoe een warmwaterinstallatie in een school na een periode van inactiviteit (bijvoorbeeld tijdens een vakantieperiode) opnieuw opgestart moet worden. Hierbij moet er gedurende één uur een thermische desinfectie bij 65 °C toegepast worden, waarna er gespoeld moet worden. De voorschriften in deze procedure zijn gebaseerd op die eis en op enkele bijkomende recente onderzoeksresultaten. 

OPMERKING

Er bestaat ook een complexere methode om een installatie vóór de initiële ingebruikname te spoelen. Die methode – die beschreven wordt in de norm NBN EN 806-4 en een aantal andere referentiedocumenten – heeft niet alleen tot doel om de hygiënische waterkwaliteit te verbeteren, maar ook om vuil uit de installatie te verwijderen. Ze is echter complexer omwille van de minimale stroomsnelheid die hierbij gehaald moet worden. 

Heropstart van de sanitaire installatie 

Alvorens een sanitaire installatie opnieuw in gebruik genomen kan worden, moet men:

• de koudwaterleidingen spoelen volgens de voorschriften
• de productie en distributie van sanitair warm water opnieuw opstarten volgens de voorschriften. Hiertoe moet men: 
  • deze systemen thermisch desinfecteren volgens de voorschriften
  • de uittapleidingen voor sanitair warm water spoelen. 

Het is belangrijk om de verschillende stappen in deze volgorde uit te voeren. 

Spoelen van de koudwaterleidingen 

Bij het spoelen van de koudwaterleidingen moeten de kranen volledig geopend worden en moet men blijven spoelen totdat men een stabiele koudwatertemperatuur bereikt heeft. Hierbij moet men eerst de kranen openen die zich het verst van de aansluiting op het drinkwaternet bevinden. Vervolgens moet men naar de gebouwaansluiting toe werken. Het is aangeraden om aerosolvorming door opspattend water zoveel mogelijk te voorkomen door bijvoorbeeld een spons of een ander absorberend materiaal onder de straal te plaatsen en douchekoppen vóór de spoeling te demonteren. Bij niet-demonteerbare douchekoppen kan men rond de douchekop een zak aanbrengen waarin één opening voorzien is. 

Opnieuw opstarten van de productie en distributie van sanitair warm water 

Thermische desinfectie van de SWW-productie en de eventuele circulatieleiding 

Vóór de ingebruikname van de installatie moet de SWW-productie gedurende minstens één uur op 65 °C gebracht worden. Indien er een SWW-circulatie aanwezig is, moet men ook in alle delen van de primaire en eventuele secundaire kringen een temperatuur van 65 °C bereiken. Bij aanwezigheid van secundaire kringen volstaat het met andere woorden niet om alleen de temperatuur in de retourleiding te meten. Bij ‘matig- en hoogrisico-inrichtingen’ moet men erop toezien dat het volledige boilervolume op 65 °C gebracht wordt. Hiervoor moet er een destratificatiepomp geïnstalleerd worden. Dat zou normaal gezien reeds het geval moeten zijn bij installaties die ontworpen en uitgevoerd werden volgens de BBT ‘Legionella’ (versie 2007 of 2017). Verder is het in die inrichtingen eveneens aanbevolen om na te gaan of er op de koudwatertoevoer van het warmwaterproductiesysteem een expansievat aanwezig is. Indien dit het geval is, moet dat verwijderd worden. Het is wel mogelijk om op de vertrekleiding van het sanitair warm water na de boiler of op de destratificatielus een doorstroomexpansievat te installeren. De installaties die ontworpen en uitgevoerd werden volgens de BBT ‘Legionella’ (versie 2017) zouden reeds over een dergelijk vat moeten beschikken. 

Spoelen van de uittapleidingen voor sanitair warm water 

Na de heropstart van de systemen voor de productie en distributie van sanitair warm water moeten alle tappunten tijdens de opstook naar 65 °C gedurende minstens drie minuten geopend worden. Tijdens deze spoeling dient men wel rekening te houden met het risico op brandwonden. Aangezien niet het watervolume, maar wel de contacttijd van het materiaal met het hete water van tel is, volstaat een beperkt debiet (waterstraal met de dikte van een potlood). Er gelden geen eisen met betrekking tot de volgorde van het openen van de tappunten. Het is wel belangrijk dat de temperatuur (65 °C) aan het tappunt tijdens de spoeling aangehouden wordt en dat het warmwaterproductiesysteem de vraag kan volgen. 

Heringebruikname 

Na de heropstart van de installatie moet ze opnieuw klaargemaakt worden voor een normaal gebruik door onder meer: 

• de productietemperatuur van het sanitair warm water te verlagen naar de gebruikelijke temperatuur (minstens 60 °C)
• de douchekoppen opnieuw te monteren 
• de thermostatische kranen opnieuw in te stellen

Tot slot is het ook aanbevolen om na de heropstart minstens één staal van het koude water en één staal van het sanitair warm water te nemen om na te gaan of de eventuele legionellaconcentraties onder de 1.000 KVE/l liggen (zie ook het Vlaams Legionellabesluit van 9 februari 2007.

Gebaseerd op het artikel ‘Procedure voor de heropstart van sanitaire installaties na een periode van inactiviteit’, B. Bleys, ir., laboratoriumhoofd, laboratorium Watertechnieken, WTCB & K. Dinne, ing., laboratoriumhoofd, laboratorium Microbiologie en micropartikels, WTCB