"Bouwen is vooral monteren en demonteren"

Ken Dupont (DAM Architecten) focust op menselijk aspect van de architectuur

Gezond, holistisch en integraal bouwen, dat is wat architect Ken Dupont (DAM Architecten) en zijn team nastreven. “De levensstijl van je opdrachtgever vormgeven vind ik nog altijd het fijnste om te doen. Als je dat kunt doen voor meerdere opdrachtgevers in een cohousingproject, dan is dat dubbel zo fijn.”

Geboren voor de architectuur

“Ik wilde architect worden toen ik zes jaar was”, zegt architect Ken Dupont, de trekker van DAM Architecten. "Ik heb nog een tekening uit de laatste kleuterklas waarop de juffrouw had geschreven: “Dag kleine architect, maak je dromen waar.” Een van mijn eerste architectuurboeken – een cadeau van mijn ouders – ging over het modernisme van Willy Van Der Meeren.”

“In het middelbaar volgde ik wiskunde-wetenschappen ter voorbereiding op mijn architectuurstudies. Voor een opdracht in het derde middelbaar bezocht ik la Maison Guiette van Le Corbusier, zijn enige gebouw in België (Wilrijk) dat toen pas was gerestaureerd door Georges Baines. Dat maakte een diepe indruk op mij. In het vijfde en zesde middelbaar volgde ik architecturale vormgeving, wat een fantastische voorbereiding bleek te zijn."

"Eenmaal op de academie wist ik eigenlijk al goed hoe ik moest ontwerpen. Het spelen was eruit, aan het modieuze ging ik voorbij. Voor mij was het duidelijk: ik was voor de architectuur geboren en behaalde mijn bachelor aan de academie en mijn master in Diepenbeek. Daarna ging ik op Erasmus naar Schotland en later volgde ik nog een postgraduaat aan de UGent.”

Op verschillende sporen

Ken Dupont was amper ingeschreven bij de Orde, maar tekende intussen wel zijn eerste eigen projecten. De verplichte stages konden niet snel genoeg voorbij zijn alvorens met een eigen ontwerppraktijk van start te gaan. “Vandaag ben ik de eindverantwoordelijke, voor het overige zijn we hier zeer horizontaal gestructureerd”, zegt de architect.

Hij stipt aan dat hij graag werkt met creatievelingen om hem heen: “Ik hou van hun input. Er zijn hier doorheen de jaren goede medewerkers gepasseerd die ondertussen een eigen bureau hebben, we hebben zelfs een Whatsapp-groepje en we gaan ook al eens iets samen drinken.” 

“Ontwikkelaars werken vanuit een ander perspectief en hebben vaak weinig boodschap aan ecologisch bouwen“

“Ons bureau zit op verschillende sporen, wat het beroep interessant houdt voor onszelf. Kleine particuliere verbouwingen gaan we niet uit de weg. We richten ons daarbij vooral op bijzondere en karakteristieke woningen: een art deco woning, maar even goed modernistisch of brutalistisch (toekomstig) erfgoed. Verder onderzoeken en bouwen wij allerlei vormen van samenwonen en maken we haalbaarheidsstudies en stedenbouwkundige masterplans."

“Ontwikkelaars werken vanuit een ander perspectief en hebben vaak weinig boodschap aan ecologisch bouwen. Het is te veel business ook. Wij verkiezen het menselijke aspect, daarom blijven we particuliere verbouwingen onder de kerktoren doen.”

Kokon

Ken Dupont: “Het belangrijkste voor ons is de levensstijl van onze opdrachtgever vormgeven. Dit blijft het fijnste om te doen, en het is dubbel zo fijn voor meerdere opdrachtgevers. Daarom richten wij ons op verschillende samenwoonvormen: soms betekent dit een herbestemming of een verbouwing, vaak een nieuwbouw. Dit kan variëren van een zorgwoning, een hospitawoning, een kangoeroewoning tot andere vormen met privé- en gedeelde ruimtes."

"Dat de regels nog zo stringent zijn, is jammer want de maatschappij én de gezinssamenstellingen zijn fel veranderd” 

"Vandaag ontwerpen wij een dubbelwoonst voor een koppel dat ooit uit elkaar is gegaan en samen kinderen heeft. We bouwen hiervoor twee woningen. Mevrouw gaat links wonen, meneer gaat rechts wonen met zijn nieuwe vrouw en haar kinderen. De kinderen van het koppel krijgen beide een vaste kamer tussen de twee woningen. De inkomhal beneden heeft een kast voor jassen, schoenen & boekentassen met een deur aan beide zijden. Zo moeten die kinderen niet elke week verhuizen. Dat zijn projecten waar we graag vorm aan geven. Dit project draagt de naam KASKO; KAS is ontleend aan Kids Apart Together en KO aan Kokon, wat verwijst naar een 'overschotkamer' voor een kwetsbaar persoon.” 

Loodsenbouwer

In Mechelen bouwde DAM Architecten een mini-cohousing voor een familie. Ken Dupont: “De ouders financieren het project voor zichzelf, zoon en dochter. Ieder heeft zijn privé-unit, verder delen ze een gemeenschappelijke "feestzaal", binnenstraat en tuin. Wij noemen dat een familiewoning, intergenerationeel en inclusief. Levenslang wonen wint aan belang. Woonzorgcentra zijn momenteel quasi onbetaalbaar. Mensen nemen daarom hun ouders in huis met behoud van hun privacy. Er zijn stedenbouwkundige voorschriften om een zorgwoning te ontwerpen, maar dan moet je hulpbehoevend zijn en 65 plus. Ik zie daar helaas het nut niet van in. Dat de regels nog zo stringent zijn, is jammer want de maatschappij én de gezinssamenstellingen zijn fel veranderd.” 

"Wij ontwerpen daarom ook zo flexibel mogelijk: als de gezinssituatie verandert, dan is de woning gemakkelijk aan te passen. Een oud-leraar noemde mij destijds als student de ‘loodsenbouwer’. Ik ontwierp open flexibele ruimtes met wegneembare binnenwanden. Eigenlijk doen we dat nog steeds. We laten onze opdrachtgevers niet denken in functies, ik laat hen liever nadenken over hun dagdagelijkse bezigheden en daar geven wij dan gestalte aan."

"Naast particuliere verbouwingen doen wij ook andere projecten, meestal met een sociale, maatschappelijk relevante inslag zoals een buurtluifel in Kessel-Lo of een hub voor maatwerkbedrijf De Biehal in Lommel. Openbare projecten krijgen vaak een mix van functies met meer inclusie. De gescheiden functies van het modernisme zijn nu echt wel passé. Dat gaat ook niet meer, mobiliteit zou een nog grotere ramp zijn. Architectuur is minder louter utilitair, het mag leuk zijn.”

Gestampte aarde

DAM heeft een paviljoen ontworpen in de educatieve tuin De Helix in Gimminge (Grimbergen) van de Vlaamse overheid om bijenkasten in onder te brengen. “We weten dat er een grote bijensterfte is. We kozen daarom voor stampleem, zodat er geen schadelijke materialen zijn. Het Brusselse gespecialiseerde bureau BC Architects heeft ons daarin begeleid om met lokale grond de samenstelling te maken. Aannemer Het Leemniscaat heeft het daadwerkelijk gebouwd en bekist. We hebben dat project opgevat als een workshop voor mensen die geïnteresseerd zijn om het ook te leren. Het gehele bureau werkte eraan mee. In twee weekends hebben we het hele paviljoen gebouwd.“ 

Circulair bouwen met hout

“Wij bouwen veel in houtskeletbouw of CLT en gebruiken frequent prefab. Het is oubollig om op grote schaal nog de ene steen op de andere te metsen en wachten tot het droog is. Nu, ik hou enorm veel van baksteen. Er komen bij ons dus wel bakstenen façades aan te pas, maar bouwen is voor ons vooral monteren en demonteren. DAM is al lang begaan met circulariteit omdat het in het verlengde ligt van ecologisch bouwen. Wij zijn begonnen met bio-ecologische materialen waarin hout als hernieuwbaar materiaal een hoofdrol speelt. Daardoor zijn we echt gaan kijken naar omkeerbare verbindingen, om ervoor te zorgen dat je het gebouw makkelijk kan onderhouden, aanpassen en zelfs recupereren. Onze eerste gebouwen waren voor 60% circulair, vandaag is dat bijna 90%.”

Ontwerpen rationaliseren

Elke dag bestudeert DAM nieuwe mogelijkheden, vooral dan met aannemers in bouwteam. “Sinds corona zijn de prijzen in de bouw zeer hoog. We moesten projecten herwerken en opnieuw aanbesteden om binnen het budget te blijven. Maar dat kan het beste samen met de aannemer die het moet bouwen. Daarom betrekken wij nu aannemers van zodra een project op punt staat. Dan stellen wij voor aan onze opdrachtgevers om met die of die aannemer in zee te gaan. Dit betekent dat die aannemer geen tien offertes hoeft uit te rekenen in de hoop om twee tot drie projecten binnen te halen. Voorwaarde is wel dat hij tijd steekt in het nadenken over wat de meest kostenefficiënte uitvoering is. Wij hebben daar heel wat expertise in, maar elke aannemer heeft op dat gebied wel zijn voorkeuren. De bedoeling is dat zij onze ontwerpen verder rationaliseren zodat de opdrachtgever de beste deal krijgt. Is dat dan de goedkoopste aannemer? Misschien niet, maar wel de beste qua prijs-kwaliteit en realistische doelstellingen binnen het budget. Het bouwteam zit regelmatig bij elkaar, wat professioneler en gerichter is.”

Technieken in opbouw

Ken Dupont: “De meeste van onze technieken, vooral de ventilatie, zijn in opbouw. Ook voor een herenhuis laten we de ventilatiebuizen vaak gewoon in het zicht op een esthetisch aanvaarde manier. Op die manier kan de installatie gemakkelijk onderhouden of aangepast worden, en als de woning ooit wordt afgebroken, kan deze worden gerecupereerd. Stort je de ventilatie in een chape, dan wordt dat veel moeilijker. In onze houtbouwprojecten werken we met een leidingspouw waarin alle elektriciteit zit. Bij afbraak van de woning trek je de kabel er gewoon uit en rol je ze bij wijze van spreken op. Dat we in opbouw werken, betekent overigens niet altijd dat alles zichtbaar is, we werken vaak met een valse wand, maar streven wel altijd naar maximale recuperatie."

Oogstlijst

"Verder plaatsen we een circulaire EPDM-dakbedekking die niet gebrand, maar bevestigd wordt met een randprofiel. Zal het na 40 jaar nog een tweede leven krijgen, dat weet ik niet, maar het losmaken en recycleren is doodeenvoudig. Ecologisch bouwen mikt op zo weinig mogelijk wijzigen en zoveel mogelijk behouden. Als wij iets ontmantelen, dan maken wij een ‘oogstlijst’. Dit hergebruiken we, dat geven we weg. Badkamers proberen we bijvoorbeeld dikwijls te ontwerpen met oude lavabo’s die op de website van Rotor DC (Anderlecht) staan.”

“Ik heb tien jaar in een Amelinckx-blok gewoond, waar men vaak neerbuigend over doet. Zo'n oude flatgebouwen hebben nochtans een ruimtelijkheid die haar uitwerking niet mist. De inkomhallen van die oude woonblokken waren nog echte hallen. Daar werd gekeuveld, met zitbankjes voor een bejaarde die wacht op de taxi. Architectuur gaat ook over die zitbankjes.” 

Maatschappelijke plicht

Ken Dupont: “Ik ben een hoogsensitief persoon. Dat zijn mensen die heel veel meenemen in hun overwegingen. Er is voor mij steeds die maatschappelijke plicht. Wij maken ook haalbaarheidsstudies en stedenbouwkundige masterplannen. Daar zit dan alles in wat we maar ook kunnen verzinnen zoals het erfgoedaspect of de geest van de plek, het zoeken van verbindingen met de geschiedenis, het sociale, verkeersveiligheid & mobiliteit, groen en water in al hun aspecten, veiligheid, maar evengoed de economische aspecten. Wij trekken het altijd heel breed.”

Zijn er architecten die u hebben geïnspireerd?

Ken Dupont: “Ook dat zie ik zeer breed. Ik ben fan van het oorspronkelijke modernisme, denk aan eerder genoemde Willy Van der Meeren, Renaat Braem, Le Corbusier, … Tegenwoordig kijken jonge afgestudeerden enkel nog op Pinterest en Instagram, meer voor de vorm en impressie. Ze lezen niet wat daarachter schuilt aan theorie, terwijl net dat je trigger als architect vormt. Wij hebben als kantoor een heel duidelijk doel. Onze eerste projecten waren een zoektocht naar gezonder en beter bouwen. Daarom heb ik een postgraduaat aan de universiteit van Gent gevolgd. Dat ging niet alleen over ecologische materialen, compact bouwen of alternatieve woonvormen, maar ook stedenbouw, mondiale milieuproblematieken, … zaten in het opleidingspakket. Dat heeft me gevormd en zo word je daar langzamerhand beter in.”

Voldoening

“Bij een ecologisch bureau denken mensen heel gauw dat die organisch vormgegeven architectuur bouwen. Vaak zijn dat gebouwen met veel hoekjes en kantjes, dure details en niet écht circulair. Maar wij bouwen hedendaags, demonteerbaar, circulair, multi-functioneel, aanpasbaar, … En met zo weinig mogelijk beton. Daarbij moet je je ego soms wat aan de kant schuiven, maar het is onze plicht als architect. De impact van ons bureau is misschien eerder beperkt omdat wij een klein bureau zijn. Maar we studeren daar elke dag op. Elke dag proberen we het beter te doen. We gaan daar ver in. Ik wil ’s avonds met voldoening naar huis gaan en ik verlang dat ook voor mijn medewerkers.”