De ins en outs van natuurtuinen

In gesprek met Leon Brabers (Biotoop)

Leon Brabers, bio-ingenieur en bezieler van Biotoop, is al sinds zijn kindertijd enorm gefascineerd door ‘planten en beestjes’. Deze passie heeft, samen met zijn wens om mens en natuur dichter bij elkaar te brengen, geleid tot het ontstaan van talloze groene ruimtes waarbij de klemtoon steevast ligt op het ecologische aspect. We gingen met hem in gesprek om meer inzicht te krijgen in de wereld van natuurtuinen.

Diepgewortelde passie

Kun je eerst iets vertellen over hoe je bent begonnen als tuinontwerper en wat jou specifiek heeft geïnspireerd om met natuurlijke tuinen te werken?

Leon Brabers: "Mijn passie voor groen is diepgeworteld, mede dankzij mijn grootouders die bij een bos woonden, waardoor ik van jongs af aan in de natuur ben opgegroeid. Dit heeft me ertoe aangezet om tijdens mijn studie te focussen op architectuur en natuurbeheer. Na mijn afstuderen begon ik als projectleider bij een aannemersbedrijf. Tijdens deze periode ontdekte ik mijn talent en interesse voor het ontwerpen van tuinen. In 2013 besloot ik om zelfstandig tuinontwerper te worden, aanvankelijk enkel voor vrienden en familie, maar al snel werd dit mijn vast beroep."

"Een cruciaal moment in mijn loopbaan was het leiden van een project op een bedrijventerrein van 400 hectare in Mol, waar ik de unieke kans kreeg om een natuurlijke inrichting te realiseren. Deze ervaring diende als inspiratie voor het oprichten van mijn eigen bedrijf. Ons team bestaat uit vier deskundigen: ecologen met zowel ontwerptalent als ervaring in het naadloos integreren van ecologische principes in projecten."

Inheemse schoonheid

Welke elementen maken volgens jou een tuin natuurlijk? Hoe integreer je die elementen in jouw ontwerpen?

Leon Brabers: "Elk project is maatwerk. Het doel van de tuin en de wensen van de klant zijn belangrijk, maar we hechten evenveel waarde aan de ecologische functie. We werken uitsluitend met inheemse planten en plantengemeenschappen. Dit betekent dat we goed kijken naar welke planten van nature in de omgeving voorkomen en welke combinaties succesvol zijn. We observeren de natuur en vertalen deze observaties naar onze ontwerpen. Daarnaast gebruiken we informatie van waarnemingen.be om te kijken welke zeldzame soorten in de buurt zijn en hoe we deze kunnen bevorderen. Onze ambitie is steeds om een ecologisch waardevolle tuin te creëren die er ook esthetisch aantrekkelijk uitziet."

Zijn er bepaalde planten of bloemen die je het liefst gebruikt?

Leon Brabers: "De vuilboom (Rhamnus frangula) is een van mijn favorieten omdat hij zeer goed is voor bijen en vlinders, langdurig bloeit en ecologisch waardevol is. Daarnaast is de meidoorn (Crataegus) ideaal voor perceelsgrenzen; hij biedt bloemen, bessen en nestgelegenheid voor vogels, waardoor hij multifunctioneel is. Ook de linde (Tilia) is een uitstekende keuze omdat deze boom goed strooisel voor de bodem levert en een positief effect heeft op de biodiversiteit. Tot slot is knoopkruid (Centaurea jacea) een mooie bloem die veel insecten aantrekt."

"Ik kijk ook graag naar wat er van nature in de omgeving groeit en gebruik deze soorten in mijn ontwerpen. Dit zorgt voor robuuste en gemakkelijk te integreren beplanting. We beginnen vaak met een basisbeplanting en laten dan spontane vestiging van andere soorten toe, wat resulteert in een dynamische en veerkrachtige tuin. Na tien jaar kan een tuin er heel anders uitzien, met veel nieuwe soorten die zich spontaan hebben gevestigd, wat de ecologische waarde alleen maar ten goede komt."

Hoe cruciaal is de bodem in het ganse proces?

Leon Brabers: "We kijken heel nauwkeurig naar de bodem bij het ontwerpen. De bodem bepaalt namelijk welke planten goed zullen groeien. In Vlaanderen bijvoorbeeld weten we dat bepaalde soorten goed gedijen op specifieke bodemtypes. Bij het ontwerpen proberen we planten te kiezen die van nature goed passen bij de bestaande bodemomstandigheden. Soms moeten we een bodemtest doen om precies te weten met wat voor grond we te maken hebben, maar meestal kunnen we dit inschatten op basis van onze ervaring en de bestaande vegetatie. We proberen altijd planten te kiezen die aangepast zijn aan de lokale bodem, omdat dit de duurzaamheid van de tuin vergroot."

"We adviseren onze klanten ook om te genieten van de natuurlijke cyclus van de tuin"

Door de seizoenen heen

Zijn er naast de plantenkeuze nog duurzame en milieuvriendelijke praktijken van belang?

Leon Brabers: "Zeker. We passen diverse duurzame maatregelen toe, zoals het creëren van gelaagdheid in de beplanting en het minimaliseren van verharding. Hoewel we niet volledig tegen verharding zijn, gebruiken we deze alleen functioneel en bevorderen we waar mogelijk waterinfiltratie. Verlichting plaatsen we alleen als het functioneel noodzakelijk is en dan ook alleen op verzoek van de klant. We integreren het landschap in het ontwerp en vermijden harde lijnen die je vaak ziet bij bijvoorbeeld strakke hagen."

"Het draait uiteindelijk allemaal om het creëren van een natuurlijk evenwicht, waarbij de tuin in alle seizoenen aantrekkelijk blijft. We streven naar een tuin die weinig menselijke interventie nodig heeft en zichzelf zoveel als mogelijk kan onderhouden. Dit betekent dat we bijvoorbeeld geen sproei-installaties installeren, omdat we geloven dat de vegetatie zelfredzaam moet zijn. In droge periodes kunnen waterpartijen, zoals vijvers, helpen om de biodiversiteit te ondersteunen. We adviseren onze klanten ook om te genieten van de natuurlijke cyclus van de tuin. Dit houdt in dat de tuin er in de winter anders uitziet dan in de zomer, maar altijd zijn eigen schoonheid heeft."

Hoe zorg je ervoor dat de tuin het hele jaar door aantrekkelijk is en niet alleen seizoensgebonden?

Leon Brabers: "Dit begint al bij de eerste kennismaking. We vragen de klant naar hun visie en passen onze ontwerpen daarop aan. We leggen uit dat een natuurtuin meebeweegt met de seizoenen en dus in elk seizoen anders is. We proberen planten te kiezen die op verschillende momenten van het jaar bloeien. Door een mix van vroegbloeiende, zomerbloeiende en laatbloeiende planten te gebruiken, zorgen we voor een tuin die het hele jaar door interessant blijft. Dit vereist wel een mentale klik bij de klant, om de natuurlijke veranderingen te omarmen."

Minder werk, meer natuur

Wat houdt het beheer en onderhoud van een natuurlijke tuin in? Is dat meer of minder werk?

Leon Brabers: "Eigenlijk is het veel minder werk, maar het hangt sterk af van de eigenaar en hoe netjes die de tuin wil hebben. Bij hagen bijvoorbeeld kun je kiezen voor een heg die je één of twee keer per jaar moet snoeien, wat veel werk is. Maar je kunt ook kiezen voor een meer natuurlijke heg die je om de paar jaar snoeit of zelfs helemaal laat verwilderen. Dit laatste vereist minder onderhoud, maar de tuin wordt dan wel minder strak. Een natuurlijke tuin vergt over het algemeen minder intensief onderhoud dan een klassieke tuin. Het idee is om planten hun natuurlijke groeivorm te laten behouden in plaats van ze constant bij te snoeien of te vormen. Dit betekent dat je minder werk hebt en de planten kunnen hun volledige levenscyclus doorlopen, wat beter is voor de biodiversiteit."

Tuinen in transitie

Wat zijn enkele trends binnen de natuurlijke tuinarchitectuur?

Leon Brabers: "Er zijn zeker enkele positieve trends. Aan de vraagkant zie ik een duidelijke verandering. Waar mensen vroeger een meer klassieke tuin wilden, is er nu veel meer interesse in echt natuurlijke tuinen. Dit geldt zowel voor particulieren als voor bedrijven, die steeds meer diversiteit in hun groenvoorzieningen willen. Ook leveranciers worden zich meer bewust van duurzaamheid en biodiversiteit. Zo zijn er bijvoorbeeld klinkers met voegen waar planten doorheen kunnen groeien."

"Er is nog veel onduidelijkheid en misleiding in de sector over biodiversiteit en ecologie"

"Een negatieve trend is dat sommige mensen natuursteen of andere materialen gebruiken en dat 'natuurlijk' noemen, terwijl het niet echt ecologisch is. Er is vaak veel onwetendheid over wat echt bijdraagt aan de natuur. Veel ontwerpers hebben nog niet de kennis om werkelijk natuurtuinen te maken. In de sector is er nog veel onduidelijkheid en misleiding. Voor veel mensen zijn de natuurstandaarden onduidelijk, wat leidt tot verschillende interpretaties. Wij proberen altijd wetenschappelijk onderbouwde keuzes te maken, maar helaas zie je dat nog te weinig."

Hoe zie je de toekomst van natuurlijke tuinontwerpen?

Leon Brabers: "Ik denk dat er een transitie gaande is. Opleidingen beginnen meer aandacht te besteden aan ecologisch tuinontwerp, hoewel er nog ruimte is voor verbetering. Veel ontwerpers die nu echt ecologisch werken, hebben een achtergrond als bioloog of ecoloog. De vraag naar natuurlijke tuinen stijgt en ik verwacht dat deze trend zich doorzet."

Heb je nog tips die je wilt meegeven?

Leon Brabers: "Er is veel informatie beschikbaar over welke planten goed zijn voor biodiversiteit. Gebruik die kennis en wees niet bang om te experimenteren. Verder moeten we niet vergeten dat het creëren van een natuurlijke tuin ook intrinsiek gemotiveerd moet zijn. Het is niet alleen een commerciële keuze, maar een noodzakelijke stap voor het milieu. Biodiversiteit staat onder enorme druk en we moeten allemaal ons steentje bijdragen om dit te verbeteren. Er ligt veel potentieel voor natuurontwikkeling, vooral in particuliere tuinen en op bedrijventerreinen."