Noodkreet om waterdoorlatende bestrating zwelt aan

Stedelijke gebieden ervaren in toenemende mate de impact van extreme weersomstandigheden. Hevige regenbuien leiden tot wateroverlast, terwijl langdurige droogte de watervoorziening onder druk zet en de leefbaarheid aantast. De bestaande infrastructuur kraakt onder deze omstandigheden. Zodoende is infiltrerende bestrating geen overbodige luxe meer in ons straatbeeld, maar een absolute noodzaak. 

Waarom ontharden?

Infiltratie van regenwater

Natuurlijke infiltratie van hemelwater via waterdoorlatende en -passerende materialen ontlast het rioolstelsel aanzienlijk en minimaliseert wateraccumulatie op verharde oppervlakken. Dergelijke methoden dragen bovendien bij aan een evenwichtig grondwaterbeheer en bevorderen de zuiverheid ervan. Zonder in te zetten op ontharding of doordachte verharding, kunnen diverse uitdagingen de kop opsteken.

Wateroverlast en overstromingsgevaar

De ondoordringbaarheid van traditionele verhardingen als beton en asfalt verhindert de natuurlijke opname van regenwater door de bodem. Dit afstromende water verstoort de grondwaterhuishouding in lager gelegen gebieden en overweldigt de vaak ontoereikende riolering. Met als triest gevolg: overstromingen van straten, tuinen en zelfs kelders.

Een zorgwekkende trend is de sterke toename van het overstromingsrisico in diverse gebieden de laatste decennia. Extreme zomeronweders, gekenmerkt door minstens 20 millimeter neerslag, zijn in frequentie verdubbeld sinds de jaren 1950. Daarbij komt dat de intensiteit van deze regenbuien is toegenomen, met als gevolg hogere piekdebieten en een groeiende kwetsbaarheid voor overstromingen.

Droogte, verminderde waterkwaliteit en verzakkingen

Ook wanneer de riolering het regenwater wel aankan, is de afvoer ervan geen goed idee. Dit verstoort namelijk de natuurlijke watercyclus, met als gevolg bodemuitdroging, watertekorten tijdens de zomermaanden en een verslechterde waterkwaliteit in beken en meren. Bovendien kan door een gebrek aan waterdoorlatende oppervlakken de grond uitdrogen en verzakken.

Hitte-eilanden

En dan is er nog dat andere, steeds nijpender wordende probleem in onze dichtbebouwde omgevingen. Traditioneel verharde oppervlakken, zoals asfalt, beton en donkere klinkers, bezitten de onfortuinlijke eigenschap om een aanzienlijk deel van het invallende zonlicht te absorberen. In plaats van dit licht te reflecteren, zetten deze materialen de geabsorbeerde energie om in voelbare warmte. Vervolgens stralen ze deze warmte weer uit naar de omringende lucht. Dit fenomeen leidt tot een merkbare stijging van de lokale omgevingstemperatuur, waardoor zogenaamde hitte-eilanden ontstaan.

Regenwatervoorschriften zijn goed onderbouwd, maar worden door elke milieuambtenaar anders geïnterpreteerd

Actie vereist

Wetgeving in Vlaanderen

In Vlaanderen is de wetgeving rond ontharding geregeld door verschillende regels en verordeningen. Dit zijn de drie belangrijkste:

1. Vrijstelling van vergunningsplicht: Sinds 1 januari 2023 is het afbreken van constructies en verhardingen in veel gevallen vergunningsvrij. Deze maatregel stimuleert grondeigenaars om sneller over te gaan tot ontharding.
2. Gewestelijke Stedenbouwkundige Verordening Hemelwater (GSVH): Deze verordening stelt eisen aan de afvoer en infiltratie van regenwater bij nieuwbouw en renovatieprojecten. De kern van deze regelgeving is dat hemelwater maximaal op eigen terrein opgevangen, hergebruikt en/of geïnfiltreerd moet worden door middel van hemelwaterputten, infiltratiesystemen en buffervoorzieningen. Er mag dus geen water afstromen naar het openbaar domein.
3. Vlaanderen Breekt Uit: Dit ambitieuze programma ondersteunt concrete projecten en verspreidt waardevolle kennis om een brede onthardingsgolf doorheen Vlaanderen tot stand te brengen.

Nood aan eenduidige voorschriften

Hoewel de hemelwaterverordening een nobel doel nastreeft, heerst er in de sector frustratie over de inconsistente interpretatie ervan door milieuambtenaren. Het voorbeeld van kleischelpen, die in Koksijde als waterdoorlaatbare verharding gelden maar in Knokke geweigerd worden, illustreert de dringende noodzaak aan een eenduidig bouwvoorschrift. Dit voorschrift moet bovendien rekening houden met de bodemgesteldheid, aangezien waterdoorlaatbare verharding op weinig doorlatende kleigrond bijvoorbeeld weinig effectief is.

Twee manieren van waterinfiltratie

Waterdoorlatend

Waterdoorlatende materialen laten regenwater direct in de ondergrond infiltreren, mits hun doorlatendheid minimaal 5,4×10−5 m/s bedraagt. Denk hierbij aan poreuze betonstenen, drainerend asfalt, grasdallen, kunstgras en grindroosters. Hoewel ideaal voor parkeerterreinen, beperkte de poreuze structuur de inzetbaarheid voor intensief verkeer. Hedendaagse ontwikkelingen, zoals robuuste grindmatconstructies, breiden de mogelijkheden echter uit naar zwaarder belaste oppervlakken.

Waterpasserend

Waterpasserende verhardingen laten regenwater infiltreren door brede, open voegen tussen de stenen, specifieke legverbanden, perforaties in het materiaal of geïntegreerde drainage-elementen. De minimale eis hier is 10% voegopening en een doorlatendheidsfactor van minstens 5,4*10-5 m/s. Om dit te realiseren, worden dichte stenen of tegels met afstandhouders of perforaties gebruikt. Dergelijke systemen zijn ook geschikt voor wegen en parkeerplaatsen met een hogere verkeersbelasting, omdat de materialen zelf niet poreus zijn.

VOORDELEN OP LANGE TERMIJN
Hoewel de aanleg van waterdoorlatende en -passerende bestrating initieel een hogere kapitaaluitgave kan vergen, resulteert de lange termijn in een economisch en ecologisch voordelige situatie. De duurzaamheid van de toegepaste materialen waarborgt een superieure levensduur, terwijl de vermindering van watergerelateerde problemen en onderhoudskosten substantiële besparingen oplevert.

Materialen om te ontharden

Betonstenen

De keuze aan betonstraatstenen is groot. Zo zijn er varianten met aan de zijkanten brede nokken of afstandshouders, waardoor er uniforme brede voegen ontstaan. Verder zien we betonstenen met ingebouwde drainagekanalen (gecreëerd door hun vormgeving na plaatsing), betonklinkers in L- of T-vorm die in een open structuur gelegd worden, stenen met een open oppervlakte van maar liefst 42%, en systemen met horizontale waterafvoer. En dan zijn er ook nog poreuze betonstraatstenen die water doorlaten via de betonsamenstelling. Hoewel ze een lagere splijttreksterkte hebben (> 2,5 MPa), sluiten ze goed aan en zijn ze comfortabel beloopbaar.

Kleiklinkers

De poreuze structuur, gecombineerd met de geoptimaliseerde voegbreedte van kleiklinkers (verkrijgbaar in een variëteit aan afmetingen en kleuren), faciliteert een snelle en effectieve infiltratie van hemelwater. Dit draagt op zijn beurt bij aan een doeltreffende waterafvoer en vermindert de groei van algen, mossen en onkruid in de voegen aanzienlijk.

Natuursteen

Natuursteenverharding, zoals kasseien en plavuizen met open voegen, integreert waterbeheer op natuurlijke wijze door het gebruik van afstandhouders of waterdoorlatende voegvulling (drainagemortel of zand). De gevarieerde wereld van natuursteen, rijk aan kleurnuances, maatvoeringen en texturen, opent een palet aan ontwerpopties. Vele soorten zijn van nature bestand tegen vorst, wat ze uitermate geschikt maakt voor toepassing op pleinen, straten, parkeerplaatsen en voetgangerszones.

Grasdallen

Grasdallen in beton of kunststof kunnen als waterpasserende bestrating gebruikt worden mits geplaatst op een waterdoorlatende fundering. Hun open cellenstructuur, die ten minste 25% van het oppervlak beslaat, verzekert een vlotte afvoer van regenwater naar de onderliggende, doorlatende fundering.

Grasdallen integreren groen en biodiversiteit in de leefomgeving, wat ze tot een aantrekkelijke optie maakt voor de ontwikkeling van zowel groenzones als ecologische parkeerplaatsen. Desalniettemin dient rekening gehouden te worden met de beperkte belastbaarheid bij zwaar verkeer en de noodzaak tot geregeld onderhoud voor een consistente en gezonde grasbegroeiing.

ONDERGRONDS INFILTRATIESYSTEEM
Water dat zich ophoopt in de funderingslaag onder bestrating veroorzaakt verzeping. Dit proces transformeert de stabiele ondergrond in een modderige, onbetrouwbare massa, waardoor de draagkracht afneemt en verzakkingen of verschuivende stenen kunnen ontstaan. Een doordachte drainageplanning is noodzakelijk om verzeping te voorkomen.

Grind, split en dolomiet

Grind en andere soorten steenslag zijn waterdoorlatend en eenvoudig te verwerken, waardoor ze bij uitstek geschikt zijn voor de aanleg van parkeerplaatsen, bermen en noodwegen. Deze materialen worden aangewend voor de realisatie van halfverhardingen met een open karakter.

Bij intensief gebruik zonder versteviging kunnen grind, split en dolomiet gaan verschuiven. Daarom is het verstandig om deze materialen te combineren met kunststof grindroosters. Zo’n stabilisatiemat verdeelt de belasting gelijkmatig wanneer er bijvoorbeeld een voertuig overheen rijdt en voorkomt dat de steenslag in de ondergrond wegzakt. Deze matten hebben doorgaans een honingraatstructuur of wigvormige ruimten die het vulmateriaal stevig op zijn plaats houden, doordat het zich bij belasting steeds vaster zet. Bovendien helpen ze onkruidgroei en wortelvorming te beperken wanneer ze aan de onderzijde zijn voorzien van geotextiel of een fijnmazig raster. Er zijn grindroosters beschikbaar voor zowel fijne als grove steenslag (of beide) en in diverse kleuren die passen bij het grind, zodat de mat nauwelijks opvalt als die zichtbaar is.

Met medewerking van ACO, ArtStone, ECCO Products, E.L.S. Garden, MBI De Steenmeesters, Stone Life, Vande Moortel, Vandix en Wienerberger