Ellen Fiers ontwerpt Tuinen vanuit de biologie

"Enkele planten kunnen al wonderen doen voor de mens"

Biologe Ellen Fiers ontwerpt met haar atelier 'EcoGarden Design' tuinen waarbij ze steeds vertrekt vanuit de plantenkeuze. Toch is 'ecologie' maar een deel van het verhaal: "Het volledige plaatje moet kloppen. Het ontwerp gaat hand in hand met de natuur en zijn bewoners."

Andere invalshoek

EcoGarden Design werd officieel gelanceerd in de zomer van 2020, in volle coronacrisis. Tuinontwerpster Ellen Fiers: "Toen ontdekten mensen het belang van groen in de omgeving én van lokale voedselvoorziening. Het was een goed startmoment, maar ik liep al heel wat langer met ideeën rond. De natuur interesseerde me als kind al. Ik ben vervolgens in de biologie beland. Daar heb ik veel kennis opgedaan, maar miste de praktische ervaring om concreet in de tuin aan de slag de gaan. Ik heb in Engeland een opleiding gevolgd over Permaculture Design. Nadien ben ik begonnen met zoveel mogelijk praktisch toe te passen in mijn eigen tuin en bij vrienden. Daaruit is EcoGarden Design gegroeid."

Planten als basis

Hebt u, als biologe, een andere kijk op planten dan tuinarchitecten?

"Planten zijn voor mij de basis, maar ook ik leer er nog voortdurend over bij. Ik lees veel en omring mezelf met specialisten. Tegelijkertijd heb ik in de laatste jaren enorm veel nieuwe stielen leren kennen: hoe leg je een terras aan, een vijver, een dak? Ik leer samen met hen. Dat vind ik heel boeiend. Ik leer van de tuinaannemers en -architecten met wie ik samenwerk. Zelf verzorg ik de plantenkeuze, het ontwerp en soms de coördinatie, voor de technische zaken werk ik dus met specialisten samen. Ik denk dat mijn alternatieve invalshoek vooral helpt wanneer mensen wel ideeën hebben maar niet weten waar te beginnen. Ik werk dan met hen een stappenplan uit. Het eerste contact is daarbij het belangrijkste. Ik vraag er ook altijd het hele gezin bij, om zoveel mogelijk input te krijgen. Het moet een cocreatie worden. Het plaatje moet niet alleen kloppen met de natuur, maar ook met de bewoners. Ik teken ook altijd op papier, de computer beperkt mij te veel. Als je veel diversiteit wil brengen, dan vertrek je beter letterlijk van een onbeschreven blad."

"Ik betrek het hele gezin bij de tuinplanning, om zoveel mogelijk input te krijgen"

Hoe laat u het plaatje kloppen met de natuur?

"Ik vind: het mooiste is wat de natuur zelf ontworpen heeft. Als je dat analyseert, dan kan je dat naar je hand zetten en de interessante waardplanten daarin brengen – want die zijn meestal nog niet aanwezig. Biodiversiteit is de missie. We beginnen altijd met een analyse van wat er is: wat groeit er, hoe ziet de bodemanalyse eruit, wat is de watertoestand? Dan bekijken we of de grond goed is voor de planten die de klant wil plaatsen. Als daar een evenwicht moet gezocht worden door te bemesten of door grond aan te voeren, dan doen we dat, maar meestal proberen we het op te lossen met wat aanwezig is. Het kan ook omgekeerd zijn: als er nieuwbouw is en er is veel grond uitgegraven, dan hoeven we die niet per se af te voeren. We kunnen die ook gebruiken om met niveaus te gaan spelen."

Rol van de Groenontwerper

Als de natuur zo mooi kan ontwerpen, wat is dan nog de rol van de groenontwerper?

"Mensen die bijvoorbeeld de monotonie van hun gazon beu zijn, komen naar mij om grote graszones te verkleinen. Dan kun je natuurlijk veel meer diversiteit toevoegen, die er voorheen niet was. Dat is dan meer ‘restaureren’ van een bestaande groene zone. De integratie en organisatie van verschillende ecosystemen is voor mij als tuinontwerpster een heel mooie rol."

Waarop let u bij de plantenkeuze?

"We beginnen met wat er al is, maar bij sommige artificiële ruimtes, zoals daktuinen, moet je wel zeer aangepast plantenmateriaal aanbrengen. Je moet daar speciale plantenkeuzes maken in functie van de limiterende omgevingsfactoren (zoals water, zon) en zorgen dat het ecosysteem klopt. Dat is een heel grote uitdaging. Op mijn dakterrasje heb ik bijvoorbeeld geen waterleiding. Ik heb wel twee tonnen die het afgespoelde hemelwater opvangen van het dak, waar wateririssen in staan. Ze overleven nu al twee warme zomers: zelfs in het putje van de zomer blijft er genoeg water staan. Het is allemaal een kwestie van evenwicht en juiste keuzes. Je moet geen tropisch bos gaan aanleggen als je onvoldoende wateraanvoer hebt. Mijn droom is om ooit een intensieve daktuin aan te leggen, waar je een heus voedselbos kunt aanleggen, met middenstammen en een volledig verticale ondergroei."

"Mijn droom is een voedselbos op een daktuin"

Voedselbos

Hoe ziet zo'n voedselbos eruit?

"Een voedselbos is voor mij de climax van vegetatie. Ik probeer een seizoensoverbruggend bos te creëren, door bijvoorbeeld appelbomen te kiezen die in verschillende seizoenen rijpen, waar er dus in elk seizoen iets interessants te vinden is, zowel qua waardplanten voor de natuur als voor de mens. De mens staat immers centraal. Dat betekent ook dat je zo'n bos moet aanleggen in functie van de beschikbare oppervlakte, waardoor je geen problemen krijgt met de buren, en dat je de juiste boom op de juiste plaats kiest."

Therapietuinen

U bent ook bezig met 'therapietuinen'.

"Een van mijn eerste klanten was een koppel therapeuten, die een tuin wilden aanleggen waar patiënten konden komen om te herstellen. Iemand die ziek is, bevindt zich in een passieve toestand, een slachtoffertoestand. Als men die patiënt wat planten kan laten verzorgen, zelfs gewoon nog maar wat water geven, een klein taakje in functie van wat hij kan en mag, dan geef je die patiënt een actieve taak waardoor hij zich (opnieuw) nuttig voelt. 'Healing Therapy', heet dat. Het is mooi dat de natuur dat kan. Als je dat kunt installeren waar veel patiënten bij elkaar zijn: zorgtehuizen, ziekenhuizen, revalidatiecentra, zelfs kinderopvang, dan kan de natuur daar een mooie rol spelen. Bewoners van woon- en verzorgingstehuizen hadden meestal het geluk zelf een tuin te hebben. Als ze dan plots volledig worden onttrokken aan het groen, dan kan dat echt ontwrichtend zijn. Meestal is zo’n project wel haalbaar. Dat moet geen gigantisch project zijn, kleine zaken kunnen al veel wonderen doen."

U woont zelf in de stad. Is het een uitdaging om hier groen te voorzien?

"Ja, en het geeft veel voldoening. In de buurt hebben we een klein parkje waar de bewoners zoveel mogelijk in participeren. Alles gebeurt in overleg. We hebben geleide fruitbomen geplant langs een witte muur, een gemengde haag aangelegd … Allemaal vrijwillig, door de buurtbewoners. We hebben zes kruidenbakken en drie groentenbakken. Ouders komen daar met hun kinderen en kunnen volgen hoe alles groeit. Op die manier kunnen kinderen die zelf geen tuin hebben toch zien hoe het groene leven het hele jaar door evolueert. Door middel van verticale stacking kun je op een kleine oppervlakte toch veel groen voorzien."

"Mijn man en ik zijn opgegroeid op het platteland. Wij vonden dat fantastisch, het is ook daar dat mijn groene vingers vandaan komen, maar wij waren op een halfuur reizen van de stad en van onze vrienden. We zijn naar de stad gekomen voor de kinderen; ze gaan al van hun zesde met de fiets naar school, alles is in de buurt. Wij hebben het voorrecht om in het weekend terug naar het platteland te kunnen, maar veel mensen hebben dat niet. Daarom is het erg belangrijk om ook wat groen in de stad te brengen."

Geen dogma's

U hebt ook een winkel waar u planten verkoopt. Moeten die steeds ecologisch gekweekt zijn?

"Ik zoek de beste kweker voor een bepaalde plantenfamilie. Een kweker die het met hart en ziel doet, die zorgt dat de planten gezond zijn, zal vaker ecologisch te werk gaan. Maar ik vind die labels nogal beperkend. Sommige biologische kwekers beschadigen de grond juist door overmatig gebruik van metalen. Je moet het volledige plaatje bekijken en je mag daar nooit te extreem in zijn. Als je iets produceert dat je ook aan je kinderen zou geven, dan ben je goed bezig."

"Als je iets maakt dat je ook aan je kinderen zou geven, dan ben je goed bezig"

Er is de laatste tijd veel te doen rond gazon, met acties als Bye Bye Grass en Maai mei niet. Wat is uw mening als biologe daarover?

"Minder maaien en dan vooral in het 'droogseizoen' - de meimaand was bijzonder nat - zorgt ervoor dat je gras relatief trager groeit. Het is vooral beter voor de biodiversiteit. Vroeger zag je bijvoorbeeld in de meimaand overal op het platteland pinksterbloemetjes. In de tuin zou het bijgevolg goed voor de natuur zijn als je een zone 'vrijgeeft aan de natuur' en ongemoeid laat. Voor sommige mensen is het misschien meditatief om hun gras af te maaien. Dat is goed voor hen en het is ook hun goed recht. Maar ook zij kunnen - als ze dat willen - bijvoorbeeld lentebollen planten in het gazon zoals krokussen en narcissen, zodat ze daar al van kunnen profiteren voor 'hun' maaiseizoen begint. Deze aangeplante bloembollen brengen niet alleen kleur maar ook biodiversiteit met zich mee."

Maakt dat zoveel verschil voor de natuur?

"Alle stukjes helpen. Ik ben ook partner van de Green Deal; onderzoek heeft uitgewezen dat Vlaanderen voor 9% uit tuinen bestaat. Dat is toch al een mooie oppervlakte, he? Als daarbij de landbouwers een strook voor de natuur vrijlaten, dan wordt die oppervlakte nog groter. Zo maak je groene schakels, een groen lint, waardoor je de flora en fauna aan elkaar koppelt. Als je daar nog een paar blauwe ketens bij gooit, met waterwegen die elkaar raken of open worden gegooid, dan krijg je echt iets waardevols. Als je ziet wat de natuur kan doen voor de mens, dan wil je die toch een handje helpen?"