Het groene dilemma: glyfosaat versus milieubewuste alternatieven
Onkruidbestrijding bij groendiensten
Op 16 november 2023 besloot de Europese Commissie om de vergunning van glyfosaat met 10 jaar te verlengen. Er wordt echter al jaren gediscussieerd over de veiligheid van dit totaalherbicide. Daarom winnen ecologische alternatieven, zoals pelargonzuur, steeds meer aan belang. Met een strenge regelgeving en verplichte fytolicentie op de loer, groeit het potentieel voor groendiensten om onkruid ook op alternatieve wijzen te bestrijden.
Glyfosaat: efficiënt en doeltreffend
Hoewel het gebruik van glyfosaat van tijd tot tijd ter discussie staat, is het professionele gebruik ervan voor onkruidbestrijding uiterst efficiënt en doeltreffend. Het totaalherbicide verhindert namelijk de aanmaak van bepaalde aminozuren waardoor de plant, én zijn uitlopers, volledig gedood worden. Dankzij de vlotte werking verdwijnen de wortels van het onkruid kort na de toepassing waardoor er snel opnieuw gezaaid kan worden.
Bij het gebruik van bestrijdingsmiddelen, waaronder glyfosaat, is het van essentieel belang om de aanbevolen toepassingsvoorschriften te volgen. Draag daarom steeds de juiste beschermkledij, gebruik de aangeraden hoeveelheid, bewaar een veilige afstand van waterlopen en respecteer de tijdspanne tussen de toepassing van glyfosaat en de betreding van het behandelde terrein.
Strenge regelgeving en verbod
Met onkruidbestrijdingsmiddelen moet altijd voorzichtig omgesprongen worden. Uit verschillende studies blijkt dat amateurgebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen vaak foutief en onveilig toegepast wordt. In de loop der jaren werden dan ook al enkele maatregelen getroffen. Zo werd het gebruik en de verkoop van formuleringen met glyfosaat voor particulieren in 2018 aan banden gelegd. In Brussel geldt er een totaalverbod voor iedereen.
Ook voor alle openbare diensten, alsook groendiensten, geldt sinds 1 januari 2015 een verbod op het gebruik van pesticiden. Alleen in specifieke gevallen, zoals het gebrek aan niet-chemische alternatieven of onevenredig hoge kosten, kan er van deze norm afgeweken worden na een aanvraag bij de Vlaamse Milieumaatschappij. Deze wet stimuleert bijgevolg het gebruik van geïntegreerde bestrijdingsmethoden met zoveel mogelijk niet-chemische alternatieven.
FYTOLICENTIE
Ondanks de strenge regelgeving en het verbod voor openbare diensten werd de licentie voor het professioneel gebruik van glyfosaat door de Europese Commissie verlengd tot en met 2033. Wie glyfosaat op een professionele manier wil gebruiken, dient echter in het bezit te zijn van de juiste fytolicentie. Dit certificaat van de federale overheid geeft aan dat licentiehouders op een correcte manier kunnen omgaan met dergelijke gewasbeschermingsmiddelen en toevoegingsstoffen.
Er bestaan vijf types fytolicentie, waarvan het minimaal vereiste niveau voor groendienstwerkers een P1-licentie is. Zij zijn geacht om de risico’s van pesticiden op mens, dier en milieu te kennen, beschikken over het juiste materiaal om deze middelen veilig toe te passen en zijn op de hoogte van de geldende gebruiksvoorschriften. Bovendien blijven fytolicentiehouders op de hoogte van huidige evoluties omtrent gewasbescherming dankzij de verplichte aanvullende vormingsactiviteiten.
Het verbod op pesticiden stimuleert het gebruik van geïntegreerde bestrijdingsmethoden met zoveel mogelijk niet-chemische alternatieven
Pelargonzuur als ecologisch alternatief
Omdat het gebruik van chemische herbiciden, zoals glyfosaat, vaak in vraag wordt gesteld, winnen natuurlijke alternatieven aan terrein. Deze niet-selectieve herbiciden bestaan meestal uit organische vetzuren die van nature voorkomen in planten en dieren en biologisch afbreken tot water of CO2 in de bodem. Hoewel ze een groener alternatief vormen, vallen middelen op basis van pelargonzuur ook onder het pesticidenverbod voor openbare diensten.
In tegenstelling tot glyfosaat hebben deze bestrijdingsmiddelen een totaal andere werking. Pelargonzuur vreet van bovengronds in op de celwand waardoor de celmembranen beschadigd worden. Hierdoor verliezen de groene plantendelen snel water waardoor de plant verbrandt, uitdroogt en vervolgens afsterft. Omdat de wortels bij deze toepassing intact blijven, kan hergroei niet uitgesloten worden. Het is dus aanbevolen om het product meermaals aan te brengen bij meerjarig onkruid.
Pelargonzuur werkt het best in een droge setting. Raak alle delen van de plant goed aan om de snelle en effectieve werking van de zuren te begunstigen. Vergeet niet om de gebruikte spuitapparatuur na toepassing grondig te reinigen. Ook is het aangeraden om pelargonzuur niet te gebruiken in de buurt van in bloei staande gewassen om zo bijen en andere bestuivende insecten te beschermen.
Met een strenge regelgeving en een verplichte fytolicentie op de loer, groeit het potentieel voor groendiensten om onkruid op alternatieve wijzen te bestrijden
Onkruid mechanisch bestrijden
Het verwijderen van onkruid op kleine oppervlakken is het meest efficiënt met behulp van mechanische methoden zoals borstelen, schoffelen of wieden. Hoewel deze praktijken zeer arbeidsintensief zijn, is het handmatig wegkrabben, wegplukken of uitsteken van onkruid nog steeds de meest milieuvriendelijke oplossing. Ook op grotere terreinen blijft regelmatig vegen zeer doeltreffend om te voorkomen dat organisch materiaal zich ophoopt en ongewenste onkruidgroei de kop opsteekt.
Gelukkig zijn er tegenwoordig elektrische alternatieven beschikbaar die de werklast aanzienlijk verlichten, zoals een accu schoffel of een elektrische onkruidborstel. Ook grotere borstelmachines zijn bijna onmisbaar voor het onderhoud van grote verhardingen. Een optimaal ingestelde druk van de borstels vermijdt snelle slijtage en beschadigingen aan de verhardingen. Let er wel op dat stalen borstels kleine metalen deeltjes kunnen verspreiden op de grond.
Thermische bestrijdingsmethoden
Ook thermische technieken vormen, in tegenstelling tot glyfosaat, een niet-chemisch alternatief om onkruid te bestrijden. Warmwatertoepassingen geven doorgaans goede resultaten, maar zijn wel zeer energie-intensief. De temperatuur van het water is hierbij doorslaggevend: hoe heter, hoe efficiënter het ongewenste groen vernietigd wordt. Heetwater hogedrukreinigers warmen het water op aan een constante hoge temperatuur net onder de stoomdrempel (± 98°C).
Daarnaast bestaan er ook onkruidbranders die werken met gas of via elektriciteit. Vlammen met gasbranders creëren de hoogste temperaturen en beogen bijgevolg een gunstiger effect. Dit gaat echter gepaard met het gebruik van fossiele brandstoffen, wat resulteert in grote hoeveelheden CO2-uitstoot. Een hitteschok produceren via elektrische branders biedt dus een milieuvriendelijkere aanpak, maar vereist een relatief groot energieverbruik.
Omdat branden negatieve gevolgen kan hebben voor de biodiversiteit van de bodem, wordt het aangeraden om niet vlak tegen de grond te werken. Breng de brander dus kort boven het onkruid zodat de plantencellen net voldoende opwarmen. Hierdoor droogt de plant uit en zal deze na enkele dagen volledig afsterven.
Biologische onkruidonderdrukking
Huis-, tuin- en keukenmiddeltjes zoals azijn, zout en chloor zijn absoluut af te raden om onkruid mee te bestrijden. Deze producten zijn zeer schadelijk voor het milieu omdat ze de bodem beschadigen en nuttige insecten decimeren. Gebruik in de plaats daarvan biologische onderdrukkingsmethoden zoals mulch. Deze goede isolatielaag tussen de grond en atmosfeer houdt niet alleen het onkruid tegen, maar bevordert ook de bodemkwaliteit.
Het grote aanbod aan mulchsoorten onderscheidt ruwweg twee categorieën: anorganische mulch, ofwel bodemvreemde materialen zoals grind, zand en lavakorrels, en anderzijds organische mulch, ofwel biodegradeerbare materialen zoals boomschors, hennep en vlaskorrels. Welke mulchsoort het best ingezet wordt, hangt af van factoren zoals de bodem, beplanting en standplaats. Beide soorten zijn ideaal voor het aanleggen van bestrating, wat onkruid al op voorhand de kans op groei ontneemt.
Verder houdt ook een biodegradeerbaar doek, gecombineerd met bodembedekkende beplanting, ongewenste plantengroei tegen. Deze soepele gronddoeken bevatten dezelfde eigenschappen als mulch en zijn bovendien zeer eenvoudig te snijden en zijn UV-stabiel. Hierdoor is er geen extra bedekking, zoals schors, nodig. Na enkele jaren groeit de beplanting dicht en wordt het doek ondertussen biologisch afgebroken.
Preventieve maatregelen en sensibilisatie
Onkruidgroei wordt beter vermeden dan bestreden. Een goed doordacht beplantingsplan is daarom de sleutel tot succes. Houd daarbij vooral rekening met de geldende regelgeving en zet in op een toekomstig pesticidenvrij beheer. Vermijd het gebruik van open verhardingen en naakte aarde in het ontwerp, gezien dit de kans op onvoorziene plantengroei doet stijgen. Integreer daarom voldoende en gepaste bodembedekkers. Vul gleuven op met onkruidwerende voegmortel of brekerzand en maak eventueel gebruik van geïmpregneerde bestrating om onkruidgroei te voorkomen.
Onkruid hoeft tenslotte niet altijd een groene vijand te zijn. Spontane vegetatie biedt tal van ecologische voordelen die bijdragen aan de groei van biodiversiteit. Zo verspreiden bepaalde onkruidsoorten geuren die insecten afweren of schadelijke bacteriën vernietigen. Bovendien kan onkruid ook een nuttige voedingsbron zijn voor insecten en kleine dieren. Maak dus een weloverwogen keuze alvorens de strijd met onkruid aan te gaan.
Met medewerking van Belplant, DCM, ECOstyle en Polet
