De gietijzeren pan: een keukenhulp voor het leven

Mits het juiste onderhoud

Gietijzeren pannen waren ooit een staple in grootmoeders keuken, maar Pinterest en allerlei kookkanalen op social media – zowel door geliefde tv-koks als door amateurs – doen deze pan opnieuw aan populariteit winnen. Haar robuuste uitstraling maken haar een pronkstuk in de keuken, haar onuitputtelijke veelzijdigheid een go-to pan voor een resem aan gerechten. Mits het juiste onderhoud en de nodige aandacht vindt u in de gietijzeren pan een keukenhulp die generaties lang meegaat.

Terug van weggeweest

Uit grootmoeders keuken

Lang voor aluminium en inox kookgerei de standaard werden, was de gietijzeren pan het werkpaard van de keuken. Deze pan komt dus regelrecht uit grootmoeders keuken, maar vindt vandaag stilaan haar weg terug naar de moderne keukenkast. Met haar ruw en authentiek karakter past ze perfect in de tijdsgeest van vandaag waarin we allemaal graag voor een stukje terugkeren naar de eenvoud en warmte van vroeger.

De levensduur van een gietijzeren pan kan de leeftijd van inox of aluminium pannen veruit overstijgen

De originele antikleefpan

Een gietijzeren pan wordt gemaakt door gesmolten metaal in een mal te gieten. De pan bestaat dus uit één stuk ijzer en dat zorgt voor een enorm robuust en duurzaam product die meerdere generaties kan meegaan. De levensduur van een gietijzeren pan kan dus de leeftijd van klassieke inox en aluminium pannen veruit overstijgen. Op een gietijzeren pan moet een beschermlaag gelegd worden door middel van ‘seasoning’ (lees hier verder meer over) of inbranding. Inbranden met olie legt een patinalaag op de pan die fungeert als een antiaanbaklaag. Dat maakt van de gietijzeren pan eigenlijk de originele antikleefpan.

Beste thermische eigenschappen

Een gietijzeren pan kan op alle warmtebronnen worden gebruikt: inductie, gas, elektrisch, gloeispiralen, glaskeramiek, olie, kool, (hout)ovens en zelfs op de barbecue. Geen enkele pan kan de thermische eigenschappen van de gietijzeren pan benaderen. Omdat het uit één stuk ijzer bestaat, zijn de wanden en bodem dikker. Dit zorgt voor een egale verdeling van de warmte alsook voor een betere en langdurige warmtestraling. Middelmatige en lage temperaturen zullen de beste kookresultaten opleveren. Hoge temperaturen zijn enkel geschikt voor het koken van water en bakken van deegwaren, of voor het reduceren van bouillon of sauzen. Hoge temperaturen mogen nooit worden gebruikt om de pan voor te verwarmen. Gietijzer houdt de warmte namelijk zodanig goed vast dat wanneer een pan oververhit is, het voedsel zal blijven kleven aan de pan en verbranden.

Omdat het onderhoud van een gietijzeren pan afschrikt, vinden we in België voornamelijk geëmailleerde gietijzeren pannen terug

Juist onderhoud

Mits het juiste onderhoud, vinden hobby- en professionele koks in de gietijzeren pan een keukenhulp voor het leven. Het vraagt echter wel enige kennis – en kracht, gietijzer is best een zwaar materiaal – om met deze pan aan de slag te gaan. Vooral naar onderhoud toe vraagt dit type pan enige aandacht. Seasoning is noodzakelijk, de vaatwas uit den boze en detergent probeer je best zoveel mogelijk te mijden. Omdat dit alles heel wat consumenten vaak afschrikt, vinden we op de Belgische markt voornamelijk geëmailleerde gietijzeren pannen en potten terug. Maar wat is het verschil tussen beide?

Gietijzeren pannen

Seasoning

De klassieke gietijzeren pan herkennen we aan de donkergrijze kleur van het onbehandelde gietijzer. Er wordt dus rechtstreeks op het ijzer gebakken en dat kan, zeker in het begin, wat zoeken zijn. Bij aanschaf van een dergelijke pan is seasoning een absolute must. Hiermee wordt een olie ingebrand in de pan waardoor na verloop van tijd een beschermende patinalaag wordt gecreëerd. Deze laag fungeert als antiaanbaklaag. Hiervoor moet de pan volledig ingewreven worden met een plantaardige olie (arachide, koolzaad, lijnzaad …). Plaats de pan nadien op een met aluminiumfolie bedekte bakplaat in een voorverwarmde oven van 180 °C. Laat minstens een uur inbranden en wacht na het uithalen zeker een uur voor u ermee aan de slag gaat. Dit proces mag na elk gebruik herhaald worden voor het beste resultaat.

Onderhoud

Een gietijzeren pan mag nooit in de vaatwasser worden geplaatst. De kans is te groot dat natte plekken te lang op het oppervlak blijven liggen waardoor roestplekken kunnen ontstaan. Laat een pan na gebruik enkele minuten afkoelen en spoel nadien af met heet water en een doek of zachte spons. Voor grondiger afwassen mag de pan ook geweekt worden in een warm sopje. Een afwasborstel kan nuttig zijn om hardnekkige etensresten te verwijderen. Spoel nooit met koud water – dit kan een thermische schok veroorzaken. Nadien is de boodschap: drogen, drogen en nog eens drogen. Zeep en schuursponsjes zijn uit den boze – deze zouden het ingebrande patinalaagje kunnen aantasten. Hetzelfde geldt voor zure ingrediënten, dus deglaceren in een ingebrande pan wordt afgeraden.

Opbergen

Inbranden raden we na elk gebruik aan, maar vooral wanneer de pan voor een langdurige tijd de kast invliegt, is inwrijven met olie zeker een noodzaak. Opbergen doen we bij voorkeur in een droge kast of luchtige ruimte, uit de buurt van stoom. Pannenbeschermers zijn aangeraden om de patinalaag te beschermen, zeker wanneer pannen bovenop elkaar worden gestapeld. Heel wat consumenten zien hun gietijzeren kookwaren echter als een pronkstuk en zetten die liever uit in de keuken. Daarom besteden fabrikanten heel wat aandacht aan het design van deze pannen.

Wat bij roest?

Wat als de pan toch gaat roesten? Dan kan een azijnbad de redding bieden. Dompel de pan voorzichtig onder in een sopje van witte azijn met gelijke delen water. Check regelmatig of de roest makkelijk te verwijderen is, want als de pan te lang in het azijn blijft liggen, kan dat schadelijk zijn voor het oppervlak. Zeep proberen we bij onbewerkte gietijzeren pannen zo min mogelijk te gebruiken, maar in dit geval mag een uitzondering worden gemaakt. Gebruik een milde zeep en warm water om de pan schoon te krijgen. Wanneer de pan roestvrij is, droog je deze meteen af. Nadien breng je opnieuw een beschermende coating aan.

Geëmailleerde gietijzeren pannen

Onderhoudsvriendelijker

Bij geëmailleerde gietijzeren pannen wordt er bovenop het ijzer een ultradun beschermend glaslaagje gelegd. Deze laag maakt geëmailleerde pannen net dat tikkeltje onderhoudsvriendelijker dan hun onbewerkte tegenhanger. Dankzij die beschermlaag wordt seasoning namelijk compleet overbodig, zonder verlies van de typische thermische eigenschappen van een gietijzeren pan – gelijkmatig opwarmen en warmte langdurig vasthouden.

Warm water en zachte spons

Afwassen doen we hier eveneens met warm water en een zachte spons en bij hardnekkige vlekken kan gerust een beetje afwasmiddel of grove zoutkorrels worden gebruikt. Schuursponzen en agressieve reinigingsmiddelen worden beter gemeden. Opnieuw geldt wel: drogen om roest te voorkomen. Ook al is de pan bedekt met een emaillaag, de rand van de pot en het deksel bestaan uit puur ijzer en kunnen nog steeds gaan roesten. Deze randen inwrijven met olie uit voorzorg is ook mogelijk. Spoel trouwens ook hier nooit met koud water – het temperatuurverschil kan het email beschadigen en zelfs doen barsten.

In de vaatwasser?

De meeste fabrikanten raden af uw geëmailleerde potten en pannen in de vaatwasser te stoppen – email is broos en andere kookwaren in de vaatwasser zouden dit laagje kunnen beschadigen. Andere fabrikanten laten het wel toe, hoewel ze waarschuwen dat veelvuldig vaatwassen het email matter kan maken. Dit doet echter geen afbreuk aan het eindresultaat bij het koken. Laat de vaatwasmachine echter wel een volledige cyclus doorlopen alvorens de deur te openen. Hierdoor wordt verzekerd dat het kookgerei volledig gedroogd wordt. Raadpleeg altijd de bijgesloten handleiding van het product voor een correct onderhoud.

Onuitputtelijke veelzijdigheid

Perfect voor éénpansgerechten

Gietijzeren pannen worden al snel geassocieerd met slow cooking, stoofpotjes, gebraden vlees en sauzen – met andere woorden typische gerechten voor het herfst- en winterseizoen. Ze doen echter het hele jaar door perfect dienst, en dat voor élke maaltijd: lasagnes, fondue, wok, vlees, vis … Geëmailleerde potten en pannen verdienen de voorkeur wanneer we éénpansgerechten willen klaarmaken omdat de saus er mooi in kan sudderen. Zonder emaillaag is de pan perfect voor het schroeien en braden van vlees en vis, voor die perfecte bruine korst. Ten slotte lenen ook desserts zoals tarte tatin, appeltaart, cakes en allerlei havermoutrecepten zich perfect tot deze pannen. Zelfs ijs kan erin worden gemaakt, want gietijzer kan perfect in de vriezer.