Hoe uzelf en uw klant beschermen tegen gas

Een gaslek in een leiding of koppeling kan tot gevaarlijke situaties leiden, maar ook economische schade en milieuschade veroorzaken. Gassen kunnen namelijk niet alleen toxisch (giftig) zijn, maar ook explosief. Met de juiste gaslekzoeker wordt een gaslek snel en effectief gevonden, zodat het kan worden gerepareerd. Waar moet u daarbij op letten?

Het verschil tussen gasdetectie en gaslekdetectie

De termen spreken in feite voor zich, maar het is toch belangrijk om nog even te benadrukken dat er een verschil is tussen gasdetectie en gaslekdetectie. Het eerste wordt gedaan om gasconcentraties in een bepaalde omgeving te meten. Het tweede wordt gedaan om een lek in een leiding op te sporen. Beide kunnen heel wat gevaar voorkomen. Er zijn toestellen die beide functies combineren, maar meestal is er per functie een apart toestel nodig. 

DRAAGBARE GASDETECTIE

Draagbare gasdetectie wordt voornamelijk gebruikt voor de persoonlijke veiligheid. Wanneer u een besloten ruimte betreedt, of erin moet werken, is het van levensbelang om te weten of de atmosfeer veilig is. Dat kan met een gasdetector. 

Een besloten ruimte is een term die bij gasdetectie vaak wordt gebruikt en betekent een omgeving die afgesloten is van normale omgevingsomstandigheden, zoals een kruipkelder, een stuk zolder of een tankwagen. De afwijking van ‘normale omstandigheden’ is bijvoorbeeld een zuurstoftekort. In zulke ruimtes is het nodig om persoonlijke beschermingsmiddelen te gebruiken.

In een stookplaats is het handiger om vaste gasdetectie te gebruiken, zodat niet iedereen die de ruimte betreedt een gasdetector bij zich hoeft te hebben.

Hoe werkt draagbare gasdetectie? 

Een draagbaar gasdetectietoestel controleert meestal vier verschillende waarden. 

Zuurstof (O₂)

Dat een zuurstoftekort gevaarlijk is voor de mens is logisch. Maar ook een zuurstofoverschot kan een potentieel gevaar zijn, omdat een aantal chemische reacties daardoor versneld kunnen worden, waardoor er bijvoorbeeld een grotere kans op een explosie is. Een gasdetectietoestel heeft daarom vaak een zuurstofsensor.

Koolstofmonoxide (CO)

Koolstofmonoxide, ook CO genoemd, is een gas dat giftig en dodelijk kan zijn voor de mens. Het ontstaat onder meer bij een onvolledige verbranding van aardgas in een verwarmingsketel. Het is dus letterlijk van levensbelang om ervoor te zorgen dat de concentratie CO kan gemeten worden. 

Lower Explosive Limit (LEL)

Om tot een explosiegevaar te komen, zijn er altijd drie zaken nodig: zuurstof, een brandstof en een vonk of ontsteking. Gassen als methaan, propaan, hexaan, waterstof … kunnen daardoor voor een explosie zorgen – als ook aan de andere twee voorwaarden wordt ‘voldaan’. Welke verhouding tussen gas en zuurstof explosiegevaar kan veroorzaken, is evenwel niet voor elk gas gelijk; van sommige gassen moet er een veel hoger percentage aanwezig zijn in de lucht vooraleer er gevaar is. De Lower Explosive Limit wordt dus gedefinieerd als het laagste percentage gas dat, wanneer het gemengd wordt met lucht, voor een ontploffing kan zorgen. De Upper Explosive Limit daarentegen is het maximale percentage. Daarboven is het mengsel te rijk om te branden. Een lucifer in een volle benzinetank gooien zal bijvoorbeeld niet tot een explosie leiden omdat er te weinig zuurstof aanwezig is. 

Draagbare gasdetectoren bevatten daarom vaak een LEL-sensor die de gebruiker ruim op voorhand waarschuwt of de waarden niet te dicht in de buurt van de onderste explosiegrens komen. 

Zwavelwaterstof (H₂S)

Een vierde sensor is de H₂S-sensor. H₂S, waterstofsulfide of zwavelwaterstof is een sterk ruikend giftig gas dat dodelijk kan zijn voor de mens. Daarnaast is het behoorlijk explosief. Het ontstaat wanneer organische stoffen ontbinden in een omgeving met weinig zuurstof, zoals bijvoorbeeld een moeras. H₂S kan ook voorkomen in aardgas, maar ook in afvalwaterinstallaties en rioleringen. Wanneer de concentratie H₂S boven een bepaalde waarde komt, wordt het menselijk reukorgaan als het ware verdoofd, waardoor het niet meer kan worden geroken. Een gasdetectiemeter is dus ook in dit geval van levensbelang.

In een stookplaats is het handiger om vaste gasdetectie te gebruiken, zodat niet iedereen die de ruimte betreedt een gasdetector bij zich moet hebben 

Enkelgasdetectoren en multigasdetectoren

Draagbare gasdetectoren bestaan in alle vormen en maten. Het grootste onderscheid wordt gemaakt tussen enkelgas- en multigasdetectoren. Die laatste zullen vaak de vier bovenstaande gassen meten, terwijl de eerste maar één enkel gas detecteren. In de installatiewereld worden vaak de kleinere (enkelgas)toestellen gebruikt. Grote multigasdetectoren worden vaker toegepast in industriële omgevingen. 

Interessant voor koeltechnici is een multigasdetector waar nog een vijfde sensor aan kan worden toegevoegd. Dat kan zowel een ammoniaksensor (NH₃) als een koolstofdioxidesensor (CO₂) zijn, afhankelijk van de installatie. 

Daarnaast is er ook een onderscheid tussen toestellen die onderhouden kunnen worden en toestellen die je moet weggooien na een bepaalde periode. Na een tijd zal immers de batterij leeg zijn en/of zullen de sensoren ‘op’ zijn. Vaak is het niet rendabel genoeg om die te vervangen, waardoor het toestel wordt weggeworpen. Bij uitgebreidere toestellen is dat vaker het geval, waardoor die wel nieuwe sensoren kunnen krijgen en de batterij kan opgeladen worden. Ook enkelgasdetectoren worden tegenwoordig ‘servicable’ uitgevoerd, maar het is altijd een afweging tussen kosten en baten. 

Een niet onbelangrijk aandachtspunt bij draagbare gasdetectoren is dat ze opgezet moeten worden in een ‘schone omgeving’, zodat het toestel zijn waarden kan kalibreren aan de hand van die omgeving. 

VASTE GASDETECTIE

Vaste gasdetectie bestaat uit een systeem van gassensoren die op vaste punten zijn aangebracht in een ruimte. Die monitoren net zoals de sensoren in draagbare gasdetectoren de concentratie van een specifiek gas of gassoort in de ruimte en sturen bedraad een signaal naar de gasmeetcomputer die de gegevens verwerkt. Bij overschrijding van een drempelwaarde kunnen de personen in de ruimte gealarmeerd worden met signaalgevers, of treden er automatisch acties in werking, zoals de aansturing van het ventilatiesysteem. 

Welke sensoren er in de ruimte hangen, hangt af van de omgeving. In een stookplaats zal je bijvoorbeeld vaak CO-, LEL- en zuurstofsensoren zien hangen. 

Het koppelen van de gasdetectie aan de gebouwsoftware zal vaker voorkomen bij grote, industriële installaties. Ook vaste gasdetectiesystemen bestaan in allerlei prijsklassen en groottes. 

Gasdetectoren worden ook vaak aangesloten op een magneetventiel, een elektromagnetisch kraantje dat de gasleiding afsluit aan de toevoerkant wanneer er gas wordt opgemerkt. 

GASLEKDETECTIE

Lekdetectie wordt toegepast als er een vermoeden bestaat dat een gasleiding lekt, bijvoorbeeld door een drukverschil. Om het lek te kunnen dichten moet de locatie van het lek natuurlijk vastgesteld kunnen worden. 

De locatie van het lek bepaalt ook wie verantwoordelijk is voor de reparatie. Voor de gasmeter betekent dat de netbeheerder zijn verantwoordelijkheid moet nemen, na de gasmeter is het meestal de installateur die in actie moet schieten. Het probleem bevindt zich dan vaak bij zaken als een lekkende koppeling.  

Een gaslek wordt vaak voor het eerst waargenomen door de geur. De gasmeterkraan toedraaien is dan de eerste stap.

Druktest 

Om te controleren of er zich ergens een lek bevindt in een nieuwe verwarmingsinstallatie is een pneumatische druktest aangewezen. Daarbij wordt er manueel druk in de installatie gebracht en wordt het kraantje bovenaan dichtgedraaid zodat de druk wordt opgebouwd in de leiding. Een drukmeter meet dan het drukverlies over een bepaalde tijdsperiode. 

Bij een bestaande installatie wordt er meestal geen druktest gedaan, maar kan je met de heersende gasdruk de drukmeter ook gebruiken om te weten of er drukverlies is.

Waar is het lek?

Eens er vastgesteld is of er drukverlies is, begint het opsporen. Dat kan onder meer met een detectiespray. Die spuit je over de gasleiding, zodat de spray begint te schuimen op plaatsen waar er lucht of gas naar boven komt. 

Een andere, veelgebruikte optie voor binnenhuislekdetectie is een detectietoestel met een snuffelaar, een sensor die op een flexibele zwanenhals is gemonteerd en wordt gebruikt om te ‘snuffelen’ aan de koppelingen en de leidingen om het lek op te sporen.

De keuze voor gasdetectieapparatuur hangt af van de specifieke toepassing

Ook hier hangt de keuze voor gasdetectieapparatuur af van de specifieke toepassing. Zo is er ook een onderscheid tussen een gepompt en een diffuus toestel. Een diffuus gasdetectietoestel gaat in tegenstelling tot een gepompt toestel niet actief aanzuigen, wat nodig kan zijn voor het betreden van een besloten ruimte.  

Er zijn daarnaast nog meer lekopsporingsmethodes die we hier niet allemaal kunnen bespreken en die ook vaker door gespecialiseerde lekzoekbedrijven worden gehanteerd.

Zoals eerder aangehaald zijn er ook uitgebreide toestellen die persoonlijke bescherming en lekdetectie combineren.

Ondergrondse lekken

Een lek in de gasleiding kan natuurlijk ook onder de grond voorkomen, bijvoorbeeld door degradatie of door werkzaamheden. Dat wordt meestal niet opgelost door de installateur, maar door gespecialiseerde firma’s. Ook netbeheerders als Fluvius en Sibelga voeren systematische lekdetecties uit in hun werkgebieden. De toestellen die daarvoor gebruikt worden, zijn gelijkaardig als voor bovengrondse lekdetectie, zij het iets grotere exemplaren met een sterkere pomp en accu.  

Met dank aan: Euro-Index, Rothenberger en Testo