Architectuur in harmonie met de natuur

Bruno Erpicum streeft niet naar een compromis, eerder naar een symfonie

Aan de fraaie en prachtige Avenue Baron Albert d’Huart in Kraainem staat Bruno Erpicum aan het roer van het naar hem genoemde ontwerpbureau. Wie de prille vijftiger ontmoet, hoort een architect die luistert naar de stem van de natuur. Frank Loyd Wright deed het hem voor.

Geen grenzen

Over elk project zegt hij steevast: “Il faut se plonger dans l’environnement”. Overloop je enkele van zijn projecten, dan merk je meteen hoe natuur en licht daarin een centrale plaats krijgen. In tal van zijn realisaties ontvouwen zich omzeggens paradijselijke landschappen. Erpicum maakt in al zijn projecten graag een diepe buiging voor het arcadische landschap.

"Mijn architectuur is een oefening in het wegcijferen van de mens ten opzichte van de natuur"

In België is Bruno Erpicum niet de man van de publiciteit. Toen we hem ruim tien jaar geleden voor het eerst ontmoetten was dat een grote verrassing. Hij had een mooi en sprekend verhaal. Erpicum is een van die architecten die wereldwijd zijn vleugels toen al had uitgeslagen. Geografische grenzen spelen voor hem vandaag geen enkele rol. Het is hooguit fascinerend erbij te beseffen dat zijn tienkoppig kantoor vanuit de villa van Adrien Blomme in de Brusselse rand zich zo geruisloos weet te integreren in de globale wereld van vandaag. Geen zweem van overmoed maar enkel liefde voor de architectuur is wat Bruno Erpicum en zijn team drijft.

Moderne architectuur

Bruno Erpicum: “Ik heb mij altijd aangetrokken gevoeld tot de ‘moderne’ architectuur, meer bepaald de realisaties tussen 1930-1940.” Van meet af aan spitste de architect zich toe op de zuivere vorm en verhoudingen en schrapte hij de al te decoratieve elementen.

Waar komt die obsessie vandaan? Bruno Erpicum: “Toen ik in 1983 een eigen bureau startte, vierde het postmodernisme hoogtij, veruiterlijkt in Nouvel la Neuve. Dat was niks voor mij. Ik heb dan mijn eigen vocabularium ontwikkeld en mijn architecturale ‘taal’ gezocht.” 

Frank Lloyd Wright

Erpicum studeerde aan het Sint-Lucasinstituut in Brussel maar trok al in zijn vijfde jaar naar Peru. “Ik had zin om andere horizonten te verkennen. Voor mij was dat niet zo moeilijk want mijn vader was vliegenier en ik kon meevliegen naar waar ik ook maar wilde. Ik voelde mij in die dagen aangetrokken door Walter Gropius, Mies van der Rohe, Le Corbusier …"

"Tijdens de eerste jaren van mijn praktijk heb ik veel in het buitenland gewerkt, in België was het te moeilijk om opdrachtgevers te vinden. Op een van mijn tochten was ik onder de indruk van de kapel Wayfarers van Frank Llyod Wright. Bruno Erpicum: "Het werk van Frank Lloyd Wright heeft een diepe band met de natuur; zijn architectuur versterkt de natuurlijke omgeving, en omgekeerd versterkt de natuur zijn architectuur.”

Omstreeks 2000 kwam voor ons land de omslag; de eerste opdrachten liepen binnen. “In vergelijking met vroeger is het vandaag een paradijs”, weet de architect. “Ik vind het leven in België trouwens gezellig en perfect.”

Desondanks werden in uw eigen stad Brussel heel wat art nouveau-realisaties, zoals het Volkshuis, schaamteloos afgebroken. Bruno Erpicum: “Dat is zo, maar qua stijl was het op een bepaald moment wel genoeg. Het kreeg een wat barok karakter... 'Trop is trop'. De moderne architectuur heeft deze gang van zaken abrupt een halt toegeroepen."

Natuurlijke patina

Bruno Erpicum: “In de jaren tachtig realiseerde ik me dat de meeste materialen die men toepaste snel verouderden. Ik vond dat niet bepaald duurzaam. Ze vereisen regelmatig onderhoud om er niet ‘versleten’ en aftands uit te zien. Schilderwerk op een beplating wordt er niet beter op; het verval is onvermijdelijk. Daarom wilde ik dat de veroudering zich op een andere manier zou manifesteren en koos ik voor een natuurlijke patina."

"Ik geloof niet in de ecologische beweging die zegt meer spaarzaam en zuinig te zijn. Beton wordt nog altijd toegepast"

"In 2016 had ik een grote tentoonstelling op de Biënnale van Venetië. Ik demonstreerde om op verschillende manieren met beton te werken: van ruw, tot glad beton, ja zelfs ‘vuil beton’. Wat een plezier ik daaraan heb beleefd! Wij werken vandaag met materialen die niet verslijten, maar juist mooier worden met de tijd. Veroudering wordt dan patina: een proces waar de natuur de bovenhand heeft. Als architect hebben we de plicht om zorgzaam te bouwen. Het is een kwestie van respect voor de natuur, voor de omgeving, maar ook voor de mensen die de woning betrekken. Mijn architectuur is een oefening in het wegcijferen van de mens ten opzichte van de natuur. Het lijkt extreem simpel, maar om die eenvoud te bereiken, heb ik al een lange weg afgelegd." 

Niet de vedette van de natuur

Bruno Erpicum: “Mijn eerste gebouwen bevonden zich in een natuurlijke omgeving. Ik was toen blij, maar nadien realiseerde ik me dat ik niet op de juiste weg was en dat de integratie niet volledig correct was. Vandaag ben ik van mening dat architectuur niet per se de 'vedette' moet zijn van de natuur. Een architect moet werken voor de natuur en niet voor de architectuur. Ik werk momenteel in Griekenland aan een aantal woningen. Eenmaal afgewerkt zal je ze niet zien." Hij toont het terrein waar ze zijn gesitueerd, maar dan volledig aan het oog onttrokken. Ze bestaan, maar visueel niet. "Waar het voor de architectuur om te doen is, is de natuur, de omgeving. Dat staat boven de cultuur, de economie en de techniek."

Over zijn methodiek zegt hij: “We beginnen altijd met de studie van de plek. Daar besteed ik de grootste aandacht aan. Maanden neem ik zo’n project mee in mijn hoofd. Dan begin ik te schetsen en neem de tekeningen mee naar mijn opdrachtgevers.” Hij toont een schetsmatig ontwerp … er is weinig op te zien, toch niet in de architecturale sfeer. De architect toont een ijle tekening waarin hij voorzichtig een brokje natuur kadert. We zien een exotische boom, een toefje strand en een rimpelend wateroppervlak. Paradise lost. “Het gaat om dit stukje land. Ik voeg daar een klein streepje architectuur aan toe. Niet meer, niet minder.”

Lectuur van de omgeving

“Onze filosofie is heel eenvoudig. Niet het project is van belang, maar wel de lectuur van de omgeving. Je moet ervan doordrenkt zijn, de omgeving ‘opeten’. Emotie en ook het tijdloze, of liever nog het trotseren van de tijd vind ik voor mijn projecten erg belangrijk.” Verder hecht de architect een groot belang aan zijn relatie met de opdrachtgevers. “Alle partijen zijn in wezen belangrijk. Ik streef niet naar een compromis eerder naar een symfonie.”

Bent u met betrekking tot de ecologische voetafdruk ook teruggekomen op een nieuw punt?
Bruno Erpicum: “Laat me de vraag stellen: zal de ecologie ons terugvoeren naar een meer essentieel leven? Ik geloof van niet. De ecologische beweging die zegt meer spaarzaam en zuinig te zijn, wat betreft consumptie, wel ik geloof daar niet meteen in. Dat is volgens mij niet waar. Ze gebruiken nog altijd aluminium voor de ramen en ook plastic. Beton wordt ook nog altijd toegepast."

Optimist

Het circulaire, is dat voor u belangrijk? Bruno Erpicum: “Zeker als je een bouwvergunning wil krijgen. Het is vaak een kwestie van toelating, maar met een dialoog kom je toch ook een stuk verder. Het is een kwestie om in gesprek te blijven. Wij kunnen aanvoeren en de bevoegde instanties erop wijzen dat wij zo op die bepaalde manier moeten werken. Voor 50% is het aangenaam om met die instanties overeen te komen en te denken dat we samen zullen evolueren. Ik ben op dat gebied echt optimistisch. Het ontwerpen van woningen vergt een scherpe blik, maar je moet ook goed luisteren naar de opdrachtgevers en antwoorden geven, niets meer."

"In bepaalde projecten pas ik beton toe. Dus ja, ik maak CO₂ aan maar dan wel gespreid in de tijd. Bouwen zonder CO₂ is volgens mij momenteel onmogelijk. Neem nu alleen al de glasproductie waar enorm veel CO₂ aan te pas komt. Ik ben voorstander om wereldwijd geen bouwvergunningen meer af te leveren, er zijn genoeg gebouwen in de wereld om iedereen een mooie plaats te geven. Enkel gebouwen die niet meer goed zijn, zou ik slopen en vervangen door kwaliteitsvolle architectuur, de mooie exemplaren zou ik conserveren. We zouden van Brussel zo’n mooie stad kunnen maken. Mijn leven is te kort, absoluut.”

Dalí

Het Dalí-museum in hartje Londen ligt tegenover de Big Ben aan de oever van de Theems en beslaat een oppervlakte van 3.000 m² op de benedenverdieping van de County Hall. Opdrachtgever Beniamino Levi die de kunstenaar ooit bijstond in het maken van zijn beelden, had dat goed gezien om zijn museum ook als een heuse publieke teaser te gebruiken. Het museum is jaarlijks goed voor een kwart miljoen bezoekers. De ruimte voor het museum bestaat uit twee verschillende delen: het oude gebouw dat ritmisch is gestructureerd en de nieuwe stalen omhulling in het gebouw met het uitzicht van een ‘gebreide sok’ waar de kunst van de surrealist is tentoongesteld.

Erpicum ontwierp een draaiende wand met een spiegelend effect. Het licht werkt betoverend en brengt de bezoeker in een surrealistische verwarring. Door het mystieke en ongrijpbare licht weet Erpicum een schitterend surrealistisch decor te evoceren. Verwrongen stalen structuren in het gebouw vormen een amusant knipoogje naar het oeuvre van de meester zelf. Overigens vinden we in dit gebouw staal in al zijn vormen: ruw, verroest, gepolijst, gezandstraald of geoxideerd.

Visuele spanningen

Bruno Erpicum weet overigens aardig om te gaan met staal. In het onooglijke Waalse plaatsje Nassogne, tussen Samber en Maas, transformeerde hij een oud huisje in een heus landhuis. Het bestaande gebouw is donker en besloten. Aan de bestaande ruimte bouwde Erpicum een lichte woonkamer die als het ware boven de natuur zweeft. Een fijnmazige staalstructuur van buizen ondersteunt de glazen wanden. Het is een klein, maar fijn project waarbij de efemere, transparante constructie zich maximaal verzoent met de omliggende natuur. Er zijn sterke contrasten tussen cultuur en natuur, tussen binnen en buiten, tussen oude en nieuwe materialen en tussen licht en donker. Geen vanzelfsprekendheid die voor de hand ligt, laat zich hier gelden, maar wel een doordacht concept in een veld vol visuele spanningen.

Design

Erpicum ontwerpt tot slot ook ‘design’ producten: van kranen, schuifdeuren, deurkrukken tot lichtschakelaars ontworpen in de allereenvoudigste stijl, bijna onzichtbaar. “Ik beleef er zo veel plezier aan, bovendien zijn deze elementen zo sexy om te gebruiken. Van pivot- tot schuif- en scharnierdeuren. De lampen kunnen multifunctioneel gebruikt worden, voor verlichting, verluchting, maar kunnen ook dienen als luidspreker, detectie enz. Momenteel ben ik bezig met het ontwerp van een kapstok en een tafel."