"TIJD OM ERFGOED OPNIEUW RELEVANT TE MAKEN IN ONZE MAATSCHAPPIJ"

STUDIO ROMA ZIET ERFGOED ALS EEN UITDAGING VOOR IEDEREEN

Een architectenbureau gespecialiseerd in onroerend erfgoed is geen alledaags verschijnsel. Studio Roma in Kessel-Lo is gespecialiseerd in de materie, maar constateert jammer genoeg dat erfgoed hoe langer hoe meer onder druk staat. “Terwijl iedereen erfgoed koestert", zegt Sofie Beyen.

 

GESPECIALISEERD IN ERFGOED

Studio Roma werd in 2010 opgericht door Sofie Beyen, Marc Vanderauwera en Piet Stevens, drie ingenieur-architecten die al tien jaar actief waren in de erfgoedbranche.

Sofie Beyen: “We kenden elkaar en ik had al veel samengewerkt met Piet Stevens, verbonden aan het departement Architectuur, Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening van de KUL." Het merendeel van de opdrachten komt van de overheid, maar ook particulieren kennen intussen de weg naar Studio Roma.

“We ijveren ervoor om erfgoed open te stellen voor de gemeenschap waartoe het behoort"

 

Kerken en kloostergemeenschappen

Vandaag is Studio Roma een van de ongeveer twintig bureaus in Vlaanderen gespecialiseerd in erfgoed, en op dat domein floreert Studio Roma. Marc Vanderauwera: “Erfgoed zit in onze genen, bovendien focussen wij heel sterk op studie en vooronderzoek." Studio Roma is - samen met nog twee andere bureaus - onder meer geselecteerd door het Projectbureau Herbestemming Kerken om deze problematiek met steun van de Vlaams Bouwmeester onder de loep te nemen.

Sofie Beyen: “Bij de studie voor de herbestemming van parochiekerken, en zeker in dorpskernen of woonwijken, ijveren we ervoor om erfgoed open te stellen voor de gemeenschap waartoe het behoort. Een parochiekerk kan in de herbestemming een bibliotheek worden, misschien een wijkgezondheidscentrum, maar liever geen bed & breakfast. Het vermarkten van parochiekerken is voor ons niet meteen een optie, daarvoor dienen andere gebouwen. Voor een leegstaande kloosterkerk waar geen kloostergemeenschap meer leeft, zien wij dat wat minder stringent."

 

 

Studie en vooronderzoek

Onderzoek is het absolute stokpaardje van Studio Roma. Onderzoek vormt het beginpunt, maar hier stopt het niet. Analyses en voorstudies behandelen het historische, het bouwfysische en de programmatie. Daarbij wordt ook gekeken naar de waarde van het erfgoed, wat door Studio Roma als waardestelling wordt omschreven.

Marc Vanderauwera: “Belangrijk in dit perspectief is het ontwerpende onderzoek. Het is een methodiek die a.d.h.v. ruimtelijke scenario's een visie voor een bepaald gebied of gebouw ontwikkelt, een problematiek of onderzoeksvraag ontwerpmatig scherpstelt, een gebied of gebouw aftast of een gegeven programma aftoetst."

“Wij kijken vaak naar het verleden om inspiratie te halen en nemen alle mogelijke oplossingen in overweging."

Het bureau maakt zich vooral sterk in het opvolgen van de projecten. Niks wordt aan het toeval overgelaten. De zeventienkoppige bemanning van het ontwerpbureau is daarom altijd present op kantoor, er wordt niet van thuis uit gewerkt, omdat samenwerken zo belangrijk is. Overleg is er steeds mogelijk en Sofie Beyen en Marc Vanderauwera volgen alles mooi op. Wie welk project krijgt, bepaalt de leiding in functie van de interesses en kwaliteiten van de medewerkers.

 

 

Gespecialiseerde opleiding

Sofie Beyen: “Sommigen gaan liever voor een historische woning en een mooi interieur dan bv. voor een kloostergebouw of een grootschalig of stedenbouwkundig project. Met het nodige overleg weten we dat goed te verdelen, we kennen onze medewerkers en houden rekening met hun kwaliteiten en groeimogelijkheden. Medewerkers kiezen soms voor een bepaalde verdiepende invalshoek, maar allen hebben ze gemeen dat ze een gespecialiseerde opleiding gevolgd hebben in de monumentenzorg.“

“Wij kijken vaak naar het verleden om inspiratie te halen en nemen alle mogelijke oplossingen in overweging." Zo komt het team tot de lectuur en de gelaagdheid van het historische bouwpatrimonium, maar ook tot de te nemen hindernissen en ontwikkelingsmogelijkheden. Marc Vanderauwera: “Scherpe rupturen zoals men vaak ziet bij nieuwbouwarchitecten, gaan wij uit de weg, wij kiezen veeleer voor harmonie. En voor integratie, al kan dat vele vormen aannemen, zelfs voor contrast zorgen, maar steeds met respect en oog voor kwaliteit."

 

GATE 15
Dat het bureau zich niet alleen met het verleden bezighoudt, maar zeker ook de toekomst viseert, laat zich expliciteren door het project GATE 15: een combinatie van studentenkamers, een polyvalente zaal en een studentenloket met bijbehorende kantoren. Deze huisvestings- en ontmoetingsinfrastructuur voor studenten in Antwerpen werd gerealiseerd door BOB361 architecten in samenwerking met Studio Roma voor de restauratie. In 2015 won dit project de Belgische Prijs voor Architectuur, toegekend door het FAB.

 

UITDAGINGEN

Bezig zijn met erfgoed is logischerwijs een aspect van duurzaamheid. Naar normeringen toe zijn er minder strenge regels, precies vanwege het historische karakter van erfgoed. “Maar de elementen die je vernieuwt, bijvoorbeeld een dak of vloer, moeten wel in orde zijn met de vigerende reglementering. Wat brandveiligheid betreft, is er meestal overleg mogelijk om op een creatieve manier een uitkomst te bieden."

Lagere premies

Welke nieuwe uitdagingen staat het bureau te wachten?

Sofie Beyen: “Wat we heel goed merken, is dat erfgoed onder druk staat en dat de Vlaamse Overheid met lagere premies aankomt, ook voor openbare instellingen als gemeenten en scholen. Dat betekent automatisch dat projectontwikkelaars ook op dit domein meer in beeld komen. Wat de premies betreft, komt de overheid nu tussen voor 40% voor privé-eigenaars en voor 80% voor openbare instellingen. Er is sprake van om dit te verlagen naar 60%. Kerkfabrieken zullen binnenkort misschien maar mogen rekenen op 40%."

Sofie Beyen: “Het is een trend in de wereld om meer en meer een beroep te doen op de middelen van de privé. Dat zien we zeker niet negatief als daar goed en evenwichtig mee wordt omgesprongen. Wat erfgoed betreft, zal begeleiding zeker nodig zijn en daarin kunnen wij een belangrijke brug vormen. Ook de noodzakelijke verdichting van de steden zorgt ervoor dat het erfgoed zich op een creatieve manier zal moeten weren. Het herbestemmen van erfgoed dringt zich meer en meer op. Er is veel leegstand en een grote nood aan conservatie en renovatie dringt zich op. Vandaar ook dat we nu bezig zijn met een onderzoek om kerken te herbestemmen."

“De dalende premies en de verdichting van de steden zorgen ervoor dat het erfgoed zich op een creatieve manier zal moeten weren"

Collectief wonen

Dat er veranderingen staan aan te komen voor Studio Roma, is een feit, nu de markt steeds meer speelt. Zo gaat het ontwerpbureau steeds vaker in zee met nieuwbouwarchitecten en projectontwikkelaars.

Sofie Beyen: “Steeds vaker worden we gevraagd om mee in een team te stappen bij wedstrijden waarbij de herbestemming van erfgoed deel uitmaakt van de opdracht. Woonprojecten vormen vandaag binnen het ontwerpbureau slechts 10%, maar dat zal door de nieuwe wending wellicht veranderen. Wij zijn nu bezig met een project rond collectief wonen. Samenwerking vinden we in dit opzicht heel belangrijk omdat de kennis dan in de breedte wordt uitgezet."

 

MAAGDENTOREN
Een project dat sterk tot de verbeelding spreekt en zelfs de cover haalde van een Italiaans architectuurmagazine, is de Maagdentoren in Zichem.
De toren is een uit het eind van de 14e eeuw daterende ruïne te midden van het nauwelijks geschonden Demerlandschap van Scherpenheuvel-Zichem. Van de toren bleven vier niveaus bewaard: de gelijkvloerse opslagruimte met een gedeeltelijk ingestort koepelgewelf, een overwelfde ontvangstruimte met twee schouwen en enkele raamopeningen, de residentiële ruimte met kruisribgewelf en gedeeltelijke bevloering, en de onderste muurdelen van de slaapvertrekken. De middeleeuwse donjon is opgetrokken uit ijzerzandsteen en stortte in 2006 gedeeltelijk in, waarna de Vlaamse Overheid besliste de toren te restaureren.
De ruïne werd geconsolideerd om de historische en architectuurhistorische waarden en authenticiteit te behouden en verder verval een halt toe te roepen. Het teruggeven van erfgoed aan de gemeenschap is ook in dit geval een feit dat aansluit bij de visie van Studio Roma. De toren werd namelijk toegankelijk gemaakt voor het publiek. Bovenaan werd een uitkijkplatform gebouwd dat bereikbaar is via een stalen trapconstructie.
Studio Roma werkte hiervoor samen met De Smet Vermeulen architecten. De ruïne werd geconsolideerd en publiek toegankelijk gemaakt door het integreren van nieuwe trappen en een dakplatform. Recent won dit project de tweejaarlijkse Benelux Trofee voor Thermisch Verzinken.
(foto © Filip Dujardin)