Akoestiek in de zorg: een complex vraagstuk

Zorggebouwen zijn akoestisch belastende omgeving

Zorggebouwen gelden op heel wat vlakken als uitdagende gebouwen; ook met betrekking tot de akoestiek. In de eerste plaats heeft dat te maken met de specifieke aard en het gebruik van bijvoorbeeld ziekenhuizen, maar ook beperkingen inzake materiaalkeuze dragen bij aan de complexiteit van het akoestische vraagstuk. Toch is een goede akoestiek in een zorgomgeving van primordiaal belang en dient men alles in het werk te stellen om zowel patiënten als personeel en bezoekers het nodige akoestische comfort te bieden.

Akoestiek verdient meer aandacht

Het lijkt vanzelfsprekend: patiënten en bewoners van een zorgomgeving hebben nood aan rust en privacy. Toch wordt het daadwerkelijke belang van een goede akoestiek in dergelijke situaties doorgaans onderschat en blijft men maar kort stilstaan bij de mogelijke gevolgen van een luidruchtige omgeving. Er treedt immers snel gewenning op en zowel de oorzaak als de gevolgen spelen zich vaak op een onbewust niveau af. Het is echter niet omdat men niet actief gestoord wordt door het geluid, dat het geen lichamelijke of mentale effecten heeft.

Gevolgen voor patiënten en personeel

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zou geluidsoverlast onder andere leiden tot slaapproblemen, een verhoogde bloeddruk, stress enzoverder. Op langere termijn kan dat resulteren in een vertraagd herstel en een verlengd ziekenhuisverblijf, een verhoogde medicatie en zelfs cardiovasculaire problemen en andere medische complicaties. Daarnaast heeft geluidsoverlast ook een negatieve impact op het personeel. Net als bij de patiënten leidt het bij hen namelijk tot stress, wat kan resulteren in een verhoogd ziekteverzuim en/of een verminderde zorgkwaliteit. Ten slotte is ook een goede spraakverstaanbaarheid tussen patiënt en personeel van groot belang, om zo een efficiënte communicatie te kunnen garanderen, al dient men daarbij eveneens de nodige privacy te garanderen. Gesprekken dienen met de nodige discretie gevoerd te kunnen worden.

Beperkte normering

Hoewel een suboptimale akoestiek aantoonbare gevolgen heeft voor de gezondheid van zowel patiënten als personeel, zijn er op het vlak van normering nog tal van lacunes. Zo dateren de Belgische normen omtrent geluidsisolatie (NBN S 01-400) en geluidsniveaus (NBN S 01-401) respectievelijk uit 1977 en 1987, leggen zij geen eisen op voor de nagalmtijd en zijn er geen specifieke normen voor zorggebouwen gedefinieerd. Heel wat recente projecten zijn met andere woorden op basis van sterk verouderde normen gerealiseerd.

Met een nieuwe norm in voorbereiding is er echter verbetering op til. Deze zal zich toespitsen op rust- en verzorgingshuizen alsook ziekenhuizen, en zal gestoeld zijn op de Europees gedefinieerde akoestische meetgrootheden. In principe zal ze ook eisen voor de nagalmtijden en prestatieniveaus voor een normale en verhoogde eis introduceren. Die laatste zal van toepassing zijn voor specifieke doelgroepen of wanneer een hoger akoestisch comfortniveau wordt nagestreefd.

Akoestisch belastende omgeving

Dat het akoestische comfort in zorginstellingen niet altijd optimaal is, heeft echter niet alleen met de (voorlopig) beperkte normering te maken. Zorggebouwen zijn op het vlak van akoestiek nu eenmaal enorm uitdagende gebouwen. Er is 24 op 24, 7 dagen op 7, beweging en er worden tal van verschillende activiteiten uitgevoerd. De vele gebruikers - patiënten, personeel, bewoners en bezoekers - hebben bovendien verschillende ritmes en tijdspatronen, waardoor er regelmatig conflicten ontstaan. Neem daarbij nog eens een groot aantal toestellen, en je zit met een akoestisch enorm belastende omgeving.

Aandachtszones

Enkele typische aandachtszones in zorginstellingen zijn:

• Gangen en passages: de gang is wellicht een van de meest gekende en urgente pijnpunten in een zorgomgeving. Niet alleen omdat er enorm veel lawaai geproduceerd wordt - denk aan bezoekers, voedselbedeling, transport van patiënten … -, maar ook omdat het geluid zich doorgaans moeiteloos door de lange, rechte gangen kan bewegen. Zowel de geometrie van de ruimte als de vaak harde materialen leiden immers tot een lange nagalmtijd, waardoor stemmen langer naklinken en achtergronden versterkt worden. Is er bovendien onvoldoende geluidsisolatie tussen de gang en de aanpalende ruimtes, dan kunnen ook die ruimtes hinder ondervinden. Ook atria vormen trouwens een belangrijke uitdaging inzake akoestiek. De ruimtes zijn niet alleen groot en druk, maar doorgaans zijn ze ook nog eens voorzien van een aanzienlijke hoeveelheid beglazing. Dat betekent dat er sprake is van een groot oppervlak aan weerkaatsend materiaal, dat men uiteraard niet zomaar achter geluidsabsorberende panelen kan wegstoppen.
• (Gedeelde) kamers: in de kamers van zorggebouwen spelen verschillende factoren mee. Er is het geluid uit de gang, het lawaai van allerlei toestellen en machines, en de privacy van patiënten … drie aspecten die soms moeilijk op elkaar af te stemmen zijn. Ontoereikende geluidsisolatie tussen kamer en gang is daarbij een globaal probleem, dat zich zowel in ziekenhuizen als wzc's en andere zorggebouwen laat opmerken, terwijl het aspect van de nagalmtijd eerder in ziekenhuiskamers problematisch is. Kunnen bewoners van een wzc hun kamer enigszins zelf inrichten - en dus absorberende materialen zoals meubels, tapijten en gordijnen toevoegen - dan zijn ziekenhuiskamers nu eenmaal veel sterieler en kaler ingericht. Gedeelde kamers vormen in dat opzicht de grootste uitdaging: hier is een hoge absorptie, gespreid over de volledige kamer, noodzakelijk om de rust en de privacy van de verschillende patiënten te waarborgen.
• Leefruimtes: het geluid in leefruimtes en cafetaria's kan niet alleen overmatig, maar vooral ook enorm gevarieerd zijn, gaande van pratende mensen tot de televisie tot het geklater van borden en bestek. Een goede geluidsabsorptie en -verstrooiing zijn in deze ruimtes dan ook van cruciaal belang, al mag ook de spraakverstaanbaarheid niet uit het oog verloren worden. Daarbij zoekt men het best naar een evenwicht tussen een goede spraakverstaanbaarheid dichtbij (STI(nearest) > 0,6) en een slechte verstaanbaarheid (STI < 0,5) vanop een bepaalde afstand. Verder moet ook de isolatie tussen deze kamers en de gang voldoende zijn, om zo verdere verspreiding van het geluid door het gebouw te vermijden.
• Praktijk- en consultatieruimtes: bij praktijk- en consultatieruimtes is het vooral van belang dat de spraakverstaanbaarheid binnen zeer goed is, maar dat de geluidsisolatie naar de aanpalende ruimtes performant genoeg is om de privacy van de patiënten te bewaren. Deuren vormen hierbij doorgaans het grootste pijnpunt.

Strenge materiaaleisen

De complexiteit van het gegeven akoestiek in zorggebouwen wordt verder in de hand gewerkt door de vaak strenge eisen die aan materialen worden opgelegd. Hygiëne, brandveiligheid en duurzaamheid zijn daarbij de belangrijkste aandachtspunten. Wat de brandveiligheid betreft, dient men in zorgcentra zo, volgens norm EN 13501-1, gebruik te maken van brandvertragend materiaal dat rook- en druppelvorming vermijdt.

Hoewel er voor de hygiëne vandaag geen Belgische normering bestaat, worden er door de bouwheren doorgaans wel strenge eisen opgelegd, die in heel wat gevallen gebaseerd zijn op de strenge Franse UPEC-classificaties voor ziekenhuizen. Concreet dient er hierbij vooral een afweging gemaakt te worden tussen de absorberende en de hygiënische eigenschappen van het materiaal: de porositeit moet voldoende zijn om de geluidsgolven te absorberen, maar mag tegelijkertijd geen vuil, stof of bacteriën verzamelen of vrijlaten.