Herkomst en levenscyclus van kurk
Kurk wordt bekomen door de kurkeik om de negen jaar te ontdoen van zijn schors. De eik hoeft dus niet gekapt worden en het ontschorsen is ook niet nadelig voor de boom.
Herkomst van kurk
Kurk is afkomstig van de schors van de kurkeik. Kurkplantages zijn vooral te vinden in Portugal, maar komen ook voor in andere landen rond de Middellandse Zee, zoals Spanje, Frankrijk, Italië, Marokko en Tunesië. In gebieden waar het niet zo veel regent (veelal in het zuiden), is de kwaliteit anders dan daar waar wel voldoende neerslag valt. De schors van de kurkeik uit het noorden is veel dikker dan die uit het drogere zuiden.
Veel fabrikanten kiezen ervoor om hun kurk rechtstreeks bij de kurkboeren te kopen. Meestal is het grootste deel van de productietak immers gesitueerd in het land van herkomst.
Belang kurk voor landschap
Het nut van de vele kurkeiken op een plantage beperkt zich niet tot het ontginnen van kurk, want de eiken spelen tevens een belangrijke rol in de preventie tegen bosbranden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de helft van de kurkplantages in Portugal in handen is van de regering. In tegenstelling tot andere planten (zoals eucalyptus) brandt kurk niet en de bomen moeten sowieso ver genoeg uit elkaar staan, omdat de wortels redelijk lang zijn. Het absolute minimum is 2 m, maar soms is tot 15 m nodig tussen twee kurkeiken.
Levenscyclus
Kurkeik ontschorsen
Kurk wordt bekomen door de kurkeik om de negen jaar te ontdoen van zijn schors. In zijn leven kan een kurkeik tot wel twintig keer ontschorst worden en kan hij een leeftijd van maar liefst 250 jaar bereiken. De boom hoeft dus niet gekapt te worden en het ontschorsen is ook niet nadelig voor de boom. Integendeel, want dankzij het ontschorsen gaat de kurkeik zich opnieuw isoleren en gaat hij betere schors aanmaken. Op die manier onttrekt hij CO2 aan de lucht, wat natuurlijk het milieu ten goede komt.
Eerste en tweede ontschorsingen
De eerste ontschorsing voor gebruik is slechts mogelijk na 25 jaar. Pas wanneer de kurkeik die leeftijd heeft bereikt, is de schors voldoende dik en is de boom voldoende groot opdat hij meerdere jaren tot eeuwen zou kunnen meegaan. De oogst van die eerste schorsing – die ook wel ‘virgincork’ wordt genoemd – heeft een uniek uitzicht en vindt zijn toepassing enkel in decoratieve elementen. Hetzelfde geldt voor de tweede ontschorsing, wanneer de boom ongeveer 34 jaar oud is. De kurk van die tweede ontschorsing wordt meestal gebruikt in bepaalde fineerdecoren of kan worden vermalen tot isolatiemateriaal.
Derde ontschorsing
Pas bij de derde ontschorsing na ongeveer 45 à 50 jaar (want 25 jaar + 9 + 9) is de kwaliteit van de schors goed genoeg om er wijnkurken en wand- en vloerbekleding mee te maken.
Na het oogsten
Eens de kurkeik is ontschorst, wordt het materiaal idealiter niet meteen gebruikt. De beste kwaliteit wordt bekomen door de kurk eerst een half jaar buiten te laten liggen om het vocht eruit te laten verdampen. Na die zes maanden wordt de kurk gestoomd. Dat zorgt ervoor dat de kurk opzwelt en zo looizuur en anorganische zouten kan afscheiden. Daarna wordt de schors bij voorkeur nog eens een maand in een donkere loods opgeslagen om te drogen. Door de hoge vraag naar kurk wordt dat in de praktijk echter nog weinig gedaan.
Kwaliteitsgebruik
Bij de oogst is niet alle kurk van dezelfde kwaliteit. De beste kwaliteit is steeds weggelegd voor champagne- en wijnkurken. Voor die toepassing is het namelijk belangrijk dat de kurk over voldoende densiteit beschikt. Er mogen geen gaatjes in de wijnstop zitten, anders komt er te snel te veel zuurstof in de wijn of champagne en dat is slecht voor het droog- en rijpingsproces. De kurk die net niet over die beste kwaliteit beschikt, is perfect voor ongebrande toepassingen, zoals vloeren en wanden. Voor dat gebruik wordt het kurkgranulaat (de kurkkorrels) samengeperst tot blokken of cilinders. De ‘slechtste’ kwaliteit wordt gebrand/geëxpandeerd en vindt zijn toepassing in verschillende soorten isolatie (zowel in korrelvorm als in platen). Die kurk wordt samengeperst met behulp van het natuurlijke bindmiddel dat vrijkomt tijdens het expanderen van de kurk.
Kurk recycleren
Aangezien kurk een 100% natuurlijk product is, is recyclage in veel gevallen mogelijk. Kurkplaten, alsook wijn- en champagnekurken, kunnen probleemloos worden vermalen tot granulaat om opnieuw in te zetten als bijvoorbeeld isolatie. Zelfs de kurkresten uit de productie kunnen opnieuw worden gebruikt, want het afval kan dienen als brandstof om de nodige energie op te wekken voor de verbranding van kurk of als energiebron in het vervaardigingsproces van kurkoplossingen.
Ook voor het (snoei)afval van (jonge) bomen is reeds een toepassing gevonden. Het wordt namelijk gebrand of geëxpandeerd om te gebruiken als granulaat voor kurkisolatie. Hetzelfde gebeurt met oude kurkbomen die worden omgehakt.
Vloeren en wanden in kurk die reeds gebruikt zijn, kunnen doorgaans niet worden gerecycleerd, omdat die vaak vernis en eventueel ook lijm bevatten. Momenteel worden wel technieken ontwikkeld om het toch mogelijk te maken om die gebruikte bouwmaterialen te recycleren.
