Op zoek naar de elektrische naald in de hooiberg

Onvindbare kabels traceren

Renovaties zorgen voor enkele specifieke kopzorgen die bij een frisse nieuwbouw veel minder aan de orde zijn. Het correct traceren van oude kabel- en leidingtrajecten is bijvoorbeeld een tijdrovende maar belangrijke klus. Hoe pak je dat efficiënt aan?

Wat moet (en kan) ik traceren?

Er zijn twee redenen waarom we de exacte locatie van kabels en leidingen willen kennen. Een eerste is de operationele kant van de zaak: we willen exact het tracé kennen van een kabel, bijvoorbeeld om een zekering correct te kunnen toewijzen aan een circuit, om fouten te zoeken of om de circuits simpelweg in kaart te brengen. We willen de elektriciens niet te eten geven die na het afwerken van een woning nog eens moesten terugkeren omdat de stukadoor de contactdozen en/of kabels iets te enthousiast in de muur verwerkt had.
Een tweede aspect is de veiligheid, het vermijden dat u of uw medewerkers gewond raken of kortsluiting veroorzaken bij het willekeurig kappen of boren in een wand. Dat gaat bovendien een pak verder dan puur de elektrische circuits, ook gas en waterleidingen bevinden zich weleens op de meest onverwachte plaatsen.

Werkingsprincipe

Er zijn twee werkingsprincipes bij deze toestellen, die we in feite kunnen opdelen in de subtypes muurscanners en kabelzoekers. Een muurscanner gebruiken we om een complete muur te scannen. Het toestel creëert een elektrisch veld dat over de wand wordt gebracht. Een metalen object in de wand zal een verandering in het veld veroorzaken, die door het toestel wordt gedetecteerd en middels een veranderende toon de gebruiker waarschuwt. In de vorige zin hadden we het bewust over een metalen object en niet over kabels, want met deze toestellen worden alle metalen objecten gedetecteerd, dus ook nagels, vijzen en dergelijke. Daardoor is het met deze toestellen een uitdaging om de exacte locatie van kabels te weten te komen.

Met een klassieke kabelzoeker daarentegen kunnen we het exact kabeltracé vastleggen. Dit toestel bestaat uit een zender en ontvanger, ook wel toner en probe genoemd. De zender levert een gemoduleerde wisselspanning aan de betreffende kabel. De wisselspanning genereert dan een elektrisch veld rondom de kabel. De ontvanger is uitgevoerd met een ontvangstspoel. Als de ontvanger dicht bij de betreffende elektrische geleider wordt geplaatst, lopen de fluxlijnen door de spoel in de ontvanger. De kleine hoeveelheid stroom die hierdoor geproduceerd wordt in de spoel, wordt gemeten door de elektronica van de ontvanger en weergegeven op het display. Zo wordt het mogelijk om het traject exact te volgen. Bovendien zijn deze toestellen over het algemeen zeer divers en kunnen kabels voor diverse doeleinden (voeding, data) en diameters getraceerd worden.

Mogelijke beïnvloeding op de meting

De theorie lijkt eenvoudig: De ene klem van het toestel aansluiten op de kabel, de tweede klem op de aarde en het signaal volgen. Helaas zijn er enkele stoorzenders - sommige zelfs letterlijk - actief waar u rekening mee moet houden.

Materiaal van de geleider

In principe maakt het weinig uit of de kabel uit aluminium of koper bestaat. Beide kunnen gedetecteerd worden. Wel kan de isolatie van de kabel roet in het eten gooien. Hoe beter de isolatie van een kabel, hoe moeilijker de detectie. Dat is ook de reden waarom recente kabels vaak moeilijker te detecteren zijn dan oudere kabels. De tand des tijds en de gebruikte materialen van weleer - zoals papier - zorgen voor een grotere blootstelling van de geleider aan de omgeving, en dus voor een betere detecteerbaarheid.

Invloed van wandmateriaal

Alle informatie over de aard van de bouwconstructie is zeer interessant. Een wapeningsijzer in massief beton kan bijvoorbeeld de signaaltracering negatief beïnvloeden. Het is heel goed mogelijk dat de betonwapening werkt als een geaard scherm dat het signaal kan verzwakken, of zelfs blokkeren. Op zich heeft het wandtype evenwel weinig invloed op de kwaliteit van de tracering. Ook nagels, vijzen, ankers, metalen pijpen en dergelijke kunnen de meting danig in de war sturen. Het werken met een kabelzoeker is een stukje uitdagender dan velen denken, met name het correct interpreteren van signalen vereist enige ervaring.

Een correcte interpretatie van de informatie vergt enige opleiding en ervaring

Elektromagnetische interferentie

Een groeiende problematiek vormt die van de elektromagnetische interferentie. Snelschakelende elektronica in sommige lampballasten, frequentiesturingen van motoren, netwerksignalen en dergelijke kunnen het gegenereerde veld beïnvloeden en zo de meting verstoren. Aanbieders lossen dat op door bijvoorbeeld een digitaal gecodeerd zendersignaal uit te sturen. Dit zorgt ervoor dat het signaal door de transmitter duidelijk wordt ontvangen.

Breuk zoeken

Om een kabelbreuk te zoeken volstaat het om de kabel te voeden met het signaal van de zender, het aardingscontact van een stopcontact kan veelal gebruikt worden als aardaansluiting. De loop van de verborgen kabel wordt nu getraceerd door de lengte af te gaan tot het signaal niet meer wordt ontvangen. Om dit dubbel te verifiëren, kan dezelfde actie ondernomen worden via het andere uiteinde. Als het signaal stopt op precies dezelfde locatie, hebt u de plaats van de fout gevonden.

Als een transmitter aangesloten is op het ene uiteinde van de kabel om een onderbreking te lokaliseren, is het door interferentie soms alleen mogelijk de exacte breuk ruw te lokaliseren. Een extra signaaltransmitter met een andere signaalcode kan in dit geval helpen. De andere aders in de pijp of kabel dienen geaard te worden om transport van het signaal over de breuk te voorkomen. Voor afgeschermde kabels zoals antennekabels wordt het signaal op het scherm aangesloten, waarvan minimaal één zijde losgenomen dient te worden van aarde. Voor fiberkabels werken traditionele kabelzoekers niet, omdat fiber via licht werkt en niet op basis van een elektrisch signaal. Er zijn wel kabelzoekers op de markt die wel de continuïteit van dergelijke kabels kunnen verifiëren.

Onder spanning?

In principe is het ook mogelijk om spanningsvoerende kabels te traceren. Bij de toepassingen vinden we bijvoorbeeld ziekenhuizen, waar het minder aangeraden is om lukraak zekeringen af te schakelen. Ook komt het voor dat elektrische circuits in oude systemen niet correct meer gelabeld zijn, wat leidt tot veiligheidsproblemen. In dat geval kan het soms raadzaam zijn om eerst na te gaan welke toepassing gevoed wordt door de kring die u wenst uit te schakelen. Niet elke kabelzoeker is overigens uitgerust om ook spanningsdragende kabels te detecteren. De zender wordt hier rechtstreeks op de fasedraad en nulleider aangesloten en dat vereist toch enige voorzichtigheid. De elektrische fluxlijnen van de wisselspanning en de signaaltransmitter kunnen elkaar sterk beïnvloeden. Het is zaak om de gevoeligheid van de ontvanger zo in te stellen dat het signaal het sterkst wordt ontvangen bij één automaat.

En in de grond?
Bij de grotere infrastructuurwerken kan het weleens nodig zijn om een ondergronds leidingennet in kaart te brengen, om graafschade te voorkomen. Kabelzoekers voor muren zijn hier een minder adequate oplossing voor, enkel voor beperkte taken zoals het traceren van tuinelektriciteit en kabels op eerder beperkte diepte zijn zij geschikt. Bovendien willen we voor dit soort toepassingen vaak ook de exacte diepte van de kabels of leidingen kennen, dat is bij muren niet het geval. Het loont sowieso de moeite om de aannemer eerst een aanvraag te laten doen bij het KLIM-CICC. Via dat portaal kunnen zij raadplegen welke buizen, leidingen en kabels er zich mogelijk in de grond bevinden. Om effectief de kabels en leidingen te traceren, kan dan gebruikgemaakt worden van een specifieke kabelzoeker voor de ondergrond.