Naar een gezamenlijke aanpak van ons waterbeheer
Casestudie: Bedrijventerrein Tielt-Noord
Sinds eind 2023 is de nieuwe hemelwaterverordening van kracht, nog steeds bedoeld om hemelwater maximaal ter plaatse te houden en zo droogteperiodes te overbruggen en de impact van verharding op overstromingen te beperken. Voor bedrijven en bij uitbreiding bedrijventerreinen zijn er echter geen pasklare toepassingen beschikbaar. Samen met Inge Genné, programmamanager water bij VITO, gaan we dieper in op de uitdagingen én kansen van waterbeheer op bedrijventerreinen.
De globale waterproblematiek, zowel in de vorm van waterschaarste als wateroverlast, valt niet meer te negeren. We zien in de media het ene na het andere voorbeeld van wat de opwarming van de planeet met ons klimaat doet. In België hebben we het ‘geluk’ dat er gemiddeld per jaar voldoende water valt, maar het ongeluk dat dit niet meer gelijkmatig verdeeld valt over dat jaar.
Nieuwe GSV hemelwater
De nieuwe gewestelijke stedenbouwkundige verordening rond hemelwater gaat verder op het pad van de eerdere verordeningen, uit 2004 en 2013, maar breidt het toepassingsgebied uit en scherpt de voorwaarden aan.
Het is nog steeds de bedoeling om hemelwater maximaal ter plaatse te houden en ervoor te zorgen dat dit niet afstroomt naar de riolering. Hierbij worden de principes van de ladder van Lansink gevolgd. Dit om de droogteperiodes te overbruggen en dus de impact van verharding en bebouwing op overstroming te beperken.
Waar we eerder gewoon waren om dit per perceel te bekijken, is de nieuwe uitgangspositie dat iedereen, zowel particulier als openbaar bestuur, hiervoor een inspanning moet leveren. Waar mogelijk via samenwerkingen want particulieren, bedrijven en openbare besturen kunnen elkaar hierin versterken.
Vlaanderen WaterProof
Hiertoe riep de Vlaamse Regering dan ook de Blue Deal in het leven. Daarmee wil Vlaanderen werken aan structurele oplossingen via concrete realisaties.
Vlaanderen WaterProof is een van de grote trajecten binnen het Blue Deal-programma. Het is geen klassiek project, maar een grootschalig traject dat het volledige watersysteem in Vlaanderen wil uitdagen. Het traject met drie demo’s wordt gecoördineerd door VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek), in opdracht van de Vlaamse overheid. VITO zet zich in voor duurzaamheid in het grotere plaatje en innoveert daarvoor samen mét bedrijven, burger en overheid.
Genné vertelt ons meer over de concrete acties die ervoor zullen zorgen dat we beter kunnen omgaan met de onevenwichtigheden in onze waterbalans. We zoomen in op de demo Tielt-Noord die zich toespitst op de aanpak van bedrijventerreinen.
Schop in de grond
Kan je in grote lijnen het doel van het traject Vlaanderen WaterProof toelichten?
Genné: "Het traject 'Vlaanderen WaterProof' is een 'schop-in-de-grond'-project. We leren door concrete acties op het terrein wat wel en wat niet werkt. We vertrekken daarbij steeds vanuit een systeemaanpak. Dat wil zeggen dat je de lokale wateruitdagingen overziet met een helikopterblik, en oog hebt voor grondoorzaken enerzijds, en win-winsituaties anderzijds. Zo kunnen de geleerde lessen ook breder verspreid en gerepliceerd worden. Het is de bedoeling om de impact op Vlaanderen zo groot mogelijk te maken."
Bedrijventerrein Tielt-Noord
Kunt u deze principes concreet toelichten voor de case van Tielt-Noord?
Genné: "Voor het bedrijventerrein Tielt-Noord stonden werken gepland om de weginfrastructuur aan te pakken. Ook een uitbreiding van het bedrijventerrein ligt in het vooruitzicht. De weginfrastructuur wordt opnieuw aangelegd om de mobiliteit te verbeteren voor de zachte weggebruikers. Die kans hebben we aangegrepen om het innovatiekarakter van de werken te verhogen, zowel via waterbuffering en -hergebruik als via vergroening.
We hebben het bestaande wateraanbod in kaart gebracht. Dat is belangrijk, want een hydrografische situatie is heel locatiespecifiek: je evalueert de waterbronnen en buffermogelijkheden. In Tielt-Noord beschikt elk privaat terrein over zijn verplichte regenwaterput, buffervolume en eventueel bluswater voor de brandweer. Op het publiek domein was er ook al een stormbekken.
Daarna bekijken we de watervragers in detail. Sommige economische activiteiten hebben een grotere watervraag dan andere. In Tielt was er bijvoorbeeld enerzijds een textielbedrijf, een sterk waterverbruikende industrie.
Anderzijds is er een bedrijf gevestigd dat bureaumateriaal verkoopt. Hun magazijn heeft een grote dakoppervlakte – ideaal voor wateropvang – maar zijzelf hebben geen bijzondere watervraag. Door bij die verschillende bedrijven op bezoek te gaan, brengen we het potentieel van de regio in kaart."
"De concrete samenwerking op het terrein is van essentieel belang. Ook architecten spelen hierbij een cruciale rol"
Essentiële samenwerkingen
Hoe gaan jullie contact leggen met die verschillende actoren en wat zijn jullie ervaringen daarrond?
Genné: "Wat heel positief en uniek is aan projecten zoals in Tielt, is de positieve dynamiek die ontstaat tussen de verschillende partijen. Het is essentieel om te starten vanuit het potentieel van een project, en niet vanuit een belerend standpunt.
In Tielt-Noord zijn we uiteraard gaan samenwerken met de wateractoren: Aquafin en De Watergroep. We werken ook samen met POM West-Vlaanderen – die een innovatieprogramma hebben voor 'Bedrijventerreinen van de Toekomst' – en specifiek voor deze site ook met WVI (West-Vlaamse Intercommunale), die het terrein beheert.
Bij de start hebben we een paar bijeenkomsten georganiseerd, gepromoot als evenementen om ‘winst te halen uit water’. We merkten dat er heel wat bedrijven instapten om actief mee te denken. Van bij het begin stonden er ook twee enthousiaste landbouwers van aansluitende gronden paraat om mee te denken. Verder in het traject werden dit er drie, vier…
Die concrete samenwerking op het terrein is van essentieel belang om zo’n project te doen slagen. Ook architecten spelen hierbij een cruciale rol: het is aan hen om met al die verzamelde info aan de slag te gaan en dit te organiseren in een coherent verhaal. Daarom is het voor ons zo belangrijk om ervoor te zorgen dat die kennis bij al die partijen geraakt. Zeker in België, waar alles heel versnipperd is, moet het waterverhaal in zijn totaliteit worden bekeken. Samenwerken aan een concreet project cultiveert bovendien vertrouwen en draagt bij tot een duurzame en inclusieve gemeenschap op het bedrijventerrein Tielt-Noord."
Implementatiefase
In welke fase zitten de werken in Tielt-Noord?
Genné: "Op dit moment zitten we in de implementatiefase. Concreet werd er beslist op het bedrijventerrein om 500 meter aan weg opnieuw aan te leggen. De veiligere fietspaden worden naast de nieuwe weg ingepland, met daartussen een groenstrook.
De weg wordt aangelegd bovenop een waterdoorlatende onderfundering waar het regenwater kan doorsijpelen. Het water dat niet kan infiltreren wordt naar een grote nieuwe regenwaterriool afgeleid verderop in de straat. Wanneer nodig doet dat riool dienst als buffer voor lokaal gebruik. Dat is een redelijk recent systeem. Dit werd al in een tweetal cases toegepast, maar de manier waarop het gekoppeld wordt in Tielt is vernieuwend.
Bijkomend hebben we ook een schuif geplaatst in het bestaande stormbekken om regenwater lokaal vast te houden en zo een groter aanbod te creëren."
Meten is weten
Wat gebeurt er eens het totaalvolume in kaart is gebracht?
Genné: "Als volgende stap bekijken we wie er gebruik kan maken van dit volume aan gebufferd regenwater, en hoe dit kan worden gestuurd. In Tielt hebben we met de heraanleg van de weg een extra volume van 20.000 m³ gecreëerd bovenop het bestaande volume. Het komt er nu op aan om de juiste controle- en verdeelmechanismes toe te passen.
Hoe gaan we dat doen? Door te meten, want meten is weten. Aquafin heeft meetinfrastructuur opgesteld en ook De Watergroep heeft vanuit hun rol als drinkwaterleverancier metingen verricht. VITO doet in dit project de coördinatie van het geheel, om met de juiste sturingssystemen die verschillende databronnen aan elkaar te koppelen. “
Waterkwaliteit
“Een extra winst die we kunnen koppelen aan het meetsysteem is dat we nu ook de waterkwaliteit kunnen testen. In de regio is PFAS aangetroffen in uiteenlopende concentraties. Het meetsysteem geeft ons de mogelijkheid om in te grijpen. We spelen een actieve rol en gaan de dialoog aan met de lokale actoren, de Vlaamse overheid, VMM en OVAM, om vanuit een praktijkgerichte insteek te bekijken wat we kunnen doen en hoe we samen tot een oplossing kunnen komen.
Naast de coördinatie van het dataverhaal en de slimme sturing gaan onze economen meekijken met Aquafin, De Watergroep en WVI of en welk businessmodel aan dit systeem kan gekoppeld worden. Wat is de terugverdientijd, hoe gebeurt de kostenverdeling, enzovoort."
"Het is een illusie dat je bij een nieuw terrein van een wit blad vertrekt"
Nieuwe bedrijventerreinen
Tielt-Noord is een bestaand bedrijventerrein. Welke aandachtspunten zijn er bij de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen?
Genné: "In Tielt is er ook een uitbreiding voorzien. Hier kunnen we nog een stap verdergaan. De lokale watercondities bepalen mee hoe we het bedrijventerrein gaan organiseren. Het biedt ook de kans om economische activiteiten op een slimmere en toekomstgerichte manier te combineren.
Dit is natuurlijk theorie, we zien dat de praktijk andere onzekerheden en vragen met zich meebrengt. Welke bedrijven vestigen zich er? Wie is eigenaar van welke gronden? Gelden er voorkooprechten voor bepaalde stukken grond?
Het is een illusie dat je bij een nieuw terrein van een wit blad vertrekt. Er zijn altijd verschillende drijfveren, belangen die verzoend moeten worden. Daarom is het heel belangrijk om de verschillende actoren zo vroeg mogelijk te betrekken zodat ze in de verschillende stadia kunnen gehoord en meegenomen worden."
Kennis delen
Wat gebeurt er met de opgedane ervaringen?
Genné: "Dat brengt ons in de essentiële replicatiefase van het WaterProof-project. De bedoeling is om alle opgebouwde kennis en leerlessen te delen met andere bouwheren, architecten, initiatiefnemers voor waterduurzame bedrijventerreinen…Daartoe creëerden we bijvoorbeeld de website waterwinst.be.
Ook kijken we voorbij de horizon. Met het programma 'Bedrijventerreinen van de Toekomst' – een samenwerking met POM West-Vlaanderen – hebben we een leidraad voor de aanpak van bedrijventerreinen uitgewerkt. Specifiek voor het waterelement van deze leidraad hebben wij opgetreden als actieve partner om de geleerde lessen te implementeren in een haalbare aanpak.
Als bijkomend initiatief hebben we een belevingscontainer om mensen te activeren en te inspireren. Op dit moment staat die in Hasselt, in het voorjaar van 2025 verhuist hij naar Roeselare. We bieden interactieve rondleidingen en gerichte workshops aan voor iedereen die betrokken is bij het inrichten van waterduurzame bedrijventerreinen. Wees welkom!"
