TRADITIONELE DROGE REINIGING IN DE LEVENSMIDDELENINDUSTRIE

Droog reinigen economischer en ecologischer dan nat reinigen

De kans is groot dat wie de term 'reinigen' hoort of leest, in de eerste plaats denkt aan nat reinigen met een detergentenoplossing. Dat men ook droog kan reinigen (eventueel met een minimale hoeveelheid water), is bij veel voedingsverwerkende bedrijven niet bekend. Nochtans is de droge reiniging de reinigingsmethode bij uitstek in die situaties waarbij er droge ingrediënten en droge voeding worden geproduceerd. Hieronder bespreken we de traditionele technieken voor droge reiniging. In een ander artikel komen de alternatieve technieken aan bod.

REINIGING VAN APPARATUUR VOOR DROGE VOEDING CRUCIAAL

We kunnen diverse redenen bedenken waarom de apparatuur voor de productie van droge ingrediënten en voeding moet worden gereinigd.

Kenmerkend voor de productie van veel droge ingrediënten en levensmiddelen is een continue procesvoering, zonder strikte scheiding in productieloten. Dat heeft tot gevolg dat, binnen eenzelfde productieapparaat of -lijn, een eerder geproduceerd product makkelijk een daaropvolgend product kan contamineren.

Er kan een overdracht ('carry-over') plaatsvinden van kleur-, geur- en smaakcomponenten, wat resulteert in kleur-, geur- en smaakveranderingen in het nadien geproduceerde levensmiddel. Een overdracht van additieven kan zelfs aanleiding geven tot een recall van voeding, wanneer in een bepaald land het gebruik van die additieven bij wet verboden is. Kruiscontaminatie kan ook de authenticiteit van een levensmiddel in het gedrang brengen (bv. vleesafgeleiden in droge vegetarische voeding) of het ongeschikt maken voor consumptie vanwege religieuze overtuiging (bv. afgeleiden van varkensvlees in voeding die koosjer of halal is). In ovens kunnen resten van droge voeding ook verbranden, met een verhoogd risico op brand en de vorming van (kankerverwekkende) polycyclische aromatische koolwaterstofverbindingen.

Naast het kwaliteitsaspect kan ook de voedselveiligheid in het gedrang komen. De overdracht van bedervers en pathogenen kan plaatsvinden wanneer microbieel zwaar beladen kruiden in een voorafgaand lot werden gebruikt. Ook een overdracht van allergenen, mycotoxines, insecten en/of fysische contaminanten kan plaatsvinden.

Diverse andere problemen zijn het verhoogde risico op stofexplosies, luchtpollutie, contaminatie van de (productie)omgeving, nefaste gezondheidseffecten en apparaatfalen (omdat sommige droge partikels abrasief inwerken op materiaaloppervlakken).

WAAROM DROOG REINIGEN?

In de aanwezigheid van water of wanneer in een levensmiddel een bepaalde wateractiviteitswaarde (aw) overschreden wordt, kan een ongecontroleerde groei van bedervers en pathogenen optreden.

Apparatuur voor de productie van droge ingrediënten en levensmiddelen laat in vele gevallen bovendien geen natte reiniging toe. Water kan corrosie van de productieapparatuur op gang brengen en versnellen, en watergevoelige elektronica kan het laten afweten, met een algeheel apparaatfalen tot gevolg. Ook laat de apparatuur mogelijk geen of onvoldoende drainage van reinigings- en spoelwater toe, en sommige productcontactoppervlakken zijn watergevoelig (bv. weefseltransportbanden in bakkerijen).

Ook is de procesomgeving in vele gevallen niet ontworpen om een natte reiniging toe te laten: dikwijls ontbreken er vlot drainerende vloeren en afwatering.

Voordelen

Er is een algemeen geldend principe dat apparatuur en productieruimten bestemd voor droge procesvoering uitsluitend droog gereinigd mogen worden ('dry needs to stay dry'). Zolang de aw-waarde laag blijft, kunnen dormante micro-organismen zich niet ontwikkelen. Bij een droge reiniging zijn problemen zoals condensatie, waterlekken en achterblijvende plassen onbestaande. Een droge reiniging is ook veel economischer dan nat reinigen en de ecologische voetafdruk vermindert. Typerend zijn de besparingen op reinigings- en spoelwater, de afwezigheid van afvalwater, een lager energieverbruik en de afwezigheid van reinigingschemicaliën. Bij een droge reiniging kan er soms ook product gerecupereerd worden.

TRADITIONELE DROGE REINIGINGSTECHNIEKEN

Traditionele droge reinigingstechnieken die in sommige levensmiddelenbedrijven courant worden toegepast, zijn schrapen, vegen, stofzuigen, manueel reinigen met een doek bevochtigd met alcohol, en reinigen met perslucht. Elk van die technieken heeft zijn voor- en nadelen, en veel hangt af van de manier waarop ze worden toegepast.

Schrapen

Schrapen is een techniek waarbij het lemmet van een soort steekmes gebruikt wordt om sterk adherent vuil en hardnekkige korsten van het apparaatoppervlak te verwijderen. De recuperatie van productresten van secundaire kwaliteit is mogelijk, maar dan moet een tweede techniek aangewend worden om de residuen te verzamelen (bv. opscheppen, vegen en stofopname met een vacuümbron). De schraper moet zo gekozen worden dat hij het oppervlak niet kan beschadigen.

Vegen

Vegen is een techniek die van oudsher gebruikt wordt om droge stoffen te verzamelen. Het is de ideale techniek om grote hoeveelheden droge voedingsresten van secundaire kwaliteit over een groot oppervlak te verzamelen.

De borstel moet wel naar zich toe getrokken worden om stofwolken te vermijden. Borstels kunnen ook haren verliezen. Daarom moeten er plastic borstelharen (polyester, polyethyleen) gebruikt worden in plaats van natuurlijke vezels. Het spreekt voor zich dat schrapers en borstels zo ontworpen moeten worden dat er zich geen vuil blijft hechten tijdens en na het gebruik.

Sowieso moeten alle gebruikte reinigingshulpmiddelen frequent gereinigd en gedesinfecteerd worden (liefst na gebruik) met respectievelijk een reinigings- en desinfectantoplossing. Het spreekt eveneens voor zich dat die achteraf grondig gedroogd moeten worden. Reiniging en desinfectie bieden echter niet de garantie dat er geen kruisbesmettingen (bv. allergenen) meer kunnen optreden. Reinigingsmaterieel mag slechts in een welbepaalde en vaste locatie gebruikt worden. Daarom wordt er gebruikgemaakt van een kleurcodering om ze aan een welbepaald apparaat, proceslijn of -zone toe te wijzen.

Stofopname door middel van vacuüm

De meest ideale droge reinigingstechniek is stofzuigen door middel van vacuüm, waarbij alle resten direct in een mobiele stofzuiger of centraal vacuümsysteem worden opgenomen. Hierbij kunnen verschillende mondstukken voor de meest uiteenlopende apparaatvormen worden gebruikt. Het meest ideale scenario is het afzuigen van vuildeeltjes aan de bron, omdat zo hun verspreiding kan worden tegengegaan. Stofopname via vacuüm biedt ook als voordeel dat er geen tweede droge reinigingstechniek aan te pas komt.

Met een centraal vacuümsysteem kunnen verschillende gebruikers op hetzelfde moment ingeschakeld worden. Als een bepaalde leiding verstopt raakt, dan kan het centrale vacuümsysteem echter niet langer gebruikt worden. Bovendien kunnen ophopingen van vuil zich ontwikkelen tot broeihaarden van bacteriën. Met een centraal vacuümsysteem is kruiscontaminatie (bv. allergenen) ook niet uit te sluiten, waardoor het gebruik van interceptoren en terugslagkleppen een must is. Het systeem en de slangen (idealiter max. 7,5 m lang) moeten ook onderhouden worden en zo goed mogelijk gereinigd worden. Een verstopping in de slangen kan tot gevolg hebben dat het vuil terugvloeit op de plaats die gereinigd moet worden, waardoor de te reinigen plek gecontamineerd wordt. Interceptoren mogen niet nat gereinigd worden.

Mobiele vacuümeenheden hebben het grote voordeel dat ze makkelijk te verplaatsen zijn, waardoor ook de meest moeilijk te reinigen locaties kunnen worden bereikt. Ze hebben wel een lager aanzuigvermogen, waardoor sterker hechtend vuil moeilijker te verwijderen is. Mobiele units mogen slechts aan een welbepaald apparaat, lijn of ruimte toegewezen worden om kruiscontaminatie te vermijden. Het biedt het voordeel dat de herkomst van pathogenen of bedervers in de stofzak of -container makkelijker te bepalen is, wat niet mogelijk is bij centrale vacuümsystemen. Onderdelen van mobiele vacuüm-eenheden moeten buiten de productieruimte gereinigd worden. Mobiele eenheden, gebruikt in allergeenvrije of allergeenhoudende zones, mogen niet in dezelfde ruimte gereinigd worden.

In zowel centrale als mobiele eenheden moeten er filters voorzien zijn om micropartikels uit de uitgaande lucht weg te filteren.

Reinigen met perslucht

Reinigen met perslucht helpt om droog aangekoekt product makkelijk los te maken en te verwijderen. Perslucht wordt ook toegepast om vuil over te brengen van een moeilijk te bereiken plaats naar een plaats waar het makkelijker op te nemen is met een borstel en een vuilnisblik, of via vacuüm.

Deze methode is echter allesbehalve ideaal, omdat ze het vuil rondslingert in de nabije en verre omgeving. Bij gebruik van non-food-grade perslucht is die op zich ook een potentiële bron van contaminatie (micro-organismen, fijn stof, vocht en oliedampen). Door de aanwezigheid van stofaerosolen en hoge partikelconcentraties in de omgevingslucht is een stofmasker vereist. Het hoge geluidsniveau vraagt ook om gehoorbescherming.

Reinigen met bevochtigde doekjes

Deze laatste techniek betreft het manueel schoonmaken met wegwerpbare stofdoekjes - bestemd voor eenmalig gebruik - veelal bevochtigd met alcoholhoudend desinfectans (bv. 60% alcohol) en 150-400 ppm quaternaire ammoniumverbindingen (Quaternary Ammonium Compounds, QAC's). Deze reinigings-/desinfectietechniek zal in een volgend artikel 'Alternatieve droge reinigingstechnieken voor de levensmiddelenindustrie' verder besproken worden.