Van valnetten tot levenslijnen

Alle valbeveiligingssystemen op een rijtje

Valbeveiligingssystemen worden om twee redenen ingezet: om een val te voorkomen door middel van retentie of gebiedsbescherming, of om de gevolgen van een val te beperken wanneer deze toch plaatsvindt. Het aantal verschillende types valbeveiligingssystemen is echter zeer uitgebreid. Dit artikel helpt u een weg te banen door de wirwar van levenslijnen, valnetten en harnassen, en benoemt de belangrijkste aandachtspunten.

Collectieve beveiliging

Een eerste optie in het beveiligingsproces bij werken op hoogte is de collectieve beveiliging, die zowel permanent als tijdelijk kan zijn.

• Randbeveiliging bestaat uit een hek dat langs de (opstaande) randen van een hooggelegen oppervlak wordt geplaatst om valgevaar te voorkomen. Dit hekwerk is verkrijgbaar in staal of aluminium. De aluminium variant wordt vooral gebruikt op schuine daken, waar het hek met steunpoten tegen de gevel wordt geplaatst en met een speciaal haaksysteem op de (metalen) hanggoot wordt bevestigd.
• In situaties waar het plaatsen van een dakrandbeveiliging voor dakwerken niet haalbaar is, wordt er vaak gebruikgemaakt van veiligheidsstellingen. Deze bestaan uit platforms op dakrandhoogte, trappen over de volledige hoogte en een leuning met liggers.
• Valnetten kunnen zowel horizontaal, verticaal als langs de gevel gespannen worden. De verticale netten worden vooral gebruikt in de staalbouw, waarbij ze geplaatst worden door middel van een ratelspanner. Gevelopvangnetten worden gemonteerd op een metalen steunframe en zijn geschikt voor het opvangen van personen, materialen en gereedschap.

Persoonlijke beveiliging

Wanneer collectieve beveiligingssystemen niet uitvoerbaar zijn wegens factoren zoals kosten, tijdsdruk of ruimtegebrek, wordt er gekeken naar alternatieve oplossingen in de vorm van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM's).

Klimhelm

Een klimhelm biedt bescherming tijdens een val, in tegenstelling tot traditionele helmen die vaak niet voor dit doel ontworpen zijn. Bij een val kan een normale helm, indien deze al wordt gedragen, gemakkelijk van het hoofd vallen. Een klimhelm is echter altijd uitgerust met een kinriempje, waardoor uw hoofd effectief wordt beschermd.

Na ingebruikname dient een externe dienst het harnas jaarlijks te controleren

Harnassen

De keuze voor een harnas is cruciaal en hangt af van verschillende factoren, waaronder het type werkzaamheden, de frequentie en de duur van het gebruik. Specifieke taken zoals weerhouding, antival en positionering spelen een belangrijke rol in de selectie van het juiste harnas. Het is belangrijk te benadrukken dat heupgordels niet zijn toegestaan als valharnassen. Bij het kiezen van een antivalpunt kan men kiezen tussen een dorsale (rug) of sternale (borst) bevestiging.

Om de veiligheid te waarborgen, is het essentieel om alle materialen vóór gebruik grondig te controleren. Daarnaast dienen harnassen te worden opgeslagen in een droge en donkere ruimte. De levensduur van een harnas varieert van 5 tot 10 jaar, gerekend vanaf de productiedatum. Na ingebruikname dient een externe dienst het harnas jaarlijks te controleren.

Correct gebruik van het harnas is minstens zo belangrijk. Trek het harnas aan als een jas over de schouders, klik de borstgordel vast en sluit vervolgens de beenriemen. Een vuistregel voor het aanspannen: je moet met de vlakke hand gemakkelijk onder de riem kunnen, maar als je een vuist maakt en aan het harnas trekt, moet de riem klemmen.

Tot slot kunnen harnassen eenvoudig worden uitgerust met diverse accessoires zoals extra heupgordels, beenbanden, vestjes, schouderpads en snelsluitingen. Investeren in comfortabele en veilige werkharnassen is essentieel, vooral wanneer er frequent en langdurig op hoogte wordt gewerkt.

Lijnen

Aanslaglijnen voor bevestiging aan het harnas zijn beschikbaar in enkele en dubbele varianten. Bij een dubbele lijn blijft altijd één lijn bevestigd, terwijl met de andere een nieuw aanslagpunt kan worden gezocht.

In elk valbeveiligingssysteem moet valdemping aanwezig zijn, al dan niet geïntegreerd in de aanslaglijn. Een aparte valdemper bestaat uit een opgevouwen lijn in een harde plastic behuizing. Bij een val ontrafelt deze lijn en absorbeert een deel van de valenergie. Geïntegreerde valdemping laat de flexibele lijn meegeven, waardoor de schok deels wordt opgevangen. De demper beperkt de kracht op het lichaam tot maximaal 600 kg (of 6 kN), terwijl een val meer dan 1.000 kg kan ontwikkelen. Bij levenslijnen is een berekeningsnota verplicht. Een attest bewijst dat de lijn voldoet aan de EN-normen.

Valblokken

Valblokken vervullen een vergelijkbare functie als veiligheidsgordels in voertuigen. Ze bieden de gebruiker de vrijheid om zich te bewegen, maar blokkeren automatisch bij een abrupte beweging (zoals bij een val). De lijn van valblokken is vervaardigd uit sterke staalkabel of -band.

Daarnaast zijn er speciale recuperatievalblokken. Deze zijn uitgerust met een takel, waardoor collega's in staat zijn om een gevallen of onwel geworden persoon weer omhoog te halen. Dit is vooral nuttig bij werkzaamheden in besloten ruimtes, zoals opslagtanks, waar werknemers onwel kunnen raken.

Ankerpunten

Voor het veilig vastmaken van lijnen zijn geschikte ankerpunten essentieel. Vaste ankerpunten of -palen moeten worden bevestigd aan een constructie die voldoende sterk is om de krachten bij een eventuele val te weerstaan. Soms kan deze bevestiging direct op het werkoppervlak plaatsvinden. De Europese norm EN795 schrijft voor dat een ankerpunt een kracht van minstens 1.000 kg moet kunnen opvangen.

Indien vaste ankerpunten niet toepasbaar zijn, zijn er mobiele en tijdelijke alternatieven beschikbaar. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

• Rollbeam: een verrijdbare loopkat die aan een H-profiel steunbalk wordt bevestigd. Dit wagentje, dat uitgerust kan worden met een valblok, volgt de bewegingen van de gebruiker door soepel over de balk te rollen.
• Deurtraverse: een klemstang die achter een deuropening wordt geplaatst. Hier kan men zich veilig aanlijnen. Let er wel op dat de wanden en het deurkozijn voldoende stevig zijn.
• Rollclamp: een geschikt bevestigingsmiddel voor zowel T- als I-profielbalken.
• Doodgewichtankers: deze vrije ankerpunten bevatten de nodige ballast om als individueel ankerpunt of als bevestiging voor een levenslijn te dienen, zonder het werkoppervlak te beschadigen. De maximale afstand tussen twee doodgewichtankers kan variëren, afhankelijk van de toepassing. Het is belangrijk om de instructies van de fabrikant zorgvuldig op te volgen en het juiste aantal ankers te plaatsen. Omdat doodgewichtankers enige beweging toestaan voor demping, moeten ook de afstand tot de rand, het type ondergrond en omgevingsfactoren (zoals ijs, sneeuw, of mos) nauwkeurig worden meegenomen in de beoordeling.

Horizontale beveiliging

Horizontale beveiliging kan bestaan uit rail- of levenslijnsystemen. Een levenslijn is een staalkabel met valdemping die via verankeringspunten aan bijvoorbeeld een dak wordt bevestigd. Werknemers kunnen zich aan deze kabels vastmaken om veilig te werken en te voorkomen dat ze te dicht bij de rand komen of eroverheen vallen. Essentieel bij deze systemen is dat een eventuele val direct wordt opgevangen, ruim voordat er contact is met de grond of een ander oppervlak. Voor een optimale werking moeten zowel het traject van de levenslijn als de mogelijke doorbuiging ervan zorgvuldig worden meegenomen in de configuratie.

Verticale valbeveiliging

Verticale valbeveiliging, bijvoorbeeld bij het werken op een ladder, kan bestaan uit flexibele of starre systemen. Flexibele systemen maken gebruik van een kabel, terwijl starre systemen een railsysteem toepassen.

Railsystemen

Dergelijke systemen garanderen een stabiele positionering op het oppervlak. Een verplaatsbaar wagentje met musketon zorgt ervoor dat werknemers zich veilig kunnen aanlijnen. Dit wagentje beweegt soepel mee langs de rail, zowel horizontaal als verticaal, en vergrendelt automatisch bij een plotselinge verticale beweging. Horizontale rails dienen uitsluitend om de gebruiker veilig horizontaal te verplaatsen door middel van een vast ankerpunt op de rail.

TECHNOLOGISCHE OPLOSSINGEN
Moderne technologieën zoals slimme sensoren en drones worden steeds vaker ingezet om risico’s effectief in kaart te brengen en valbeveiligingssystemen nauwkeurig te monitoren. Slimme sensoren, die werken op basis van IoT-technologie (Internet of Things), kunnen worden geïntegreerd in valbeveiligingssystemen en werkuitrusting. Hiermee verzamelen ze real-time gegevens die helpen bij het identificeren en volgen van potentiële risico’s.

Drones bieden een snelle en veilige manier om moeilijk bereikbare locaties te inspecteren, zoals hoge gebouwen, bruggen en windturbines. Uitgerust met geavanceerde sensoren en camera’s, kunnen drones gedetailleerde 3D-kaarten maken van bouwplaatsen en industriële installaties, wat een volledig en nauwkeurig overzicht biedt. Daarnaast zijn drones ideaal om te controleren of valbeveiligingssystemen correct zijn geïnstalleerd en of medewerkers de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen gebruiken.

Essentiële aandachtspunten

Kies voor kwaliteit

Hoewel een voordelige aankoop aantrekkelijk lijkt, mag veiligheid nooit ondergeschikt zijn aan kostenbesparing. Bij de keuze voor valbeveiliging moet niet alleen rekening worden gehouden met de initiële investering, maar ook met de onderhoudskosten op de lange termijn, inclusief inspecties en vervanging van onderdelen. Betrouwbare producten van erkende merken die voldoen aan de wettelijke normen bieden de beste garantie voor een duurzame en veilige investering in valbeveiliging.

Betrek een preventieadviseur

Voor een veilige toepassing dient een interne of externe preventieadviseur goedkeuring te verlenen aan de voorgenomen aankoop van valbeveiligingsproducten. Dit garandeert dat de systemen aansluiten bij de specifieke werkomstandigheden en risicofactoren. Daarbij is het essentieel dat medewerkers een gedegen opleiding volgen in het juiste gebruik van de systemen. Onjuist gebruik kan meer schade veroorzaken dan voorkomen. Diverse gespecialiseerde bedrijven bieden trainingen die aansluiten op de specifieke risico’s van werken op hoogte.

Waarborg wettelijke conformiteit

Bij de aanschaf van valbeveiligingssystemen is het cruciaal om een leverancier te kiezen die een gedetailleerde, begrijpelijke gebruiks- en onderhoudshandleiding biedt. Dit is niet alleen een wettelijke verplichting maar vormt ook de basis voor veilig gebruik in de praktijk. Bovendien is een regelmatige inspectie door een erkende externe dienst voor technische controle (EDTC) vereist, terwijl niet-persoonlijke beschermingsmiddelen gecontroleerd dienen te worden door een bevoegde vertegenwoordiger van de fabrikant of leverancier.

Certificeringen en markeringen

Voor een betrouwbare werking moeten alle onderdelen van het valbeveiligingssysteem voorzien zijn van de juiste markeringen, waaronder de CE-markering voor PBM’s en het nummer van de controlerende instantie die toezicht houdt op de kwaliteitscontrole. Eveneens moeten serienummers en normeringsspecificaties zoals EN 361 voor harnasgordels en EN 795 voor ankerpunten zichtbaar zijn. Deze markeringen garanderen dat het systeem voldoet aan internationale veiligheidseisen en de nodige bescherming biedt.

Test op belastbaarheid

Ankerpunten vormen een cruciaal onderdeel van het valbeveiligingssysteem. Daarom moeten deze ankerpunten ter plaatse getest worden door de installateurs, zodat zeker is dat ze bestand zijn tegen de krachten die ontstaan bij een val. Let daarnaast goed op de maximale belastbaarheid van harnassen, lijnen en ankerpunten. Deze componenten dienen afgestemd te zijn op het gewicht van de gebruiker en de uitrusting die zij dragen, om maximale veiligheid te garanderen.

Comfort en verstelbaarheid

Naast technische vereisten is het gebruikscomfort van valbeveiligingssystemen van groot belang, vooral voor gebruikers die er regelmatig mee werken. Een ergonomisch, verstelbaar harnas draagt bij aan draagcomfort en voorkomt dat gebruikers onnodig risico nemen door verkeerd gebruik. Het gebruik van duurzame materialen, zoals roestvrij of gecoat staal voor ankerpunten en polyamide of polyester voor harnassen, biedt extra bescherming tegen slijtage, uv-straling en chemische invloeden.

Met medewerking van Delta Plus, Dubois, Prosafco, Rox en VIP safety