“Zonder directe subsidies, geen echte warmtepompversnelling”
“Overstappen van fossiele brandstoffen naar hernieuwbare energie zal onze energievoorziening niet alleen duurzamer, maar ook goedkoper en betrouwbaarder maken.” Aan het woord is energie-expert Joannes Laveyne (UGent). “Helaas heeft de overheid het draagvlak voor deze positieve omwenteling wat ondermijnd door belangrijke beslissingen op de lange baan te schuiven.”
Er komt goedkopere en betrouwbaardere energievoorziening
Joannes Laveyne, in 2011 afgestudeerd als industrieel ingenieur elektrotechniek, is al sinds het prille begin gebeten door energiekwesties allerhande. Hij begon zijn carrière als projectingenieur kleinschalige windenergie bij de Universiteit Gent en nam in 2012 een doctoraat rond energiemanagement op. Zijn doctoraat raakte vrij snel op een zijspoor door de opstart van een eigen onderneming gespecialiseerd in energiemanagementsoftware voor energie-intensieve bedrijven.
Na de verkoop van dat bedrijf in 2018 keerde hij terug naar zijn vertrouwde basis aan de Universiteit Gent en richtte hij zijn pijlen op een meer hedendaags energievraagstuk, namelijk ‘Welke elektrische flexibiliteit is er nodig om de variabiliteit van hernieuwbare energie op te vangen?’. In 2024 werd dat onderzoek succesvol afgerond en vandaag is hij actief als postdoctoraal onderzoeker aan het Electrical Energy Laboratory (EELab) van de Universiteit Gent.
Joannes Laveynes visie op de energietransitie is duidelijk. “Door over te stappen naar koolstofarme energie zal onze energievoorziening niet alleen milieuvriendelijker, maar ook betaalbaarder en betrouwbaarder worden. Vandaag importeren we 85% van onze fossiele energie, terwijl we hernieuwbare energie zelf kunnen opwekken. Dat is gunstig voor de prijsbepaling en maakt ons minder afhankelijk van het buitenland. Zeker dat laatste is, gezien de ontwikkelingen in Rusland en nu ook in Amerika, een grote troef.”
“De volgende jaren wacht ons echter nog een hobbelig parcours. Het wordt een overgangsperiode, waarin soms zelfs contradictorische beslissingen zullen moeten worden genomen, zoals de opstart van gascentrales om de variabiliteit van zonne- en windenergie op te vangen. Maar na verloop van tijd zullen we kunnen profiteren van een goedkoper en betrouwbaarder energienetwerk.”
Gas zal alleen maar duurder worden
“Zon en wind zullen de belangrijkste energiebronnen zijn, deels bijgestaan door kerncentrales. Kernenergie zal zeker niet verdwijnen, gezien energie een Europese aangelegenheid is en veel van onze buurlanden hierop inzetten. De energiedrager zelf zal ongetwijfeld elektriciteit zijn, voor quasi alle toepassingen en in het bijzonder voor gebouwverwarming en transport. Wie bij een volgende aankoop voor een elektrische wagen of een warmtepomp kiest, neemt de juiste beslissing.”
“Ik geloof niet in synthetisch aardgas of -olie, of in waterstof. Dat is volgens mij geen rendabele oplossing. Ook van pellets of houtverwarming ben ik geen voorstander. Over een periode van 30, 40 jaar is hout verbranden misschien duurzaam omdat nieuw aangeplante bomen de CO2-uitstoot van de omgekapte bomen in die tijd hebben gecapteerd, maar we moeten nu CO2 reduceren. Over 30 jaar is het te laat.”
“Hybride warmtepompen zijn dan weer nodeloos complex, en hebben vandaag als enige voordeel dat er kan worden overgeschakeld tussen gas en elektriciteit, afhankelijk van welke van de twee op dat moment het meest voordelig is. Evenwel, zullen degenen die nu nog voor een installatie op gas kiezen, zich dit toch beklagen.”
“Gas zal in de toekomst almaar duurder worden. Niet alleen op korte termijn met o.a. een prijsstijging als gevolg van de Europese CO2-heffing op ETS2, maar ook op lange termijn. Het gebruik van gas zal in het belang van het klimaat sowieso beter worden uitgefaseerd voor verwarming en voorbehouden blijven voor moeilijk defossiliseerbare processen in de industrie.”
“Mensen die het kunnen betalen, zullen overigens sowieso overschakelen naar een warmtepomp. Hierdoor zal het aantal gasverbruikers de komende tien jaar stelselmatig zakken. Maar de kostprijs van het aardgasnetwerk zal stabiel blijven, want dat hangt niet af van het verbruik. Het is een vaste kost per kilometer. Doordat minder mensen die netwerkkosten zullen moeten dekken, zal de kost per gasverbruiker dus hoger worden.”
“Wie niet kan overschakelen op een warmtepomp en blijft verwarmen op gas, en dat zullen vooral huurders en sociaal zwakkere mensen zijn, zullen dus almaar meer moeten betalen voor hun gasverbruik. Ik vrees dan ook voor een sociaal drama als de overheid geen gepaste maatregelen neemt om dit te voorkomen. Iedereen moet van het gas af.”
Nood aan directe subsidies voor warmtepompen
“Het federaal regeerakkoord is helaas niet ambitieus genoeg. Dat de btw-tarieven wijzigen naar 6% voor warmtepompen en naar 21% voor gasketels, is voor de warmtepompmarkt geen grote gamechanger, maar in feite gewoon een verlenging van de huidige 6% btw-regel op warmtepompen.”
“Zolang elektriciteit fors duurder blijft dan gas zal het direct subsidiëren van warmtepompen wellicht een noodzakelijk kwaad zijn. Zonder veel onderscheid te maken in het type warmtepomp. Nu is er op Vlaams niveau bijvoorbeeld een verbod op het subsidiëren van omkeerbare warmtepompen. Gebruik je de warmtepomp voor koeling, dan krijg je geen subsidies. Dat slaat nergens op.”
“Want op het moment dat je koelt, is het warm, er is veel zon en de energieprijzen zijn negatief. Ideale omstandigheden dus om je opgewekte elektriciteit zelf te verbruiken. We zien bovendien dat eigenaars van splitunits hun toestel in het tussenseizoen vaak gebruiken om te verwarmen en bijgevolg dus minder fossiele energie verbruiken.”
“Verder dient de overheid in te zetten op collectieve verbouwingen en voldoende renovatie-advies en begeleiding. En wat er volgens mij ook een goede oplossing kan zijn voor de mensen die geen warmtepomp kunnen betalen, is een bullet lening. Daarbij geeft de overheid een goedkope lening ter beschikking voor energetische renovaties, betalen de gebruikers enkel de rente erop terug, en als ze hun huis verkopen dan krijgt de overheid het geleende bedrag terug.”
Beperkt draagvlak bij de burgers
“Helaas heeft het energiebeleid, zeker op Vlaams niveau, de voorbije tien jaar tekortgeschoten. We hebben het gebruik van de digitale meter, bijvoorbeeld, veel te lang uitgesteld. In Nederland zijn ze er al in 2012 mee gestart. Bij ons is de digitale meter er pas vijf jaar geleden gekomen, met daarmee gepaard gaande de afschaffing van de terugdraaiende teller."
"Kort daarna kwam dan het capaciteitstarief en nu zijn er ook nog de negatieve energieprijzen. In een paar jaar tijd is er dus heel veel veranderd. Dat is nefast voor het draagvlak bij de bevolking. Terwijl andere landen die veranderingen hebben gespreid over 10 à 15 jaar.”
“En er komen nog wat veranderingen aan. Er wordt momenteel gewerkt aan een variabel capaciteitstarief, waarbij het capaciteitstarief varieert over de tijd en goedkoper is ‘s middags als er veel zon en minder energieverbruik is."
"In Wallonië denkt men al na over een uitrol hiervan, maar is er toch wat koudwatervrees omdat het de zoveelste verandering is op korte tijd en er nog maar weinig draagvlak voor is. Dat is het resultaat na tien jaar waarin er amper beleid werd gevoerd.”
“Een andere verandering die er binnen de vijf jaar zit aan te komen is de mogelijkheid om meerdere energiecontracten op één adres af te sluiten. Het grote voordeel is dat je de warmtepomp of het elektrisch voertuig op een ander contract, bijvoorbeeld met dynamisch tarief, kunt aansluiten en voor het huishoudelijk verbruik kunt vasthouden aan een tarief dat ‘s avonds, wanneer je het meest verbruikt, interessanter is.”
Slimme sturing: is het sop de kool waard?
“Al die wijzigingen van het energiecontract onderstrepen het belang om energie te verbruiken als er veel voorhanden is of als je er zelf produceert. Dat vraagt natuurlijk wel een mindshift bij de gebruiker.”
“Slimme sturing kan hierbij helpen. Voor elektrische wagens staan we hier al vrij ver in, maar fabrikanten van warmtepompen zijn hier vandaag nog wat terughoudend over. En dat is misschien begrijpelijk. De besparing die slimme sturing oplevert voor de consument is eerder beperkt.”
“Wie zonnepanelen heeft, verbruikt gemiddeld 27% van de opgewekte stroom op het moment zelf. Door enkele kleine aanpassingen, bijvoorbeeld door de timer van de vaatwas of de wasmachine zo in te stellen dat die ‘s middags draait, kan het zelfverbruik worden verhoogd tot 34%. Dankzij het gebruik van een energiemanagementsysteem – dat de warmtepomp en het opladen van de elektrische wagen aanstuurt – kan dit oplopen tot 60%. En dat levert een besparing op tot 150 euro per jaar.”
“Dat is niet onaardig, maar wellicht te weinig om de consument grote bedragen te laten neerleggen voor die slimme sturing. Ook dat houdt de technologische ontwikkeling van slimme sturing vandaag nog tegen.”
Negatieve injectieprijzen herstellen zichzelf wel
“Het staat wel vast, zolang we ons verbruik niet bijsturen en meer verbruiken tijdens de zonne-uren, zijn negatieve injectieprijzen onvermijdelijk. Maar gelukkig hoeven we ons hier geen grote zorgen over te maken. Die zijn zodanig laag dat ze voor gezinnen bijna geen invloed hebben op de terugverdientijd van de zonne-installatie."
"We hoeven geen schrik te hebben dat die injectieprijzen mettertijd nog veel zullen stijgen, die zullen zichzelf wel stabiliseren. Batterijparken, die goedkoop stroom opladen en daarna terug verkopen, zullen daarbij helpen. En ook de industrie zal zich zo organiseren dat ze de goedkoopste elektriciteit kunnen benutten.”
“Vandaag is de elektriciteitsprijs veel te hoog. In landen waar warmtepompen op grote schaal worden geïnstalleerd, is de elektriciteitsprijs ongeveer even hoog als de gasprijs. Zodra de elektriciteitsprijs meer dan drie keer zo duur is als de gasprijs, haken de mensen af. In België is dat bijna vijf keer zo duur.”
Andere financiering van investeringskosten hernieuwbare energie nodig
“De reden hiervoor is de samenstelling van de energiefactuur. Vandaag dienen forse investeringen te worden gemaakt in hernieuwbare energie: in zonnepanelen, warmtepompen, en op grotere schaal in aangepaste netwerken, interconnectie met het buitenland, de bouw van een energie-eiland, enz. Deze torenhoge kosten worden zonder boe of ba verwerkt in de energiefactuur. Een methode die nog dateert vanuit de tijd dat deze distributienettarieven het onderhoud en de organische groei van het net dienden te dekken, niet de uitbouw van een volledig nieuw netwerk zoals nu het geval is.”
“Het gevolg? Door die hoge nettarrieven en allerlei extra taksen en belastingen wordt elektriciteit alsmaar duurder, terwijl we dat net niet willen. We willen dat elektriciteit goedkoper wordt.”
“Maar uit het nieuwe regeerakkoord is duidelijk gebleken dat de overheid niet van plan is om hier veel aan te doen. Men rekent erop dat gas duurder zal worden door ETS2 en dat de prijsverhouding zo wel zal verbeteren ten gunste van elektriciteit. Maar door deze aanpak wordt alles gewoon duurder en is de sociale impact groter, terwijl we er beter voor zorgen dat elektriciteit goedkoper wordt.”
“Dat kan door de kosten van de energietransitie en ook de taksen uit de elektriciteitsfactuur te halen en de investeringskosten in hernieuwbare energie op een andere manier te financieren. Er kan 800 miljard worden uitgetrokken voor defensie, maar om de toekomstige energievoorziening van Europa te bewerkstelligen, is er blijkbaar geen geld. En dat terwijl onze geopolitieke tegenstanders hun militaire uitgaven net financieren met de fossiele brandstoffen die we bij hen aankopen.”
“Er is nood aan een voorspelbaar en begrijpelijk beleid, dat het liefst stelselmatig wordt ingevoerd. Maar doordat de veranderingen elkaar de laatste jaren zo snel hebben opgevolgd, en het draagvlak beperkt is, hervalt de overheid in de oude gewoonte om belangrijke beslissingen op de lange baan te schuiven. In het regeerakkoord wordt er bijvoorbeeld nog te veel ruimte vrijgehouden voor rijden met verbrandingsmotoren, of zelfs waterstof. Terwijl het onderzoek van de voorbije tien jaar uitwijst dat elektriciteit voor transport de toekomst is.”
“De overheid moet voluit durven kiezen voor een toekomst met duurzame energievoorziening, want die ziet er na de overgangsperiode waar we nu even door moeten, erg rooskleurig uit.”
