OPSTIJGEND GRONDVOCHT
PRINCIPE
Opstijgend grondvocht is verbonden aan vocht in de grond dat door muren wordt opgezogen. Dat vocht kan rechtstreeks afkomstig zijn uit het grondwater of uit de capillaire zone boven het grondwater. Ook regenwater dat in de grond sijpelt, kan door muren geabsorbeerd worden. Na absorptie wordt het water dan getransporteerd naar drogere muurdelen, die hoger liggen. Zodra het vocht boven het maaiveld uitkomt, spreken we van opstijgend grondvocht. In theorie kan het vocht 15 meter hoog opstijgen in metselwerk, maar zo'n vaart loopt het in praktijk niet: het vocht verdampt voordat het zo'n hoogte kan bereiken. De typische stijghoogte van stijgend grondvocht is een meter, maar dat kan hoger uitvallen indien drogingsremmende afwerking op de muren werd aangebracht (bitumen, compacte natuursteen, tegels, voorzetwanden, cementeringen …). Dit mechanisme is niet louter een aanname. Het is expliciet gemeten door gebruik van NMR-technieken, en door het toepassen van spoorstoffen die in het metselwerk worden geïnjecteerd, waarna kan worden gedetecteerd waarheen deze worden getransporteerd. Opstijgend grondvocht is een fenomeen dat voorkomt in gebouwen die niet voorzien zijn van een vochtkering aan de muurvoeten, én waarbij er voldoende vocht aanwezig is om door te dringen. Dit gebeurt vooral in gebouwen van voor het midden van de twintigste eeuw. Het gaat daarbij om ongeveer een derde van het huidige Belgische woningenbestand. Bij deze woningen is het risico op opstijgend grondvocht groot, zonder daarbij te stellen dat er altijd opstijgend vocht in deze gebouwen zit. Aan de andere kant is het dan weer wel mogelijk dat opstijgend grondvocht ook voorkomt in recentere gebouwen. Doorgaans heeft dat te maken met bouwgebreken ter hoogte van de vochtkering bij de muurvoeten. Soms wordt gezegd dat ingrepen tegen opstijgend grondvocht slechts matig tot soms zelfs helemaal niet doeltreffend zijn. Die perceptie bestaat vooral omdat er geen rekening wordt gehouden met voldoende drogingstermijnen, en omdat hygroscopische zouten ook na de interventie nog steeds tot vochtproblemen aanleiding geven. We willen benadrukken dat, alhoewel deze zouten bijzonder vaak samen voorkomen met opstijgend grondvocht, het gaat om twee verschillende vochtoorzaken: een interventie tegen opstijgend grondvocht zal de pathologie van hygroscopische zouten niet laten verdwijnen, en vice versa.
REMEDIES TEGEN OPSTIJGEND GRONDVOCHT
Directe interventies
Elk vochtprobleem heeft een specifieke set van oplossingen. Indien er meerdere vochtproblemen in een gebouw aanwezig zijn, zal een interventie tegen opstijgend grondvocht dus niet alle problemen oplossen. Vloeren op volle grond zullen bijvoorbeeld niet droog worden door opstijgend grondvocht aan te pakken. Het is aan de andere kant wel mogelijk dat bepaalde condensproblemen zullen verminderen als er geen opstijgend grondvocht in het gebouw meer is: hierdoor wordt immers ook de vochthoeveelheid in de lucht verlaagd, aangezien het opstijgend grondvocht niet meer hoeft te verdampen in de binnenruimte. De meest efficiënte ingreep tegen opstijgend grondvocht is om het vocht geheel te blokkeren. Dat gebeurt ofwel door het inbrengen van een mechanische barrière aan de muurvoeten (vaak aangeduid door termen zoals 'onderkappen' of 'onderzagen'), of door het injecteren van producten die het metselwerk waterwerend maken. In de praktijk zien we vooral de toepassing van injecties. De correcte uitvoering van een injectie vereist de beheersing van veel parameters, die we in deze tekst niet kunnen behandelen. We leggen wel de nadruk op een goede keuze van een injectie-product: niet alleen de efficiëntie van het product is hier van belang, maar bijvoorbeeld ook de kwaliteit van het metselwerk en de aanwezigheid van gebruikers in het gebouw tijdens en kort na de werken.
Afdichting van metselwerk
Het gaat hier om afwerkingen die op vochtig metselwerk worden geplaatst, met als doel de effecten van het vocht te verminderen of compleet te stoppen. We benadrukken dat de oorzaak van het vochtprobleem hierbij niet wordt aangepakt! In veel gevallen is een dergelijke interventie perfect te verantwoorden, maar we merken op dat het aanbrengen van vocht- en dampondoorlatende afwerkingen het vochtprobleem kunnen verplaatsen. Afwerkingen van het type 'saneerpleister' kennen dit nadeel niet, maar hier dient wel rekening gehouden te worden met een beperktere duurzaamheid van de afwerking. We merken ook op dat deze methodes het best niet gebruikt worden indien de vochtinterventie dient als voorbereiding op bijvoorbeeld energieoptimalisering van het gebouw.
Andere oplossingen
Diverse andere methodes zijn ontwikkeld om opstijgend grondvocht tegen te gaan. Het gaat bijvoorbeeld om verdampingsbevorderende ingrepen, of interventies van het elektromagnetische type. Het is niet de bedoeling om deze methodes in dit artikel te behandelen. We beperken ons om hier te stellen dat bepaalde van deze interventies aantoonbaar te weinig effect hebben, of dat er momenteel te weinig ervaring is met de doeltreffendheid van de methode.
BIJKOMENDE INFORMATIE
Relevante technische informatie over vocht in gebouwen, en opstijgend grondvocht in het bijzonder, kan teruggevonden worden in de Technische Voorlichting 252, die handelt over vocht in gebouwen. Dit praktische document werd opgesteld in samenwerking met aannemers, producenten en wetenschappelijke instituten uit binnen- en buitenland. Het is te downloaden via de website van het WTCB, www.wtcb.be. Deze biedt, onder de rubriek TechCom, een lijst van behandelingsproducten voor opstijgend grondvocht. Een aantal van deze producten beschikt over een technische goedkeuring, uitgegeven door de Belgische Unie voor technische goedkeuring in de bouw (BUtgb).
Meer info op www.butgb.be.
Het thema is dermate belangrijk dat het weerhouden werd als onderzoeksthema in het 'Joint Programming Initiative on Cultural Heritage'. Hierbij werd geoordeeld dat opstijgend grondvocht een van de belangrijkste bedreigingen voor het culturele erfgoed vormt. Het WTCB werkt hiervoor samen met de Nederlandse Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed (RCE), de Technische Universiteit Delft (TUDelft), de Universiteit van Venetië (UNIVE) en het Italiaans Instituut voor klimaat- en atmosferische studies (CNR-ISAC), om een goed beeld te krijgen van diverse interventies tegen opstijgend grondvocht.
