Tussen pragmatisme en ambachtelijkheid
AiTarchitecten: vakkundige en pragmatische dorpmakers
Bij AiT architecten liggen de ontwerpen met veel geduld op de tekentafel. Belangrijker dan het trekken van een lijn, is een zinvol concept achter elk project. Context en empathie vormen voor dit ontwerpbureau de fundamenten om tot een verbindende architectuur te komen.
AiT – ‘plek’makers
De naam AiT van het Zottegems bureau verwijst naar een klein eiland dat zich door de stroming verplaatst. De metaforische klank hiervan tekent de zienswijze van het ontwerpbureau met vestiging in Oombergen. Architecten Bruno Heuleu en Peter Vral verduidelijken: “Ons team is een karavaan: altijd onderweg. We zijn een studio, een ontwerppraktijk ergens tussen landschap, stedelijk ontwerp, cultureel erfgoed en sociale praktijk. De kruisbestuiving van verschillende disciplines is onze dagelijkse voeding en injectie van dynamiek. We geloven sterk in een sociaal gebonden netwerk van personen, gebouwen en omgevingen. Gedeelde ruimte met aandacht voor privacy zijn de spil om kwalitatieve en inspirerende plekken te vormen. Wij zien onszelf als dorpsarchitecten die als vredelievende kruisvaarders op het platteland nieuwe ideeën willen implementeren.”
Succesvolle transformaties
Bruno Heuleu: “De oefening rond kerken en hun herbestemmingsprojecten is de laatste jaren gemaakt door meerdere ontwerpers met ondersteuning van de Vlaamse overheid. Nagenoeg iedereen komt tot dezelfde conclusie dat herbestemming niet zomaar voor de hand ligt. In Maastricht is in de Dominicanenkerk een boekenwinkel gehuisvest waar je het meest complete en gevarieerd assortiment boeken van de stad vindt. Ook in Zwolle bezocht ik een ‘boekenkerk’, maar niet elke kerk is hiervoor geschikt. Het is niet evident om een geschikte nieuwe functie te vinden voor bestaande ruimtes.”
“Het liefst gaan we aan de slag met bestaande structuren en dat is hetgeen waar wij als ontwerpers ons in de komende decennia moeten op focussen. We spreken liever van ruimtes in plaats van gebouwen. Ruimte is een breder begrip, het omvat zowel buiten- als binnenruimte. We zijn evenveel bezig met open ruimte als met gebouwen. Ook spreken we liever van transformaties dan van herbestemmingen. Er zijn drie essentiële factoren nodig die het succes – of eerder de activatie - bepalen van een transformatie: de visie, de ruimte en de gebruiker. Een nieuwe functie kan nog zo geschikt zijn voor een plaats, maar is betekenisloos als er geen maatschappelijke draagkracht is.
Het kerkje in Oombergen wordt naast een gebedsplek ook een cultureel en sociaal ankerpunt met alle nodige faciliteiten. Het gaat niet enkel om de restauratie van de geërodeerde westkant en herstelling van het historische gebrandschilderde glas-in-lood. Wat vooral een succes maakt van de plek is de pastorietuin die is omgevormd tot een groen dorpsplein ondersteund door een gedreven buurtcomité.”
“Kleinschaligheid in de vorm van ‘foliekes’ liggen ons meer dan enkel en alleen residentiële gebouwen”
Technisch en praktisch DNA
Peter Vral: “Ik ben als architect gestart in een groot kantoor gespecialiseerd in de zorgsector. Mijn vader is ingenieur maar vooral een sociaal geëngageerde enthousiasteling – zelfs vandaag nog op zijn 85ste. In zijn kielzog ben ik mijn eigen kantoor gestart. Aanvankelijk ging het om kleinschalige projecten in de residentiële sector alsook oplossingen zoeken om de omringende dorpsscholen op te waarderen. Bruno is begonnen als stagiair. Wij zijn organisch gegroeid. Qua karakter zijn we complementair. Het klikte gewoon. Zo groeiden we met onze medewerkers verder tot het bureau dat we vandaag zijn en hebben we onze identiteit ontwikkeld.”
Bruno Heuleu: “Ik kom uit een aannemersfamilie en heb de aannemersstiel letterlijk met de hand geleerd. Dat is zeer handig en praktisch bij het ontwerpen en ontwikkelen van bouwknopen. En dat geldt ook voor Peter en veel van onze medewerkers: ze zijn allen stuk voor stuk handige mensen met een technische en praktische bagage. Ik ben ook beeldhouwer en ben vanuit die invalshoek ook op zoek naar nieuwe ideeën en uitdagingen. Dat is ook boeiend als restauratie-architect. Kleinschaligheid in de vorm van ‘foliekes’ – zoals een brugje in het park of een buitenklas in een bos - liggen ons meer dan enkel en alleen residentiële gebouwen.”
Brede school
Peter Vral: “We zijn momenteel zeer actief in de non-profitsector. Onze projecten blijven in dat segment groeien. Een bijzonder project dat momenteel in ontwikkeling is, is de Bernadetteschool in Grotenberge. Het is een school voor buitengewoon lager onderwijs waar er nood is aan ruimte voor kinderen met autisme. We vroegen ons af hoe we die school konden bouwen en met welke middelen. Daarvoor zijn we met het schoolbestuur op zoek gegaan naar geschikte partners zoals de sociale huisvestingsmaatschappij, de stedelijke sportdienst en een private kinderopvang. De expertise kwam vanuit verschillende hoeken. Grote ramen zijn niet zo geschikt voor de doelgroep: kinderen met autisme zijn snel afgeleid en een prikkelarme omgeving is essentieel. De externe input van onder meer de leerkrachten was van cruciaal belang. Het wordt een ‘brede’ school die evenveel zal functioneren buiten als tijdens de schooluren met drie woonentiteiten en een continue kinderopvang. De vergaderlokalen en sportinfrastructuur worden naschools gebruikt. Tijdens de zomer worden de klasgebouwen voor vakantiekampen ingezet. Het is fantastisch en buitengewoon dat al deze belanghebbenden aan hetzelfde zeel trekken … ook de buurt.”
“Wij denken vanuit een bepaalde ‘boerenlogica’. Niet teveel design en lang niet altijd chique. Wel bruikbaar en … vrolijke chaos”
Bruut pragmatisch
Peter Vral: “Onze portfolio bevat transformaties van religieuze gebouwen, beheer van historische omgevingen, masterplannen, collectieve woonerven… Wij wandelen in onze praktijk op twee benen en gaan enerzijds op een brute pragmatische manier te werk. Neem nu het Sociaal Huis (het oude hospitaal) in Zottegem. Daar hebben we lang over gedaan eer de puzzel gelegd was. Het is een ingewikkeld gebouw waarin wij twee straten hebben ondergebracht waar alle diensten omheen zijn geclusterd. Het is allesbehalve high-end architectuur, we hebben het maximale trachten te halen uit het beschikbare budget. Blinkende architectuur is het zeker niet, het is laagdrempelig. De nieuwe centrale ingang wordt gesitueerd langs een nieuw plein gekoppeld met de inkom van het woonzorgcentrum en de kinderopvang in functie van interactie tussen de verschillende functies en gebruikers.”
Volgens Peter Vral en Bruno Heuleu is een heldere organisatie van de functies, het programma en de ruimtes essentieel voor een pragmatische aanpak. Een aandachtspunt is ook het gebruiksvriendelijk karakter van hun creaties, denken vanuit een bepaalde ‘boerenlogica’ zoals Bruno het wat archaïsch uitdrukt. Niet teveel design en lang niet altijd chique. Wel bruikbaar en … vrolijke chaos.
High-end afwerking
De tweede poot waarop het bureau steunt betreft een meer verfijnde afwerking. Bruno Heuleu: “Dat gaat over restauratie van erfgoed of high-end afwerking van villa’s. In dit segment zijn we meer met ambacht bezig in de zin van een dure en exclusieve afwerking. Soms is het ‘brain-twisting’ als je voor een opdrachtgever marmer bestelt terwijl we in de non-profitsector met de karige middelen zoveel mogelijk willen bieden. Als we bezig zijn met monumenten dan wordt elke baksteen zo goed als mogelijk gerecupereerd, hetzelfde doen we met de aanwezige marmer. Het marmer van een schoorsteenmantel kan je ook voor andere doeleinden gebruiken zoals een tablet.” Peter Vral: “Onze pragmatische aanpak is vooral ontstaan vanuit de scholenbouw.”
Als extra voorbeeld wordt de school van Hunnegem aangehaald. “Het project – het gaat om een deel van een voormalige priorij - demonstreert de dualiteit van ons ontwerpbureau. Je biedt zoveel mogelijk faciliteiten aan de school maar tegelijkertijd ben je met een monument in de weer waar de buitenschil veel tijd en energie opeist. De twee benen lopen in dit project samen. Het resultaat vind ik bijzonder. Deze ochtend liep ik er nog voorbij en eerlijk: ik werd er blij van.”
Circulaire transformatie
Een ander bijzonder project van Ait Architecten betreft het Natuureducatief Centrum in Beisloven. Dit voormalig schooltje van het gemeenschapsonderwijs kan als een prototype dienst doen hoe men circulair kan transformeren. De belangrijkste ingreep zijn de patio’s die een schakel vormen tussen het omringende park en het gebouw. Het gebouw flirt met de grenzen tussen binnen en buiten. De binnen- en buitenruimtes vormen een flexibel kader die de gebruikers multifunctioneel kunnen invullen als tentoonstellingsruimte, als buurtcentrum, voor plaatselijke verenigingen, voor naschoolse opvang… Het nieuwe centrum is bijna energieneutraal en dus duurzaam en ecologisch getransformeerd met een doorgedreven circulariteit tijdens af- en opbouw. De funderingen en buitenschil werden gerecupereerd. De betonbalken zijn opnieuw gebruikt als waterdoorlatende verharding, als banken, als verlichtingspaal. De onderfundering van de voormalige koer is gebruikt voor de meanderende keermuren met muurbegroeiing. Dit project is een samenwerking met murmuur architecten waar eenvoud en praktische wendbaarheid samengaan.
Op ‘poten’ in het groen
Wat verder in de zoom van een typisch Vlaams landschap in Velzeke, ligt het woonerf Molenlos. De meergezinswoningen dansen op hoge ‘poten’ in het groen en laten het daverende licht naar binnen stromen. De houten gevelbekleding harmonieert met de landelijke omgeving. Hoe mooi en vreedzaam kan architectuur wel zijn tussen al dat omtrekkende groen? En als dat nog niet genoeg is, is er nog de centrale collectieve tuin omsloten door de 10 woningen. Deze kwalitatieve verdichting op de rand van de dorpskern stimuleert sociale interactie.
De woningen zijn uiteenlopend bedacht en gaan standaardisatie uit de weg: één vlakke woning is rolstoeltoegankelijk, een woning is geconcipieerd als splitlevel, er zijn woningen in de hoogte, grotere en kleinere entiteiten. Hellende daken en insnijdingen bieden interessante zichten naar de kerktoren en de omgeving. De poëzie van dit project valt niet te loochenen.
Form follows function
De rondgang langs enkele van hun projecten stopt bij de eigen woning van Bruno in Oudenaarde. “We kochten dit huisje omwille van de centrale ligging in de stad, de nabijheid van scholen, sportfaciliteiten en het openbaar vervoer. Het is een typisch tuinwijkhuisje met bijna meer openbaar groen dan privaat groen. Het is een zeer sociale en interactieve buurt en rustig.” Het is een sobere architectuur, niet het grote gebaar, maar conceptueel sterk. De woning is georiënteerd op het intiem lapje groen waar twee honden dollen. Het zonlicht valt door het vele glas opgewekt naar binnen. “In de keuken genieten we van veel licht, terwijl we hiernaast een meer intieme familieruimte hebben gecreëerd, uitkijkend op onze tuin. Het ziet er allemaal eenvoudig uit, maar de woning ‘klopt’. Het is ontworpen van binnenuit, form follows function.”
