PASTORIj IS MET LAMBRISERING IN FAUX MARBRE VOLLEDIG IN OUDE GLORIE HERSTELD

ARTEZ WERKT BIJ RENOVATIES UITSLUITEND VOLGENS DE REGELS VAN DE KUNST

ArteZ won een Decoratie Award 2019 binnen de categorie Binnenschilderwerken Project Ambachtelijke Techniek met de restauratie van de pastorij van het Begijnhof van Hoogstraten. Dit gebeurde in opdracht van de kerkfabriek Sint-Jan-Evangelist en werd geleid door architecten Beeck & Hermans. In het kader van totale restauratie werd in de inkomhal een 19e-eeuwse trompe-l’oeil lambrisering in faux marbre geconserveerd, gerestaureerd en gedeeltelijk gereconstrueerd door Philip Colla. Voor alle onderdelen van de volledige restauratie deed ArteZ beroep op vakspecialisten, met inachtneming van alle regels van de kunst.

Heeft u ook een mooi project gerealiseerd? Schrijf u hier in voor de Decoratie Awards!

VOOR ELK PROJECT VAKEXPERTS

Restauratie en renovatie

Zaakvoerder Paul Van Gils richtte ArteZ in Hoogstraten op in 2009. Voordien deed hij meer dan 10 jaar ervaring op in alle delen van de bouwsector. Voor zijn laatste werkgever begeleidde hij renovatie- en restauratieprojecten. Het is daar dat zijn geestdrift aangewakkerd werd. Restauratie en renovatie waren de kernactiviteiten bij de start van de algemene bouw- en coördinatieonderneming, en dat is zo gebleven. Paul Van Gils: “Soms komt daar ook nieuwbouw bij kijken als onderdeel van een renovatie/restauratie, of wanneer de opdracht zeer specifiek is, zoals bij houtskeletbouw. Maar mijn passie ligt in het restaureren en renoveren, en in het bijzonder ook bij werken gemaakt door kunstenaars. Het is cruciaal om bij te dragen aan het behoud van ons erfgoed, het verleden te bewaren voor de toekomst en dit met het grootste respect voor de technieken van weleer.”

Specialisatie in een nichemarkt

Paul Van Gils: “Ons bedrijf beschikt over 28 bouw- en renovatie­licenties en voert bijzondere en moeilijke projecten uit waaraan zich doorgaans alleen grote bouwbedrijven wagen. Kleinere firma’s durven dergelijke uitdagingen niet altijd aan omdat er zeer veel risico’s mee gemoeid zijn. Dankzij specialisatie en een zeer kordate en flexibele aanpak onderscheiden wij ons van de concurrentie. We spitsen ons toe op niet-alledaagse projecten die specifieke kennis vergen. De kunsthistorische restauraties en artistieke constructies die daaraan te pas komen, geven veel meer voldoening in vergelijking met doorsnee-opdrachten, en dat blijft onze belangrijkste drijfveer.”

“Wij vinden het cruciaal om het verleden te bewaren voor de toekomst en dit met het grootste respect voor de technieken van weleer” -
Paul Van Gils

Betrouwbare onderaannemers

ArteZ kiest voor zijn bouwteam uitsluitend gespecialiseerde onderaannemers. Zo wordt elk onderdeel van een project uitgevoerd door vaklui met de nodige knowhow. Paul Van Gils: “Wij werken meestal met dezelfde specialisten-onderaannemers uit de Kempen, die ondertussen vertrouwd zijn met het reilen en zeilen binnen onze firma. Ze kennen ook onze aanpak en afspraken, en dat functioneert prima. Voor zeer specifieke opdrachten gaan we op zoek naar onderaannemers waarmee we ervaring hebben door eerdere projecten, via mond-tot-mond-reclame of op aanraden van architecten en opdrachtgevers. Voor de trompe-l’oeil in de pastorij van Hoogstraten bijvoorbeeld, werden over de hele lijn vaklui ingeschakeld.”

PASTORIJ VAN HET BEGIJNHOF VAN HOOGSTRATEN

Pittige uitdaging

Directeur restauratie Luk Ghys: “De huidige pastorie van het Begijnhof van Hoogstraten werd opgetrokken in 1874 ter vervanging van de oude ambtswoning. De indeling van interieur en exterieur zijn vrij intact bewaard gebleven. Een centrale gang loopt van de voor- tot de achtergevel en wordt geflankeerd door rechts de ontvangstkamer en de woonkamer en links het bureau en de vroegere keuken. Achteraan is een aanbouw met oudere kern, waar momenteel de keuken en toilet in zijn ondergebracht.”

Openbare aanbesteding

Opdrachtgever voor de renovatie is de kerkfabriek Sint-Jan-Evangelist van Hoogstraten. Die kwam haast vanzelfsprekend terecht bij ArteZ. Luk Ghys: “ArteZ nam in juni deel aan de openbare aanbesteding. Een dergelijke buitenkans in eigen stad konden we niet aan ons voorbij laten gaan. Vaak moeten we immers voor dergelijke projecten naar de grootsteden rijden. Onze prijs was dan ook zeer concurrentieel. De vraag van de opdrachtgever omvatte de volledige binnen- en buitenrestauratie van de pastorij. Het ontwerp lag in handen van Architecten Beeck & Hermans uit Mechelen.”

Uitgevoerde werken

De lijst met uitgevoerde werken is best indrukwekkend. Luk Ghys: “Ze omvatten het ontmantelen van het gebouw inclusief asbestverwijdering. Verder was er herstelling nodig van het binnen- en buitenmetselwerk. Een nieuwe technische installatie voor sanitair, verwarming en luchtbehandeling diende zich aan. De elektriciteitswerken werden door een nevenaannemer uitgevoerd. Het kalkpleisterwerk op wanden en plafonds werd gerestaureerd en vernieuwd, inclusief sierlijsten en ornamenten. Op de voorgevel brachten we een nieuwe geprofileerde kalksierlijst aan. Verder stond de restauratie van de bestaande houten en natuurstenen vloeren op het programma, terwijl elders nieuwe houten en stenen vloeren werden gelegd. We pakten ook de marmeren sierschouwen aan, waarvan er een zwaar beschadigd was. De restauratie van het bestaande binnen- en buitenschrijnwerk omvatte een gedeeltelijke vernieuwing van het buitenschrijnwerk naar bestaand model en het gedeeltelijk aanbrengen van nieuw binnenschrijnwerk, even­als de restauratie en aanvulling van houtimitatie op de bestaande binnendeuren. Uiteindelijk werden ook de binnen- en buitenschilderwerken uitgevoerd. Kers op de taart is de restauratie en aanvulling van de marmerimitatieschildering op het gelijkvloers.”

Trompe-l’oeil als blikvanger

Reeds in het aanbestedingsdossier was voorzien om de nog aanwezige marmerimitatie in de zijgang te restaureren. Bij de demontage van de asbesthoudende lambrisering werd echter vastgesteld dat er ook in de hoofdgang nog sporen waren van een mooie marmerimitatie. Ook boven de lambrisering en onder het oude behang werden er delen van teruggevonden. Het betrof geschilderde panelen in wit Carrara omkaderd door een Napoleon roze marmer. Omdat de trompe-l’oeil in de hoofdgang waardevol geacht werd, opteerden de restaurateurs in samenspraak met de opdrachtgever, het architectenbureau en het agentschap Onroerend Erfgoed om ook dit kunstwerk bijkomend te fixeren, restaureren en aan te vullen. De afgewerkte schildering in faux marbre geeft vandaag een extra uitstraling aan de centrale gang en een meerwaarde aan het volledige gebouw.

Grote uitdaging

Paul Van Gils: “Een van de grootste uitdagingen was de combinatie van de tijdrovende restauratie van de trompe-l’oeil in combinatie met alle andere activiteiten die gelijktijdig werden uitgevoerd. Vooral omdat de centrale gang niet breed is en als enige toegang dient voor de meeste ruimtes op het gelijkvloers én de trap naar de bovenverdieping.”

Geen proefstuk voor ArteZ 

In het verleden voerde ArteZ reeds gelijkaardige projecten uit. Paul Van Gils: “Denk aan de restauratie van diverse herenhuizen in de wijk Zurenborg te Berchem, zoals Les Nénuphars en Herfst, een van de vierseizoengebouwen in art nouveaustijl. Of de restauratie van de woning van kunstenaar Panamarenko te Antwerpen. Verder namen we het klooster van Meersel Dreef voor onze rekening. Daarnaast zijn er diverse specifieke restauraties van graffito’s, mozaïekpanelen en vloeren. Momenteel is de restauratie van drie begijnhofwoningen te Mechelen in uitvoering, evenals de renovatie en uitbreiding van de pastorij van Oosthoven. In de opstartfase zit nu de kloostersite te Meer met drie historische gebouwen.”

“ALLE RETOUCHES IN OLIEVERF NAADLOOS LATEN OVERLOPEN”

Philip Colla (Monucore) is zelfstandige in bijberoep en gevestigd in Diepenbeek. Hij volgde de opleiding Master in de Conservatie en Restauratie, studio Schilderkunst in Antwerpen, gevolgd door een tweejarige ManaMa monumenten- en landschapszorg binnen de architectuurwetenschappen. Momenteel werkt hij voor Monumentenzorg Limburg als terreinwachter: dhr. Colla voert inspecties uit in kerk- en privégebouwen, brengt de toestand ervan in kaart en doet aanbevelingen op het vlak van onderhoud en eventuele restauraties. Hij onderneemt ook kleinschalige noodinterventies, bijvoorbeeld wanneer een loshangende schilfer tijdelijk gefixeerd moet worden om erger te voorkomen.

Complexe restauratie

De lambrisering in faux marbre in de pastorij heeft een totale oppervlakte van zo’n 60 m². Philip Colla: “Het gaat om een vrij complexe restauratie. Sommige restaurateurs bewaren in dergelijke gevallen misschien een klein stukje van het origineel of opteren resoluut voor een gehele reconstructie, maar ik koos ervoor om alle oorspronkelijke materiaal te behouden. De bepleistering was niet voldoende sterk, en bovendien werden de asbestlambrisering en de oude vergeelde vernislaag eerst weggenomen, wat nog meer schade toebracht aan het onderliggende kunstwerk. De originele olieverflaag werd volgens de regels van de kunst gefixeerd met celluloselijm. Op diverse plaatsen werden compressen aangebracht om zouten te extraheren. Daarna werd de pleisterlaag gefixeerd met een bindmiddel op basis van kalk. Vervolgens werd ze ingevuld met een kalkmortelbepleistering; eerst met een grove laag, om dan met een fijnere laag af te werken. Het was zaak om de overgangen van de retouches in olieverf naadloos en quasi onzichtbaar te laten verlopen en het geheel een spiegelglad uitzicht te geven.”

Volgens de regels van de kunst

Philip Colla: “Om integrerend te marmeren, moet je in de huid van de kunstenaar kruipen en alle parameters beheersen. Met respect voor de historische pigmenten en de olieverftechnieken - verdassen, glaceren ... - waarbij zowel transparantie, viscositeit van de verf, olie-solventverhouding, glansgraad als droogtijden van groot belang zijn. Daarnaast is een diepgaande studie van de hand van de kunstenaar vereist: vormgeving, lijnvoering, beadering, het aanbrengen van de juiste ondertonen en kleurschakeringen. Pas dan komt de georganiseerde chaos tot uiting die karakteriserend is voor een marmerimitatie.”

Kwaliteit primeert

Philip Colla: “Voordien had ik wel al vrij eenvoudige marmerimitaties uitgevoerd en faux marbre geconserveerd. Maar dit type marmer nam ik voor het eerst onder handen. Het was een grote uitdaging waarvoor ik ruim de tijd nam. Steeds primeerde de kwaliteit, en na uitharding en het aanbrengen van de finishing touches ben ik zeer tevreden over het resultaat. Het eindproduct is best heel duurzaam. Olieverf bewaart tot 100 jaar zijn goede conditie, afhankelijk van een gezond blijvende ondergrond en rekening houdend met de uitbloeiing van zouten en het eventueel resterende bouwvocht door de overige werkzaamheden in het gebouw. Het is bijvoorbeeld bestand tegen aanraking, want het is vrij gemakkelijk afwasbaar en geeft niet af.”