Belangstelling voor groendaken en daktuinen stijgt gestaag

Groendaken en daktuinen kennen een significante groei in stedelijke en publieke contexten, mede door de proactieve inspanningen van overheden, architecten, projectontwikkelaars en particulieren gericht op de verbetering van onze leefomgeving. Dit artikel heeft tot doel een uitgebreide opsomming te geven van de verschillende types dakbegroeiing en hun specifieke voordelen.

Populariteit stijgt almaar

Verschillende drijfveren

De populariteit van groendaken en daktuinen neemt gestaag toe, zowel in publieke als private sferen. Een belangrijke aanjager is de Vlaamse Hemelwaterverordening, die bij (ver)bouwprojecten de noodzaak benadrukt van een doordachte hemelwaterafvoer om wateroverlast en rioolproblemen te voorkomen. Groendaken blinken hierbij uit: ze bufferen regenwater, voeren het vertraagd af en maken zelfs hergebruik mogelijk. Daarnaast is het groeiende milieubewustzijn een drijvende kracht. Het besef dringt door dat actie nodig is voor meer biodiversiteit, een betere luchtkwaliteit en verkoeling in onze warmer wordende zomers. Groendaken dragen significant bij aan deze doelstellingen en verfraaien tegelijkertijd onze omgeving. Gezien de hoge vastgoedprijzen en de beperkte ruimte in stedelijke contexten, is de transformatie van ongebruikte daken naar groene zones een slimme strategie om de stedelijke leefomgeving te verbeteren.

Voordelen

De implementatie van groendaken in stedelijke ecosystemen levert diverse ecologische en sociale voordelen op. De vegetatielaag draagt significant bij aan de mitigatie van het stedelijk hitte-eilandeffect en de reductie van atmosferisch fijnstof. Tevens functioneren groendaken als stepping stones en voedselbronnen voor diverse fauna, waaronder insecten en vogels, wat de lokale biodiversiteit versterkt. Empirisch onderzoek toont een correlatie tussen de visuele en fysieke toegang tot groene ruimten en een verbeterd mentaal welzijn. Deze argumenten onderstrepen het belang van groendaken in dichtbebouwde gebieden.

Metingen tonen aan dat de oppervlaktetemperatuur van een groendak significant lager blijft in vergelijking met conventionele dakbedekkingen

Op het vlak van bouwfysica manifesteren groendaken een significant thermisch isolerend vermogen. In de winter resulteert de extra laag in een verhoogde R-waarde van de dakconstructie, waardoor warmteverlies wordt geminimaliseerd. Zomers genereert de evapotranspiratie van de vegetatie een koelend effect op de onderliggende ruimtes en een verminderde reflectie van zonne-energie naar de omgeving. Het temperatuurregulerend effect is substantieel: metingen tonen aan dat de oppervlaktetemperatuur van een groendak significant lager blijft (circa 37 °C) in vergelijking met conventionele dakbedekkingen (70-90 °C).

Daarnaast bezitten groendaken akoestische dempende eigenschappen, zowel ten aanzien van impactgeluid als luchtgeluid. De vegetatielaag fungeert tevens als een beschermende barrière voor de dakmembraan, waardoor de degradatie door uv-straling en thermische cycli wordt verminderd en de levensduur van het dak significant toeneemt.

Ook groeiend potentieel voor dakparken

Ook dakparken (grootschalige, vaak openbare, daktuinen) spelen een steeds grotere rol in stedelijke ontwikkelings- en herstructureringsprojecten. Steden zoeken immers naar manieren om extra groen te voorzien en de leefbaarheid te verhogen. Openbare daktuinen bieden tal van mogelijkheden voor ontspanning en sociale interactie. Denk aan winkelcentra, parkeergarages of overdekte stations, waar het dak kan dienen als een plek voor sport, recreatie of stadslandbouw. Op die manier worden groendaken en daktuinen een integraal onderdeel van de stedelijke infrastructuur en zorgen ze mee voor een gezondere en aangenamere leefomgeving.

Types groendaken

Er bestaan verschillende soorten groendaken en daktuinen. De keuze voor een specifiek type hangt af van de draagkracht, de beplanting, de gewenste uitstraling en het budget.

Extensieve groendaken

• Kenmerken: lichtgewicht, lage substraatlaag (ca. 6-10 cm), beplant met sedum, mossen of kruiden.
• Voordelen: weinig onderhoud, beperkte investering, perfect voor daken met lagere draagkracht.
• Toepassing: vaak gebruikt als subtiele groenbedekking op grote magazijnen, appartementsgebouwen of woningen, vooral wanneer het dak niet of nauwelijks betreden wordt.

Hellende groendaken

• Kenmerken: specifieke opbouw met afschuifbeveiligingen, geschikt voor daken tot ongeveer 45°.
• Voordelen: interessant om ook schuine dakvlakken te vergroenen en zo bij te dragen aan een groener straatbeeld.
• Voor hellende groendaken is het aan te raden om van bij het ontwerp rekening te houden met de juiste dakdichting en mechanische verankeringen.

Solar groendaken

• Kenmerken: combinatie van groendak (verduurzaming) en zonnepanelen (energievoorziening).
• Voordelen: door de verkoelende werking van de vegetatie kunnen zonnepanelen efficiënter werken.

Semi-intensieve groendaken (natuurdaken)

• Kenmerken: dikkere substraatlaag (ca. 10-15 cm), beplant met klimaatrobuuste planten aangevuld met kruiden, grassen en vaste planten.
• Voordelen: meer mogelijkheden qua beplanting en biodiversiteit (bv. insecten, kleine dieren) dan extensieve daken.

Intensieve daktuinen

• Kenmerken: vergelijkbaar met een gewone tuin, vaak met struiken of zelfs bomen. Vereist een stevige dakconstructie om het grote gewicht te dragen.
• Voordelen: zorgen voor een echte groenbeleving in een stedelijke context.
• Toepassing: geschikt voor projecten boven parkeergarages of andere constructies die het hogere gewicht kunnen dragen.

Retentiedaken

• Kenmerken: ontworpen om regenwater op te vangen en vast te houden.
• Voordelen: buffering van piekbuien, minder belasting op riolering, verbeterd waterbeheer.
• Retentiedaken worden ook wel ‘groenblauwe daken’ genoemd en kunnen zowel extensief als intensief zijn. Ze zijn vooral populair in gebieden die kampen met wateroverlast door hevige regenval.

De dikte van de substraatlaag hangt af van de planten die u wilt laten groeien

Technische opbouw  

Alle types groendaken zijn vaak op dezelfde manier opgebouwd, namelijk in vijf lagen met elk een specifieke functie.

1. Wortelvaste folie

Op de dakconstructie komt altijd eerst een basislaag. Die laag dient vooral om het dak te beschermen, zodat de wortels geen schade kunnen toebrengen. Deze wortelvaste dakbedekking is vaak een wortelvaste folie, die op de dakconstructie wordt aangebracht.

2. Drainagelaag

Om het groendak voor langere termijn mooi te houden, is een drainagelaag aangewezen. Die laag zorgt ervoor dat overtollig regenwater naar de voorziene riolering afvloeit.

3. Filterlaag

Bij de aanleg van een groendak voorziet u het best ook een filterlaag. Die laag houdt de kleinere deeltjes van het substraat tegen en vermijdt zo opstopping van de afvoer.

4. Substraatlaag

Voor de vegetatie is de belangrijkste laag de substraatlaag. U kunt die laag ook het best vergelijken met de potgrond waarop het groendak is gelegen. Dat substraat heeft een dubbele functie: enerzijds voorziet het substraat de begroeiing van voedsel en water. Anderzijds zorgt dat substraat voor de verankering van de wortels. Het zijn niet de samenstelling en de dikte van het substraat die de kwaliteit van het groendak zullen bepalen. De dikte van die substraatlaag hangt af van de planten die u wilt laten groeien. Op ongeveer 7 centimeter kunnen sedums overleven, siergrassen hebben dan weer 12 à 15 centimeter nodig en een volwassen boom heeft op een intensief groendak dan weer véél meer ruimte nodig om zijn wortels te kunnen laten groeien en vooral te kunnen verankeren. Zo kan 50 centimeter substraat voor bepaalde soorten geen overbodige luxe zijn. 

5. Vegetatielaag

En dan komt het sluitstuk: de vegetatielaag. Of de beplanting. U staat er misschien niet bij stil, maar op een dak is het klimaat anders dan in de tuin. Afhankelijk van de hoogte is het er droger of natter, kouder en het waait er harder. Belangrijk is om planten te kiezen die daartegen beschut zijn. We denken dan bijvoorbeeld aan bollen en knollen, zoals duizendknoop, asters en tuingeraniums. Ook baardirissen. Of het nu gaat om een extensieve of een intensieve tuin, plant altijd een boompje of sterke heesters, zoals een dwergbergden of een krentenboompje. Heesters zijn bv. goed bestand tegen grote temperatuurschommelingen. Siergrassen doen het altijd goed. Mooi en sterk, en ze vragen weinig of geen onderhoud.

Ontwerp- en aanlegcriteria

Draagkracht en constructie

De eerste stap in het ontwerpproces is het bepalen van de draagkracht van de dakconstructie. Voor vaste beplanting en heesters volstaat doorgaans een draagkracht van 105 kg/m², terwijl een intensieve daktuin met bomen al snel 1.000 kg/m² moet kunnen dragen. Houd rekening met extra belasting door water en sneeuw, vooral bij retentiedaken die bewust water vasthouden.

Wortelwerende dakbedekking

Groendaken stellen specifieke eisen aan de dakbedekking. De meeste membranen of folies zijn waterdicht, maar niet per definitie wortelwerend. Bij nieuwbouwprojecten is het aan te raden meteen te kiezen voor een wortelwerende dakbedekking. Bij renovaties kunt u eventueel een extra wortelwerende folie aanbrengen.

Waterbeheer en irrigatie

Naast natuurlijke neerslag kan het bij bepaalde intensieve daken nodig zijn om een irrigatiesysteem te installeren, zeker bij gevoelige of grote planten. Te veel water is ook niet goed; zorg daarom dat overtollig water afgevoerd kan worden via de drainagelaag en controleer regelmatig de afvoerpunten.

Plantenkeuze en windstudie

De plantenkeuze hangt af van het type groendak, de gewenste biodiversiteit, het klimaat en de mate van onderhoud die men wil of kan uitvoeren. In winderige gebieden of bij hoogbouw kan een windstudie nuttig zijn, zodat de beplanting niet wegwaait.

Toegankelijkheid en veiligheid

Een intensief groendak fungeert vaak als recreatieve buitenruimte, dus dan moet u extra aandacht besteden aan looppaden, hekkens en een veilige toegang.

Onderhoud

Onderhoudsfrequentie

• Extensieve groendaken: één tot twee keer per jaar onkruid wieden, bemesten en waterafvoeren controleren.
• Solar groendaken: regelmatige controle van de vegetatie en de zonnepanelen.
• Semi-intensieve groendaken: twee tot drie keer per jaar, afhankelijk van de beplanting.
• Intensieve daktuinen: zoals een gewone tuin meermaals per jaar maaien, snoeien, bemesten en irrigeren.
• Retentiedaken: regelmatige controle van de waterafvoer en retentie-elementen.

Onderhoudswerkzaamheden

De onderhoudswerkzaamheden gaan van onkruid verwijderen tot waterafvoeren controleren. Extensieve sedumdaken worden meestal één keer per jaar bemest, terwijl intensieve daken vaker voedingsstoffen nodig hebben. Door eventuele irrigatiesystemen regelmatig te controleren, kunt u verstoppingen voorkomen.

Onderhoudscontracten

Bij openbare projecten is het slim om te werken met onderhoudscontracten. Zo biedt u uw klanten zekerheid over de kwaliteit van het groendak, dat met een regelmatig onderhoud jarenlang een ecologische blikvanger blijft. Op die manier wordt het groendak veel meer dan zomaar ‘een dak met planten’: een verrijking van onze steden en een belangrijke investering in de toekomst van het openbaar domein.

Met medewerking van Canopy, Ecoworks, IBIC, Groenpalet, Naturoof en Vice Verda