De zin en onzin van hybride warmtepompen

Geschikte oplossing voor het bestaande gebouwenpark

Hybride warmtepompen kunnen een belangrijke plaats innemen op de weg naar betaalbare, beschikbare en klimaatvriendelijke energievoorziening, zo stelt het Belgische Hybrid Heat Pump Platform. In het specifieke geval van bestaande gebouwen met een beperkte(re) isolatie hebben ze zelfs voordelen ten opzichte van vol-elektrische warmtepompen. Als tussenstap voor een diepere energetische renovatie vergen ze immers minder investeringen van burgers en de overheid, terwijl ze toch het energieverbruik en de CO₂-uitstoot significant doen dalen. 

Wat is een hybride warmtepomp?

Opbouw

Een hybride warmtepomp laat zich definiëren als de samenstelling van een klassieke verwarmingsinstallatie (werkend op fossiele of hernieuwbare brandstof; aardgas of stookolie) waar een lucht/water-warmtepomp aan toegevoegd wordt (werkend op elektriciteit). Dit kan ofwel worden opgevat als een 'all-in-one'-opstelling, waarbij beide toestellen nieuw zijn; of als een 'add-on'-opstelling, waarbij de warmtepomp nieuw is en wordt toegevoegd aan de bestaande installatie.

Werkingsprincipe

Deze beide warmte-opwekkers kunnen zowel elk afzonderlijk als gelijktijdig werken voor de verwarming van een woning, en eventueel ook voor de opwarming van sanitair warm water. Dit wordt bepaald door de regelaar. Dit intelligent beheersysteem zal - rekening houdend met de energieprijzen en de CO₂-uitstoot - steeds voorrang geven aan het toestel met het hoogste rendement, wat in de meeste gevallen de warmtepomp zal zijn.

Dit hangt evenwel af van de buitentemperatuur en de gevraagde warmte. Als de warmtepomp nog moet werken bij temperaturen beneden de 2 °C, zal de warmteopbrengst niet meer volstaan en wordt de ketel bijgeschakeld of neemt die zelfs volledig over. Voor de productie van sanitair warm water, temperatuur 50-60 °C, zorgt de ketel of zullen beide bronnen elkaar versterken.

Waarom kiezen voor een hybride warmtepomp?

HHPP, het Hybrid Heat Pump Platform, schuift de hybride warmtepomp naar voren als een deel van de oplossing in de drievoudige maatschappelijke uitdaging om de CO₂-uitstoot te verminderen, de energie-efficiëntie te verhogen en de energiefactuur in toom te houden. Daarmee speelt die dus een belangrijke rol in de energietransitie voor bestaande woningen en in de EU-doelstelling om tegen 2050 een klimaatneutrale samenleving te hebben.

Over HHPP
Het Hybrid Heat Pump Platform verenigt een ruim aantal actoren in de Belgische verwarmingssector, gaande van fabrikanten van warmtepompen over installateurs en opleidingscentra tot netbeheerders en brandstofverdelers. Zij beschouwen hybride warmtepompen als een van de oplossingen om de energietransitie van België - en de verwarming van bestaande gebouwen in het bijzonder - op een betaalbare en haalbare manier te versnellen. 

In België zijn onze gebouwen verantwoordelijk voor 28% van de huidige CO₂-uitstoot. Europa stuurt dus terecht aan op een drastische vermindering hiervan. Om de EU-ambitie waar te maken met ons verouderde gebouwenpark, zouden we jaarlijks meer dan 3% van onze gebouwen ingrijpend moeten renoveren, zo weten ze bij HHPP. Dat is een verdrievoudiging van de huidige renovatiegraad; een bijzonder grote uitdaging voor de bouwsector en niet zonder meer betaalbaar voor alle huiseigenaars.

Voor welke projecten?

Het platform plaatst enkele kanttekeningen bij de vol-elektrische warmtepompen. Dit zijn weliswaar heel energiezuinige oplossingen, maar ze hebben als belangrijke voorwaarde dat het gebouw hiervoor goed geïsoleerd moet zijn. Voor nieuwbouw is dit geen probleem, maar de warmtepompen vereisen dikwijls een verregaande energetische renovatie in het geval van bestaande gebouwen.

Dit vergt zware financiële inspanningen van de burgers, alsook van de overheid. Als we louter hierop zouden inzetten, vraagt dit immers ook stevige investeringen in het elektriciteitsnet. Dit door de grotere vraag en de te verwachten pieken bij de elektrificatie van onze energiebehoeften; vooral in de periodes waarin er minder hernieuwbare elektriciteit wordt geproduceerd.

Hybride warmtepompen hebben als voordeel dat er minder verregaande renovaties voor nodig zijn  

Een hybride-opstelling is vooral handig als tussenoplossing in woningen die nog maar beperkt werden gerenoveerd, in afwachting tot er financiële middelen vrijkomen voor verdere verbouwingen. Die maakt immers gebruik van de bestaande infrastructuur en vraagt dus niet dezelfde, verregaande renovatie als voor een systeem dat enkel op een warmtepomp draait.

Toch wordt er al heel wat energie bespaard en gaat dus de CO₂-uitstoot onmiddellijk significant omlaag, en daalt ook de energiefactuur in zekere zin. Zo kunnen die diepgaandere renovaties voor vol-elektrische warmtepompen er sneller komen voor meer gezinnen, en komt de energietransitie in een stroomversnelling terecht.  

Concreet zijn hybride warmtepompen in het bijzonder geschikt voor bestaande woningen met energielabel C, D en lager. Daarmee zijn ze complementair aan de volledig elektrische warmtepompen, die zich vooral lenen voor woningen met energielabel A en B. Net als de andere duurzame oplossingen, zoals warmtepompen en warmtenetten, is dit geen 'one size fits all'-mirakeloplossing. Die dient dan ook niet gezien te worden als een vervanging hiervan, maar als aanvulling. 

Geen lock-in, wel balancing

Nog belangrijk is dat er met hybride warmtepompen geen lock-in gecreëerd wordt die een latere, verdere verduurzaming van het woningenbestand zou tegenhouden. Integendeel: met bijkomende isolatie daalt de CO₂-uitstoot verder, met fotovoltaïsche panelen om de warmtepomp te voeden, daalt het elektriciteitsverbruik op het net, en de geleidelijke vergroening van gas en stookolie zal ertoe bijdragen dat de woning klimaatneutraal wordt. 

Tezelfdertijd kunnen hybride warmtepompen bijdragen tot de zogeheten 'balancing', waarbij het netevenwicht beter beschermd wordt bij de doorgedreven elektrificatie inzake mobiliteit en verwarming. Slimme metertechnologie kan immers prijssignalen geven en de hybride warmtepomp automatisch doen overschakelen op de ketel tijdens piekmomenten. 

Een hybride warmtesysteem verlaagt voor veel gezinnen de drempel om hun woning op korte termijn te verduurzamen

Besparingspotentieel

Als we de ruim 1 miljoen Belgische woningen tussen de 10 en 40 jaar oud, met een ECP-label C en D, met een hybride warmtepomp zouden uitrusten, besparen we 1.430 kton CO₂ per jaar; uitgaand van een jaarlijks verbruik van 23.000 kWh. 

Naar analogie met een grootschalig onderzoek in Nederland, berekende HHPP dat met de huidige Belgische elektriciteitsmix de CO₂-uitstoot in één klap met 35% en het verbruik met 1.395 m³ of l zou dalen, voor een gezin dat overstapt van een verwarming op aardgas of stookolie naar een hybride warmtepomp. Gecombineerd met het supplementair elektrisch verbruik, komt dat overeen met een besparing van 300 euro op de jaarlijkse energiefactuur. 

Marktpotenteel

In opdracht van VIVES werd een marktstudie rond hybride warmtepompen uitgevoerd, waarin ook het marktpotentieel werd onderzocht. Daarin lezen we dat het aantal woningen met een EPC-label vanaf D dat in aanmerking komt voor een hybride warmtepomp, momenteel overeenkomt met 34% van de EPC-plichtige markt. Rekening houdend met verdere renovaties, is er een totaal van 107.500 installaties te verwachten over de komende 7 jaar. In functie van verdere evoluties kunnen deze getallen nog stijgen.

Een mogelijke valkuil hierbij is de benodigde productiecapaciteit van de fabrikanten. Ook zal er een duidelijke omscholing nodig zijn voor de bestaande installateurs om de koeltechnische handelingen onder de knie te krijgen. 

Premies

Met de inzet van hybride warmtepompen wint iedereen: de gezinnen, de overheid en het klimaat; zo stellen ze bij HHPP. De burger investeert immers op het tempo van zijn eigen financiële draagkracht, de infrastructuurkosten voor het elektriciteitsnet blijven betaalbaar doordat het netevenwicht beter beschermd wordt, en de CO₂-uitstoot daalt in een versneld tempo.

Het platform dringt dan ook aan op concrete beleidsdaden van de overheid, zodat burgers, fabrikanten, installateurs en distributienetbeheerders de juiste signalen krijgen om deze snellere energietransitie mee vorm te geven. 

Vandaag zijn er al premies voor wie kiest voor een hybride warmtepomp bij vervanging en renovatie. In Vlaanderen is er een specifieke premie voor de hybride variant; in Brussel en Wallonië gaat het om de premie voor de lucht/water-warmtepomp, waarop men (tot hiertoe) ook een beroep kan doen in geval van een hybride warmtepomp.