AMERIKAANSE IMPORTHEFFINGEN
OP STAAL EN ALUMINIUM VAN NADERBIJ BEKEKEN

Desastreuze gevolgen voor de Europese staalsector

Het gaat goed met de Europese staalindustrie ... maar hoelang nog? Net als de voorbije jaren kende de sector in 2017 een aanzienlijke groei. Het aantal jobs ging voor het eerst sinds lang niet verder achteruit. Bovendien staan ook sectoren die staal gebruiken, sterk in hun schoenen. Kortom, alle economische parameters zijn de Europese staalindustrie gunstig gestemd. Tot de Amerikaanse president Donald Trump in maart van dit jaar algemene importtarieven van 25% op staal en 10% op aluminium invoerde. Hoog tijd voor een korte reconstructie en een vooruitblik op wat we nog kunnen verwachten.

 EUROPESE STAALSECTOR IN VOLLE GROEI

Laten we beginnen met wat cijfers van de Europese staalvereniging EUROFER. In 2017 kende de Europese staalsector een groei van 1,3%. De totale staalconsumptie steeg naar 159 miljoen ton. Ook in 2018 verwacht de organisatie op basis van het eerste kwartaal een stijging van 2,3%, met een totale staalconsumptie van 162 miljoen ton, en zelfs in 2019 wordt een stijging van 1,6% verwacht. De staalsector dankt deze groei vooral aan de sterke prestaties van sectoren die staal gebruiken. Zij kenden in 2017 een gemiddelde groei van 5%:

• De bouwsector, goed voor 35% van de totale staalconsumptie: groei van 4,8%;
• De automobielsector, goed voor 19% van de totale staalconsumptie: groei van 3,7%;
• Machinebouw, goed voor 15% van de totale staalconsumptie: groei van 6%.

Ook in 2018 blijven deze sectoren voortgroeien, hetzij in beperktere mate. In het eerste kwartaal van dit jaar noteren we een gemiddelde groei van 2,7%.

Staalimport

Nog opvallend, in de tweede helft van 2017 steeg de staalimport voor het eerst in zes jaar niet. Dat betekent volgens Axel Eggert, algemeen directeur van EUROFER, dat Europese staalfabrikanten nu zelf konden profiteren van de groei in de staalsector, in plaats van de importerende bedrijven. Tot daar de goednieuwsshow. In het eerste kwartaal van 2018 steeg de import immers met 8% in vergelijking met het voorgaande kwartaal. Als deze trend zich verder doorzet, betekent dat een alarmerende stijging van 15% geïmporteerd staal in Europa ten opzichte van 2017. Oorzaak van deze stijging is de importheffing op staal en aluminium die de Amerikaanse president Donald Trump invoerde. Heel wat staalimporteurs zijn namelijk proactief op zoek gegaan naar nieuwe bestemmingen voor hun staal, nog voor de importheffingen in voege waren getreden. Staal dat nu ongewild op de Europese markt terechtkomt.

Trump beroept zich op sectie 232 van de Trade Expansion Act, die stelt dat de president importheffingen mag invoeren als de import schade dreigt toe te brengen aan de nationale veiligheid

 AMERIKAANSE IMPORTHEFFINGEN

Het is begin maart wanneer Trump op Twitter de kat de bel aanbindt: “Our steel and aluminum industries (and many others) have been decimated by decades of unfair trade and bad policy with countries from around the world. We must not let our country, companies and workers be taken advantage of any longer. We want free, fair and SMART TRADE!" Vrij vertaald: de Amerikaanse staal- en aluminiumindustrie is beknopt in haar groei en dat moet veranderen. Cijfers tonen aan dat de VS in 2011 in totaal 20 miljoen ton staal importeerden. In 2015 bedroeg de staalimport 35 miljoen ton, in 2017 was dat nog 26 miljoen ton, ongeveer 25% van de totale staalconsumptie (ca. 100 miljoen ton in 2017). Enkele weken eerder had de minister van Economische Zaken Wilbur Ross zijn onderzoek naar de import van staal en aluminium in de Verenigde Staten afgerond en deed hij drie voorstellen om de Amerikaanse staalindustrie te beschermen:

• Een algemene importheffing van 24% op alle staalproducten uit alle landen;
• Een importheffing van 53% op alle staalproducten uit een lijst van twaalf landen (Brazilië, China, Costa Rica, Egypte, India, Maleisië, Zuid-Korea, Rusland, Zuid-Afrika, Thailand, Turkije en Vietnam);
• Een quotum van 63% op alle staalproducten die een land in 2017 in de Verenigde Staten heeft ingevoerd.

Sectie 232

Uiteindelijk werd er geopteerd voor een algemene importheffing van 'net geen 25%' op alle staalproducten uit alle landen. Trump beroept zich daarvoor op 'Sectie 232' van de Trade Expansion Act uit 1962, die stelt dat de president importheffingen mag invoeren op bepaalde producten van andere landen, als de import in zulke hoeveelheden of onder zulke omstandigheden gebeurt dat die schade dreigt toe te brengen aan de nationale veiligheid.

De beslissing om staal- en aluminiumheffingen op te leggen, is overigens ook in de VS en bij adviseurs van president Trump omstreden. Zo zijn de heffingen volgens de republikeinse senator Pat Toomey uit Pennsylvania geen antwoord op een reële bedreiging voor de nationale veiligheid, maar eerder een protectionistische maatregel vanuit economisch standpunt. Anderen menen dat de importheffingen vooralsnog meer kwaad dan goed hebben gedaan voor de economie, vanwege tegenmaatregelen van andere landen.

Uitzonderingen

Op 8 maart maakte de Amerikaanse president bekend dat de importtarieven vijftien dagen later effectief in voege zouden treden. De Europese Unie, Canada, Mexico, Australië, Argentinië, Brazilië en Zuid-Korea werden aanvankelijk vrijgesteld van deze maatregel. Voor de EU, Canada en Mexico bleek dit maar tijdelijk, want ook voor hen geldt sinds 1 juni de importheffing van 25% op staal en 10% op aluminium. Zuid-Korea, Australië, Brazilië en Argentinië werden intussen definitief vrijgesteld van deze heffingen, omdat ze tot een akkoord kwamen over een quotum van 70% op alle staalproducten die ze in 2017 in de VS hebben ingevoerd.

 

HANDELSOORLOG MET CHINA

De heffingen hebben vrijwel meteen geleid tot een handelsconflict tussen China en de VS. In dit artikel gaan we hier niet dieper op in, omdat het conflict tussen beide landen ons te ver zou afleiden van het verhaal over de importheffingen op staal en aluminium én de overcapaciteit van staal, waar we zo meteen nog op terugkomen.

Beide landen raakten betrokken in een conflict van oog om oog en tand om tand. Importheffingen op bepaalde producten werden door de ander beantwoord met importheffingen op andere producten enz. De internationale politiek vreesde een handelsoorlog, waarop de Amerikaanse president Trump uiteindelijk het volgende tweette: “We are not in a trade war with China, that war was lost many years ago by the foolish, or incompetent, people who represented the U.S. Now we have a Trade Deficit of $500 Billion a year, with Intellectual Property Theft of another $300 Billion. We cannot let this continue!"

 OOK EUROPA SLAAT TERUG

Ook Europa veroordeelt de 'protectionistische handelsmaatregel' van de Verenigde Staten. "De EU is van mening dat deze unilaterale importheffingen ongerechtvaardigd zijn en bovendien in strijd met de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO)", liet Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker begin juni optekenen. “Dit is een protectionistische maatregel. Het is volstrekt onacceptabel dat een land eenzijdig maatregelen oplegt als het om wereldhandel draait. Nochtans zijn we op alle mogelijke gebieden het gesprek aangegaan met de Verenigde Staten om samen het probleem van overcapaciteit in de staalsector aan te pakken. Dit is immers nog steeds de kern van het probleem."

Overcapaciteit

De staalsector vormt een cruciale tak van de economie van de EU. Hij biedt werkgelegenheid aan honderdduizenden Europese burgers. Een studie van Oxford Economics toont zelfs aan dat maar liefst 2,5 miljoen werknemers in Europa onrechtstreeks betrokken zijn in de Europese staalindustrie. Dat is 7,7 keer meer dan de rechtstreekse jobs in de sector. Die factor ligt een pak hoger ten opzichte van andere sectoren en kan verklaard worden door de lange toeleveringsketen, waardoor heel wat bedrijven betrokken zijn in de staalindustrie.

"Europa is van mening dat deze protectionistische maatregelen ongerechtvaardigd zijn én in strijd met de WTO-regels. Het is volstrekt onacceptabel dat een land eenzijdig maatregelen oplegt als het om wereldhandel gaat"

Door de groeiende economie, onder andere in China, bereikte de mondiale overcapaciteit in de staalproductie in 2016 een recordniveau van 737 miljoen ton. Dit heeft ertoe geleid dat de staalprijzen tot onhoudbare niveaus zijn gedaald, en heeft schadelijke gevolgen gehad voor de staalsector en de daarmee verbonden bedrijfstakken en banen. Daarom werden een aantal handelsbeschermingsmaatregelen getroffen, waaronder antidumping- en antisubsidierechten, om de staalindustrie in de EU tegen de gevolgen van oneerlijke handel te beschermen. Deze maatregelen pakken echter niet de dieperliggende oorzaken van de overcapaciteit aan. Daarom werden initiatieven genomen zoals de oprichting van het Mondiaal Forum over de overcapaciteit van staal, waar 33 economieën uit alle leden van de G20 en andere geïnteresseerde OESO-leden deel van uitmaken. Eind 2017 keurden de leden van het Mondiaal Forum diverse beleidsmaatregelen goed die in 2018 en 2019 zullen worden uitgevoerd, om de mondiale overcapaciteit in de staalsector aan te pakken.

“Ook wij hebben te lijden gehad onder de overcapaciteit en dumpingprijzen, die vooral het werk zijn van China. Als de wereldspelers de regels niet respecteren, dan dreigt het hele systeem in te storten. Europa is dus niet de oorzaak van de overcapaciteit, maar wordt door deze maatregelen van de VS wel geraakt. Ze laten ons geen andere keus dan door te gaan met onze tegenmaatregelen. We zullen de belangen van de EU verdedigen, in overeenkomst met de internationale handelswetgeving", aldus Juncker.

Nog meer staal op de europese markt …

Van de totale export van staalproducten uit Europa gaat 16% naar de Verenigde Staten. Door de protectionistische maatregelen komt (een deel van) dat staal nu weer in Europa op de markt. Bovendien zullen ook andere landen staal dat niet meer in de Verenigde Staten terechtkan, naar Europa brengen. In 2017 importeerde de Verenigde Staten 35 miljoen ton en Europa 40 miljoen ton staal. "Maar dat gaat over dezelfde landen en bedrijven die zowel naar de Verenigde Staten als Europa exporteren. Neem bijvoorbeeld een bedrijf uit Brazilië of Zuid-Korea, die een akkoord hebben gesloten met de Verenigde Staten over een quotum van 70%. Dat wil zeggen dat 30% van hun geproduceerde staal elders naartoe moet", aldus Eggert. "De VS hoopt met de importheffingen minstens een derde van het geïmporteerde staal tegen te houden aan de grens. Ongeveer 30 miljoen ton extra staal zal de Europese markt overspoelen, met desastreuze gevolgen voor de staalindustrie. Fabrieken zullen moeten sluiten en jobs zullen sneuvelen als we deze tsunami geen halt toeroepen."

Driestappenplan

De handelsmaatregelen van de Verenigde Staten hebben een impact op 6,4 miljard euro van de Europese export. "Hoewel Europa er alles aan gedaan heeft om de situatie van vandaag te vermijden, hebben we ons de laatste maanden ook voorbereid om gepast te reageren op deze importheffingen." De tegenmaatregelen van de Europese commissie bestaan uit drie stappen:

1. Klacht bij de Wereldhandelsorganisatie

Toen de importheffingen op 1 juni van kracht werden, heeft de Europese Commissie dezelfde dag een klacht ingediend bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO), omdat de heffingen volgens hen illegaal en puur protectionistisch zijn. De WTO bemiddelt in internationale handelsconflicten en beoordeelt eerst of de klacht gegrond is. Die procedure neemt al gauw een jaar in beslag. Het is overigens niet zo dat de WTO per definitie tegen invoerheffingen is. Als de nationale veiligheid van een land in het geding is, zijn heffingen in principe toegestaan.

2. Evenwichtsherstellende maatregelen

Als antwoord op de importheffingen heeft Europa bijkomende heffingen ingevoerd op een lijst met producten uit de VS ter waarde van € 2,8 miljard. Op 20 juni heeft de Europese Commissie deze maatregelen om het evenwicht te herstellen goedgekeurd. De lijst omvat onder andere motoren zoals Harley- Davidson, bourbon, pindakaas, veenbessen en sinaasappelsap. "Deze maatregelen zijn volledig in overeenstemming met de regels van de WTO", aldus handelscommissaris Cecilia Malmström van de Europese Commissie. "Als de VS hun heffing op staal en aluminium opschorten, zullen wij hetzelfde doen." Het resterende handelsbalansherstel ter waarde van 3,6 miljard euro zal in een later stadium plaatsvinden.

3. Vrijwaringsmaatregelen

Om te voorkomen dat een plotselinge stijging van de invoer van staal verdere economische problemen voor de staalproducenten in Europa - die al te lijden hebben onder de wereldwijde overcapaciteit - zou meebrengen, acht de Europese Commissie voorlopige vrijwaringsmaatregelen noodzakelijk en gerechtvaardigd. Op 26 maart werd een onderzoek geopend in 28 productcategorieën. Voor 23 categorieën van staalproducten bleek de invoer de afgelopen paar jaar te zijn gestegen en een verdere toename daarvan dreigt schade te veroorzaken voor de staalindustrie in Europa. Onder deze omstandigheden laten de WTO-regels toe dat er vrijwaringsmaatregelen worden ingesteld. De voorlopige maatregelen zijn ingegaan op 19 juli en kunnen maximaal 200 dagen van kracht blijven. Alle belanghebbenden kunnen in die periode opmerkingen maken en deze zullen in aanmerking worden genomen wanneer de Europese Commissie begin 2019 een definitief besluit neemt over definitieve vrijwaringsmaatregelen.

"Europa is niet de oorzaak van de overcapaciteit, maar wordt door deze maatregelen van de VS wel geraakt. Ze laten ons geen andere keus dan door te gaan met onze tegenmaatregelen"

Concreet zal er een importheffing van 25% worden geheven, nadat het gemiddelde niveau van invoer van de laatste drie jaar is bereikt. Over die 25%, berekend aan de hand van het partieel-evenwichtsmodel, en de periode, drie of vijf jaar, werd er lange tijd gediscussieerd. Volgens de WTO-regels moeten er vrijwaringsmaatregelen gelden voor alle import, ongeacht de oorsprong ervan. Wanneer de import uit ontwikkelingslanden minder dan 3% van de totale import uitmaakt, moet deze import evenwel op grond van de regels van de WTO worden vrijgesteld. De verordening bevat daarom een lijst van landen die van de maatregelen zijn vrijgesteld. Voor twaalf categorieën van staalproducten waarop de voorlopige vrijwaringsmaatregelen van toepassing zijn, gelden voor de invoer uit onder andere China, Oekraïne en Rusland ook nog antidumpingrechten en compenserende rechten. Om 'dubbele maatregelen' te voorkomen wanneer het tariefcontingent wordt overschreden, zal de Commissie overwegen om deze op te schorten of te verlagen, zodat het gecombineerde effect het hoogste niveau van de geldende vrijwarings- of antidumping/ antisubsidierechten niet overschrijdt.

UPDATE 21/01/2019

De Europese Unie heeft de definitieve vrijwaringsmaatregelen van de Europese Commissie inzake staal goedgekeurd. Die zullen tegen 4 februari van kracht gaan.

 EN WAT NU?

Nadat de Europese Commissie importtarieven invoerde als vergelding voor de Amerikaanse tarieven op staal en aluminium, hebben de VS verschillende klachten ingediend bij de WTO tegen Europa, China, Canada, Mexico en Turkije. "In plaats van samen met ons op zoek te gaan naar een oplossing voor het probleem, kozen sommige van onze handelspartners voor vergeldingsmaatregelen tegen de Amerikaanse arbeiders, boeren en bedrijven", liet de Amerikaanse handelsgezant Robert Lighthizer half juli optekenen. Hij noemde de heffingen 'vergeldingstarieven'. Zijn we dan toch op weg naar een handelsoorlog? Dat kan. Al hebben Trump en Juncker elkaar op 25 juli ontmoet in het Witte Huis in een poging om de gespannen handelsrelaties te verbeteren. Een van de punten van het akkoord is dat de VS en de EU naar 'nuldouaneheffingen' willen gaan, met uitzondering van de autosector. Voor de importheffingen op Europees staal en aluminium, die Trump eerder dit jaar invoerde, komt er een 'oplossing'.
Hetzelfde geldt voor de invoertarieven die de EU oplegde op verschillende Amerikaanse producten, als reactie op de tarieven. Plannen om verdere heffingen in te voeren worden opgeschort zolang de onderhandelingen tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten lopen. Trump had ermee gedreigd om heffingen tot 20% in te voeren op Europese auto's. Dat zou het handelsconflict naar een hoger niveau tillen: Europa exporteert jaarlijks voor meer dan € 50 miljard aan auto's en onderdelen naar de VS. Nog als onderdeel van het akkoord zal de EU meer vloeibaar gemaakt aardgas (lng) vanuit de VS importeren. Europa is verder bereid om meer Amerikaanse sojabonen in te voeren. Ook met betrekking tot standaarden waaraan medische producten moeten voldoen, zou Europa bereid zijn om water bij de wijn te doen. Wat die 'oplossing' voor de importheffingen op staal en aluminium juist inhoudt of wanneer deze zullen verdwijnen, is op moment van schrijven van dit artikel nog niet geconcretiseerd.