Herbruikbare verpakkingen: duurzaam antwoord op EU-regels

Onderzoek aan Arteveldehogeschool

Herbruikbare verpakkingen zijn een belangrijk antwoord op de recent goedgekeurde EU-regels om verpakkingen te verminderen, hergebruiken en recyclen. De Ellen MacArthur Foundation, een internationale organisatie die ijvert voor minder plastic, onderscheidt vier soorten herbruikbare verpakkingen: Refill at home, Refill on the go, Return from home en Return on the go. Hoewel deze laatste twee vergelijkbaar zijn, is er een belangrijk verschil in de logistiek. In dit artikel bespreken we de verschillende soorten herbruikbare verpakkingen en de uitdagingen die daarbij komen kijken voor retailers en producenten.

Circulaire denken

We spraken met Bart Calis, docent en onderzoeker in verpakkingen aan de Arteveldehogeschool. Samen met zijn studenten en het werkveld voert hij al vijf jaar onderzoek naar duurzame verpakkingen. “Er is consensus dat alle soorten herbruikbare verpakkingen perfect passen binnen het circulaire denken,” aldus Calis. “De voordelen zijn legio: minder materiaalgebruik en afval, minder impact op het milieu, lagere kosten, optimalisatie van de logistieke keten, hogere merkloyaliteit, meer gebruiksgemak en betere functionaliteit. Daarnaast biedt het een marketingvoordeel, omdat producenten hun duurzame engagement kunnen tonen en een goede reputatie kunnen opbouwen bij milieubewuste consumenten.”

Refill at home

Dit model vereist weinig engagement van de consument, die de hervulbare verpakking niet terug naar de winkel hoeft te brengen. "De consument kan de verpakking niet vergeten en ongeplande winkelbezoeken zijn geen probleem. Er zijn geen extra logistieke stappen voor de producent, de levensloop van de verpakking stopt bij de consument. De producent is niet verantwoordelijk voor extra reiniging, inspectie en transport, zoals bij retourneerbare verpakkingen. Verder kan de functionaliteit van de hervulbare verpakking uitgebreid worden met zaken die bij een single-use-verpakking economisch niet rendabel zijn, zoals gebruiksgemak en betere spuit-, giet- of doseermogelijkheden."

Uitdagingen

Duurzaamheid van de navulverpakking: de milieu-impact van de navulverpakking moet lager zijn dan die van een single-use verpakking. Dit kan onder andere bereikt worden door een lager gewicht, beter materiaal of betere recycleerbaarheid.

Gebruiksgemak: zorg ervoor dat de consument de hervulbare verpakking makkelijk kan gebruiken. Er kan gemorst worden en de hervulbare verpakking kan na enige tijd vies en minder hygiënisch worden. Bewaak echter dat je door het gebruiksgemak te verhogen de milieu-impact niet verhoogt.

Ruimte in de winkel: hervulbare en navulverpakkingen moeten naast elkaar op het winkelrek staan, wat dubbel zoveel ruimte inneemt.

Hygiëne bij voedselverpakkingen: een hervulbare verpakking kan door de consument niet altijd onder perfecte omstandigheden gereinigd worden, waardoor er makkelijker vreemde stoffen in de verpakking kunnen komen of residu kan bederven.

Refill on the go

Bij dit model brengt de producent één verpakking op de markt en voorziet bulkverkoop of een hervulstation in de winkel. "De eerste aankoop van de consument is meestal een merkgebonden hervulbare verpakking die al gevuld is. Voor de tweede aankoop neemt hij deze verpakking terug mee naar het hervulpunt, meestal in de winkel, en hervult deze vanuit een bulkcontainer of hervulstation. Soms worden lege lichtgewichtverpakkingen aangeboden bij het bulkaanbod, maar er is pas sprake van een herbruikbare verpakking als deze effectief meerdere cycli gebruikt wordt. Ecover is al jaren koploper op dit terrein. Met hun nieuwste refillstation, dat via de dop een 'closed fill'-systeem hanteert en sensoren in de hervulbare fles gebruikt om foutief vullen te voorkomen, hebben ze de grootste problemen die gebruikers ervaarden, opgelost."

Uitdagingen

Verkeerd gebruik: het is mogelijk dat een hervulbare verpakking met een verkeerd product wordt hervuld, wat kan leiden tot verkeerde informatie op de verpakking.

Gebruiksgemak: het hervullen kan een uitdaging zijn voor de consument. Er kan gemorst worden en de hervulbare verpakking en hervulstation kunnen na enige tijd vies en minder hygiënisch worden.

Houdbaarheid: bulkverpakkingen kunnen minder lang houdbaar zijn dan gesloten single-use verpakkingen, wat vooral een probleem is voor producten die snel bederven. Dit is een van de redenen waarom er vooral producten die niet snel bederven in bulk worden aangeboden.

Return on the go

Dit model is vooral ingeburgerd bij drankverpakkingen. "De meeste supermarkten hebben een reverse vending machine. De Belgische brouwers delen bepaalde standaardverpakkingen, waardoor de logistiek geoptimaliseerd kan worden. Andere toepassingen zien we in de korte keten waar producent en consument dicht bij elkaar staan, zoals potjes yoghurt en traiteurschotels. Op grotere schaal vind je bij Bioplanet herbruikbare glazen potten voor yoghurt. “In dit model wordt het materiaalgebruik echt beperkt tot één verpakking. Bij elk hergebruik ervan daalt de milieu-impact aanzienlijk. Het statiegeld-systeem is goed ingeburgerd bij dranken en de uitdaging bestaat erin om ook standaardverpakkingen te ontwikkelen voor voedsel zoals sausen, ingelegde groenten, broodsmeersel …”

Bij Bioplanet vind je herbruikbare glazen potten voor yoghurt. In dit model wordt het materiaalgebruik echt beperkt tot één verpakking. Bij elk hergebruik ervan daalt de milieu-impact aanzienlijk

Uitdagingen

Transport: herbruikbare retourverpakkingen zijn zwaarder en robuuster om meerdere levenscycli te doorlopen, wat leidt tot meer milieu-impact door transport. Deze impact moet beperkt blijven door de actieradius van het transport laag te houden. Gebruiker, producent en reinigingsbedrijf liggen best in elkaars buurt. De logistieke efficiëntie van het transport moet hoog zijn, door te letten op stapelbaarheid, compactheid en veilig vervoer. Verder moet de verpakking makkelijk verhandelbaar blijven bij het plaatsen op het winkelrek en bij het transport door de consument.

Beschikbaarheid en capaciteit van Inzamelpunten: er moeten voldoende inzamelpunten zijn met voldoende sorteer- en opslagcapaciteit per verpakkingssoort. In kleine stadswinkels is dit niet evident. Moderne consumenten shoppen niet altijd bij dezelfde winkel. Als de ene winkel een bepaalde herbruikbare verpakking wel accepteert en de andere niet, ontstaat er een probleem voor de consument. Inzamelmachines moeten elke vorm van verpakking kunnen herkennen en sorteren. Te veel verschillende vormen maken dit logistiek onwerkbaar. Standaardisatie is dus essentieel. Het delen van standaardverpakkingen door verschillende producenten biedt hier een oplossing.

Conclusie

"Herbruikbare verpakkingen staan bovenaan als strategie in het circulaire denken, maar ze brengen specifieke uitdagingen met zich mee”, concludeert Bart Calis. “Retailers en producenten moeten samenwerken om deze uitdagingen aan te pakken en zo bij te dragen aan een duurzamere toekomst. Door deze inzichten te integreren in hun bedrijfsmodellen kunnen retailers en producenten niet alleen voldoen aan de nieuwe EU-regels, maar ook een positieve impact maken op het milieu en hun klantenbestand vergroten met milieubewuste consumenten.”