gezond Bouwen met ‘afval’
bc architects streeft naar minimale ecologische voetafdruk maar optimale levenskwaliteit
BC architects kiest resoluut voor een lokale biogebaseerde en bioklimatische aanpak. Beton, hout en baksteen blijven weliswaar nog de grote vedettes van het bouwtoneel, terwijl leemstenen, strobalen en graspanelen al jaren veelbelovend wachten in de coulissen. Maar na Glasgow is de omslag nog meer in een stroomversnelling beland, aldus het visionaire Brusselse architectenbureau met voelsprieten tot ver in het buitenland.
Aan de Brusselse Havenlaan in de gewezen kantoren van logistieke speler Ziegler bevinden zich de kantoren van BC architects, opgericht in 2012 (in 2009 reeds gestart als BC studies, n.v.d.r). Vanuit de keuken kijken we uit over de stedelijke chaos van hoog- en laagbouw. Vlakbij bevindt zich sinds 2018 de site van BC materials, een spin-off waar een ploeg medewerkers duurzaam basismateriaal aanmaakt zoals leempleisters, leemstenen en stamplemen vloeren. De grondstof hiervoor komt van uitgegraven bouwputten. Urban mining is in deze context het codewoord want de hoofdstad herbergt een ongeziene rijkdom.
Brussels Architecture Prizes 2021
BC architects viel in december 2021 in de prijzen bij de eerste editie van de Brussels Architecture Prizes. Het Brusselse bureau ontving de prijs in de categorie Promising Young Architect Award en werd daarbij gelauwerd voor hun innovatieve, circulaire aanpak van het bouwproces waarbij ze zowel als ontwerper, community organizer, producent van circulaire, lokale bouwmaterialen, consultant én als denktank fungeren.
lage impact
Woordvoerder Anton Maertens: “Wij geloven heel hard in een lokale biogebaseerde en bioklimatische aanpak van bouwen en architectuur. Het komt erop neer dat je met een zo laag mogelijke impact op de natuur en de omgeving een heel gezond gebouw maakt voor mensen, maar ook voor de omgeving. Dus is het belangrijk dat je materialen gebruikt of maakt die maximaal herbruikbaar zijn, weinig energie en fossiele grondstoffen kosten om te maken en zo gezond mogelijk zijn voor de mensen die in dergelijke gebouwen wonen en werken.”
BC architects werkt onder andere met aanwezige grondstoffen die normaliter als afval worden beschouwd en waarvan het niet zo moeilijk is om ze te valoriseren of te hergebruiken.
Thermische massa
Een goed voorbeeld is de gestampte lemen muur toegepast in een project van het architectenbureau AST 77 uit Tienen. "Met het bureau en de aannemer Leemniscaat hebben we een mix voorbereid voor die stampmuur op basis van zand, klei en gravel. In dit specifieke geval ging het om rode klei omdat die beter paste bij het gebouw. De muur geeft structuur aan het project en bezit een aanzienlijke thermische massa. Tevens zorgt ze voor een zeer goede akoestiek omdat er een heel ruwe afwerking is en qua vochtregulering zijn de resultaten uitstekend. Er zijn daardoor minder temperatuurschommelingen. Het is een directe manier om thermische massa en akoestiek te introduceren maar dan lowtech gebracht. Je gebruikt de materialen als een kwalitatief element, niet alleen iets om naar te kijken."
"Een leemsteen heeft 90% minder CO2 voetafdruk dan de klassieke baksteen"
lokale leemgrond
BC architects heeft ook een aantal projecten zelf gerealiseerd: bijvoorbeeld een bioklas als publieke opdracht van de gemeente Edegem. Anton Maertens: “We hebben hiervoor lokale grond gebruikt om leemstenen te produceren. Een leemsteen heeft 90% minder CO2 voetafdruk dan de klassieke baksteen. Leem is doorgaans ter plaatse te vinden, soms bij een rivier zoals bij de uitkijktoren Negenoord (Dilsen-Stokkem) met de Maas vlakbij. Maar eigenlijk is er heel veel goede grond in België, veel klei en leem die geschikt is om te bouwen. Uitgegraven grond van bouwputten in een groeve of mijn storten is eigenlijk verspilling van materiaal die op een kwalitatievere manier zou kunnen worden gebruikt. Met deze circulaire bioklas in Edegem toonden we expliciet het nut en de bruikbaarheid van lokale leemgrond. Door een goede voorbereiding en testen van de gronden konden we eerst prototypes van de stenen maken om er dan uiteindelijk mee te bouwen."
stielkennis uit burundi
Een van de eerste aardebouwprojecten van BC architects was een bibliotheek in het Burundese Muyinga. De stielkennis voor de aanmaak van leemsteen leerden ze er van lokale aannemers om dan later in Edegem zelf toe te passen. Om nog meer bouwers en architecten te bereiken, werd in 2018 BC materials opgericht, dat voortaan zelf de materialen produceerde. BC materials transformeert grond uit bouwputten van aannemers zoals onder andere De Meuter, een grote aannemer in het Brusselse. “Die gronden worden ons geschonken zodat zij ze niet helemaal naar Wallonië of Vlaanderen moeten transporteren. Wij transformeren de grond in leemsteen, leempleister of stampleem."
De stenen worden geproduceerd op de site aan de Havenlaan, een hybridegebied waar uiteenlopende activiteiten plaatsvinden. BC materials geeft aan dat het de hoogste tijd is dat de bouwmarkt van strategie verandert, wil het zijn ecologische impact drastisch verlagen. “In die zin bieden wij iets aan dat de bouwsector heel hard nodig heeft. Een heel gezond en clean materiaal, makkelijk om te produceren, zonder verbranding, zonder fossiele energie.”
Sterke structuur
Anton Maertens: “Voor de baksteenindustrie zal het aanpassen worden aan een nieuwe realiteit. Er zijn fabrikanten die een CO2-vrije baksteen proberen te produceren door na het bakken de CO2-emissie te capteren en ‘in te spuiten’ in de steen. Het is een techniek die nog in de kinderschoenen staat en waarover nog grote onzekerheid bestaat. Het is een gok, die natuurlijk ook goed kan uitdraaien. Wij bieden een bouwsteen aan die low carbon en dus zeer weinig CO2-intensief is. Wij stabiliseren onze stenen met een beetje kalk, en dat maakt het materiaal wat sterker om bijvoorbeeld een gelijkvloers en twee verdiepingen te dragen. Maar we kunnen ook de stenen vrij van kalk maken, dan zijn ze volledig CO2-vrij. Men begint vaker te bouwen met sterke structuren dan met volledige dragende muren op een tiental verdiepingen. Je kunt bijvoorbeeld met CLT bouwen als draagstructuur en de binnenmuren in leemstenen voor thermische massa en akoestiek. Er zijn vandaag al heel veel mogelijkheden om lichter en beter gedimensioneerd te bouwen waardoor je minder energie verbruikt."
"We worden gevraagd omwille van onze kennis over ‘nieuwe’ materialen en hoe je die toepast in hedendaagse architectuur"
kalkhennep
Anton Maertens: “We doen onder andere met Rotor consultancy voor het Facilitair Bedrijf (Vlaamse overheid) en Leefmilieu Brussel over hoe je nog méér circulair kunt bouwen en hoe je de C02-emissies niet een béétje maar structureel kunt aanpakken. Nul emissie in 2050, zoals de Europese Green Deal voorstelt, is voor de bouwsector een hele grote opgave. Door maximaal in te zetten op hergebruik van materiaal kun je een enorme hoeveelheid uitstoot al vermijden. Hoe meer ingrediënten we uit de eigen, bestaande omgeving en gebouwen gebruiken, hoe beter je bilan wordt. En tegelijk creëren we een betere woon- en leefomgeving, zowel wat betreft akoestiek, vochtregulering als luchtkwaliteit. Als wij verwijzen naar biogebaseerd, denk ik bijvoorbeeld ook aan kalkhennep, isolatie die zo goed als CO2-neutraal is. Hennep is een plant die heel snel groeit en die vier keer meer CO2 opneemt dan bomen. Bij toepassing meng je de hennep met gebrande kalk, wat resulteert in een CO2 negatief resultaat én een vrij goede Lambda-waarde voor een isolatiedikte van 15 à 20 centimeter. Onze visie is dat we voor die kwaliteit gaan, ook al zijn die muren dan dikker en is er zogezegd ‘plaatsverlies’. Wij kiezen voor gezonde materialen die bovendien ademen. Klassieke isolatiematerialen zijn daarentegen vaak dampdicht en vergen condensatieschermen. Met dampopen materialen als kalkhennep en leempleister heb je een hele mooie combinatie voor je interne huishouding en leefkwaliteit.”
"Veel traditionele materialen, zoals baksteen hebben het nadeel dat je ze moet bakken op meer dan 1.000 graden. Daarvoor is er fossiele energie nodig en dat is niet het geval met stro of stampleem bijvoorbeeld. Bij kalkhennep wordt de productie van kalk door de groei van hennep en het opnemen van C02 gecompenseerd.”
Manchesterwedstrijd
BC architects bestaat bijna tien jaar, BC matarials drie. In totaal werken er 24 medewerkers. Anton Maertens: “Wij zijn momenteel hard aan het groeien en dus ook hard aan het uitbreiden. Onlangs heeft BC architects de Manchester-wedstrijd gewonnen. In Molenbeek wordt de Manchesterstraat een culturele pool in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest o.a. met makers-plekken en ruimte voor culturele organisaties. Het is een hele mooie site met een bestaande structuur die relatief goed is en tegelijk een grondige transformatie vraagt. Wij gaan dat doen met zoveel mogelijk respect voor de geschiedenis alsook voor de bestaande structuren. Het ging om een wedstrijd waar veel mensen naar uitkeken. We zijn dus best trots. De wijk is een aankomstwijk in Molenbeek waar veel migranten toekomen. Belangrijk is dat die creatieve mix er is en blijft. Het zal in elk geval heel interessant en gevarieerd worden met onder meer een publiek dakterras. Het Franse ontwerpbureau Lacatton & Vassal herwaardeert in hun projecten bestaande infrastructuren in plaats van alles af te breken en te grijpen naar nieuwbouw. Dat is ook onze visie.”
Hermès in Parijs
Anton Maertens: “De bibliotheek in Muyinga (Burundi) wordt nog altijd gepubliceerd en daar krijgen we nog altijd vragen over van studenten in binnen- en buitenland. Andere buitenlandse projecten zijn bijvoorbeeld voor de LUMA-stichting, een project in Arles. Met BC materials zijn we gevraagd voor een project in Georgië. Het gaat over een wijnhuis dat op basis van lokale grond gebouwd wordt met stampleem. Een Londens architectuurbureau heeft ons hiervoor aangesproken voor de voorbereidingen zodat de aannemer met de juiste mix van de leem van start kan gaan. We worden gevraagd omwille van onze expertise, kennis die we nu tien jaar na Burundi verder hebben opgebouwd. Kennis die handelt over aarde, het mixen, de herformuleringen en hoe je die ‘nieuwe’ materialen toepast in hedendaagse architectuur. Hermès wou voor hun winkel in Parijs heel veel gestampte leemblokken voor het interieur van hun vitrines. We hebben daarvoor een negental ton stampleem geproduceerd, getransformeerd in blokken en samen met de Parijse aannemer Golem geïnstalleerd. Het resultaat is een wat woestijnachtige look. Zoiets wordt natuurlijk opgepikt omdat Hermès een groot merk is. In Nederland leeft behoorlijk wat interesse en zijn er samenwerkingsverbanden met CIVIC Architects uit Amsterdam, onder andere voor de Manchester-site. Eventueel kan het een optie zijn om in de toekomst een lokale productie-eenheid in Nederland op te starten zodat we lange transporten vermijden. In Nederland zijn al veel steden heel hard bezig met die circulaire economie. In Amsterdam en Rotterdam zijn er heel veel renovatie en wooneenheden nodig, en daar heb je ook de basismaterialen én de nood van circulair bouwen. Véél mensen hebben opnieuw die behoefte aan een soort binding en voeling met het lokale materiaal. Je kan tegels uit India laten overkomen die misschien tien tot vijfentwintig procent goedkoper zijn, maar mensen appreciëren net vaak iets dat lokaal en authentiek is. Leem is bovendien herbruikbaar. Een stamplemen vloer kan je leggen zonder dat er een bakproces aan voorafgaat en diezelfde vloer is bovendien perfect te recupereren."
