Doelgericht retrofitten van oude structuren
Joris De Baes (redevelop belgium)
Hoewel duurzame nieuwbouwprojecten vaak de schijnwerpers stelen, blijft de renovatie van bestaande structuren een cruciaal onderdeel van de bouwindustrie. Met zijn ontwerpbureau redevelop belgium geeft ingenieur-architect Joris De Baes hogere prioriteit aan dit bestaande bouwweefsel. Via systematische ontwerpmethodes krijgen naoorlogse gebouwen een opwaardering, die verder reikt dan technisch herstel. Op BuildUp toonde Joris hoe deze duurzame strategie de slooptrend kan doorbreken.
Is slopen nog een duurzame optie?
Na de Tweede Wereldoorlog onderging het Westen een enorme bouwgolf. De bouwmaterialen die toen werden gebruikt, bezitten een behoorlijke hoeveelheid ingebedde CO2 die de opwarming van de aarde hebben bevorderd. Bovendien is 75% van de Europese gebouwen niet energie-efficiënt en wordt een groot deel van het bestaand bouwweefsel verwarmd met fossiele brandstoffen. Slechts 9% van de totale energieproductie is hernieuwbaar, waardoor de weg naar duurzaamheid een uitdagende reis blijft.
Het integrale bouwproces heeft met andere woorden een aanzienlijke impact op de totale CO2-uitstoot. Volgens Joris De Baes is het dan ook essentieel om aandacht te schenken aan de volledige levenscyclus van een gebouw, van productie tot afbraak. Vanwege het hoge aandeel ingebedde CO2 dat voortkomt uit materiaalproductie en sloop, duurt het 65 jaar om een energie-efficiënte nieuwbouw tot stand te brengen die dezelfde hoeveelheid energie bespaart als een renovatie.
De financiële renovatiedruk
Gezien de grote bouwgolf ontstond in de jaren 70 en een bouwschil gemiddeld 50 jaar meegaat, zal België de komende jaren geconfronteerd worden met een enorme renovatiedruk. Veelvoorkomende problemen zoals betonrot, gebrekkige isolatie en experimentele bouwtechnieken dienen dan ook aangepakt te worden. De grootste uitdaging die de renovatiegolf met zich zal meebrengen is echter de financiële haalbaarheid.
Onderzoek wijst uit dat 40% van huiseigenaren jonger dan 65 jaar niet over voldoende financiële middelen beschikt voor een renovatie. Toch beschikken zij vaak over een woning met een E- of F-label, die ingrijpende verbeteringen vereist. Daarom pleit Joris De Baes voor kwalitatieve en betaalbare oplossingen, zonder de bewoners uit hun woning te zetten. Hiervoor grijpt hij terug naar de rijke architectuurgeschiedenis, die de renovatiegolf vooruit kan helpen op een betaalbare manier.
Retrofitting: nieuw leven in de oude structuur
Vandaag de dag worden oude woningen met nieuwe ogen bekeken, wat resulteert in hogere standaarden en nieuwe kwaliteitsnormen. Om aan deze voorschriften te voldoen en een hoog wooncomfort te garanderen, benadrukt Joris het essentiële belang van een integrale, systematische retrofitting. Hiervoor ontwikkelt redevelop belgium modulaire systemen, die aan bestaande gebouwen kunnen worden gekoppeld zonder de oude structuren volledig open te breken.
Voor een project in samenwerking met Brussel Leefmilieu creëerde redevelop belgium bijvoorbeeld modulaire houten structuren, waarin technologieën zoals zonnepanelen en ventilatiesystemen zijn geïntegreerd. Hierdoor moeten bestaande structuren niet aangepast worden en worden hoge herstelkosten gereduceerd. Deze modulaire aanpak versnelt dan ook de totstandkoming van het renovatieproces.
West Side Residence in Knokke-Heist
Een sprekend voorbeeld van deze renovatieaanpak is het West Side project in Knokke-Heist. Dit appartementsgebouw werd in 1969 op goedkope wijze gebouwd met bouwtechnische fouten, infiltraties en betonrot als gevolg. Een grondige renovatie drong zich dan ook op om het gebouw een nieuw leven te geven.
Om tegemoet te komen aan de hedendaagse woonbehoeften, zijn enkele verdiepingen gereorganiseerd. Door de kolom op het terras te vervangen door een opvangsysteem, ontstond een ruim inpandig terras. Daarnaast werd ook effectief betonherstel onderzocht conform de richtlijnen van Fereb. Hiervoor is gekozen om de ondervloeren te voorzien van kalkhennep, een biosourced materiaal. Dit bood tevens een logistiek voordeel, aangezien hiervoor geen betonmixers geplaatst hoefden te worden.
Ter afwerking werd de gevel van het appartementsgebouw maximaal geïsoleerd, rekening houdend met de stedenbouwkundige beperkingen. De dunne aluminium gevelbekleding werd afgeschuind aangebracht, zodat een natuurlijke lichtinval en panoramisch uitzicht op de kust ontstaat. Op die manier werd niet alleen de structurele levensduur van het gebouw verlengd, maar werd ook de architecturale kwaliteit verbeterd met een evenwaardig resultaat als nieuwbouw.
Europacentrum in Oostende
Ook voor het hoogste gebouw aan de Belgische kust werkt redevelop belgium momenteel aan een ambitieus renovatiemasterplan. Het Europacentrum in Oostende, oorspronkelijk gebouwd in de late jaren 60, vertoont nu aanzienlijke gebreken op het gebied van afvoerleidingen en brandveiligheid. Zo is er bijvoorbeeld slechts één vluchttrap. Bovendien kampen de gevels met heel wat betonrot, wat de noodzaak voor renovatie benadrukt.
Voor de ontwerpontwikkeling verkende redevelop belgium diverse renovatiemogelijkheden in nauwe dialoog met de eigenaars. Hierbij werden verschillende pistes uitgetekend, variërend van een kleine interventie met behoud van het architecturaal karakter tot een transformatieve renovatie waarbij nieuw ruimtes aan de bestaande terrassen worden toegevoegd. In dat laatste scenario zou een extrusie van de buitenschil een wereld van mogelijkheden openen, die verder gaan dan een pure renovatie.
Een ander belangrijk aspect van dit project is de integratie van nieuwe technieken voor hernieuwbare energieopwekking. Hoewel het gebouw vandaag de dag volledig elektrisch verwarmd wordt, is er nood aan extra technieken om het energiepeil op te krikken. Daarom onderzocht redevelop belgium in samenwerking met Sweco de mogelijkheid om fotovoltaïsche panelen te integreren in de balustrades, op het dak én in de zijgevels.
Kruishof III in Antwerpen
Het ontwerpbureau van Joris De Baes kreeg recent ook de opdracht om een toren van 146 woningen te renoveren, gelegen nabij Maison Guiette – het enige bewaarde gebouw van Le Corbusier in België. Binnen dit UNESCO Werelderfgoedkader tracht redevelop belgium een methodologie te ontwikkelen die later ook kan worden toegepast op de andere twee gebouwen binnen het ensemble. Op die manier kan een hoge beeldkwaliteit gegenereerd worden, die nauw aansluit bij het werk van Le Corbusier.
Het appartementsgebouw uit 1964 vertoont momenteel onveilige terrassen en scheuren in het beton. Om de renovatiemogelijkheden te onderzoeken, worden verschillende scenario’s en diverse technieken geanalyseerd, rekening houdend met de huidige EPB-voorschriften. Zo kan de optimalisatie van de brandtrap extra volwaardige terrassen creëren en kan het gebruik van houten modulaire elementen de CO2-voetafdruk aanzienlijk reduceren.
Een toekomstbestendig herontwikkelingsperspectief
Aan de hand van bovenstaande projecten bewijst Joris De Baes dat er grote potentie ligt in het hergebruik van bestaande structuren. Renovaties zijn niet alleen een antwoord op bouwtechnische uitdagingen, maar bieden ook kansen als stedenbouwkundig instrument. Modulaire en technologische innovaties zullen hierbij een sleutelrol spelen, zowel om de leefbaarheid voor bewoners te maximaliseren, als om energiekosten en de ecologische voetafdruk te verlagen.
Wie is Joris De Baes?
Joris De Baes is een Belgisch ingenieur-architect. Hij heeft uitgebreide internationale ervaringen opgedaan tijdens zijn vroege professionele carrière bij het Office for Metropolitan Architecture. Daar werkte hij enkele jaren mee aan diverse masterplans en vernieuwende, duurzame projecten. In 2010 besloot Joris aan zijn eigen parcours te beginnen door Baes Architects op te richten en later het daarmee verbonden bedrijf redevelop belgium. Zijn doel is om gebouwontwerpen en oplossingen te leveren die tegemoetkomen aan de ruimtelijke, sociale en milieu-uitdagingen waarvoor wij vandaag staan.
