"Zoeken naar evenwicht tussen ratio en poëzie"

Ontwerpatelier Peter Jannes zoekt meerwaarde samen met betrokken opdrachtgevers

Een kritische blik vormt de rode draad in het werk van Ontwerpatelier Peter Jannes. Tijdens ons gesprek licht de architect-bestuurder dit overtuigend toe, en elke realisatie van het bureau in Olen bewijst deze drijfveer. Het ontwerpteam kiest zijn projecten zorgvuldig, op basis van een bijna 'heilige Drievuldigheid': maatschappelijke relevantie, een correcte ruimtelijke context én een geëngageerde opdrachtgever. Architecturale profileringsdrang is voor Peter Jannes altijd ondergeschikt aan context en programma. “Soms vraagt de context om een ‘aanwezig’ gebouw, maar meestal moet het zich stilzwijgend, evenwel zonder verlies aan identiteit, integreren.”

Schaalvergroting 

We schrijven 1991 wanneer Peter Jannes de grondvesten van het huidige Ontwerpatelier legt. Na een stage bij DMT architecten, begon hij - zoals het gros van de beginnende architecten - met kleine renovatie-opdrachten. Sinds begin dit jaar bundelen Ontwerpatelier en DMT architecten hun krachten en vormen zij één architectenvennootschap. Het eenmansbedrijf van weleer is zo uitgegroeid tot een toonaangevende speler met 23 medewerkers met een kantoor in Olen en één in Antwerpen. Zo’n 5 jaar geleden stapte ook Lieven De Vadder als partner mee in Ontwerpatelier.

“De schaalvergroting geeft het kantoor meer armslag, maar de structuur is nog helder, overzichtelijk en op maat van onze opdrachtgevers. Wanneer de omvang van een project hierom vraagt, koppelen we onze krachten graag met een ander architectenbureel. We zoeken dan naar complementaire partners wiens werk wij respecteren.”

Bundeling van de krachten
Sinds 1 januari van dit jaar, vormen Ontwerpatelier Peter Jannes en DMT architecten één architectenvenootschap met een kantoor in Olen en Antwerpen-centrum. “Het samenvoegen van de twee kantoren verbreedt onze expertise, versterkt onze mobiliteit en geeft het kantoor, dankzij de schaalvergroting, meer armslag op maat van onze opdrachtgevers.”

Een boon voor de publieke sector

Het Ontwerpatelier legt zich toe op een breed activiteitenterrein in de publieke sector. Peter Jannes en z’n team nemen daarbij niet iedere opdracht aan die zich aandient. “We analyseren drie elementen grondig. Een eerste en het belangrijkste is de maatschappelijke relevantie. We willen toegevoegde waarde bieden aan de maatschappij van vandaag en morgen. Daarom zijn we heel actief in de sociale woningbouw, scholenbouw en zorg. Het is onze ambitie om daar nog verder in te groeien. We kijken daarbij vooral naar projecten met een relevante ruimtelijke context. We selecteren heel gericht herbestemmings- en inbreidingsprojecten of vervangingsnieuwbouw en renovatie. Het aansnijden van nieuwe gronden past niet langer in het actuele gedachtegoed. We vinden zo’n aansnijding alleen het onderzoeken waard wanneer we een slim inplantingsmodel kunnen toepassen met een meerwaarde voor de omgeving. Projecten waar we ook impact op de publieke ruimte kunnen hebben of met een hoge ruimtelijke complexiteit, maken overigens een grotere kans om mee aan de slag te gaan”, duidt Peter Jannes.

"Om tot een passend ontwerp te komen, moet je de gevoeligheden van een organisatie en de interactie met de publieke ruimte begrijpen"

Een laatste keuzefactor voor het ontwerpatelier is het engagement van de opdrachtgever. Naar eigen zeggen functioneert Peter Jannes moeilijk in een puur economisch model. “We geven de voorkeur aan opdrachtgevers die bereid zijn afwegingen te maken tussen economische en maatschappelijke meerwaarde. Vandaar ook dat 80% van onze opdrachten zich in de publieke sector situeert.”

Evenwicht tussen ratio en poëzie

De architect treft ook graag een opdrachtgever die bereid is tijdens het ontwerptraject in dialoog te gaan om het programma verder te optimaliseren. “Om tot een passend ontwerp te komen, is het belangrijk de gevoeligheden van een organisatie, de werking, de interactie tussen de verschillende stakeholders, … goed te begrijpen. Dialoog is nodig om dat goed in te schatten.” Vanuit die kennis past het ontwerpteam een algemene ontwerpmethodiek toe vanuit de analyse van het programma en de context. Het onderscheidend vermogen ligt in het zoeken naar een evenwicht tussen ratio en poëzie.

“Noem het gerust het samengaan van gezond verstand en ambitie. De ratio gaat over het gebruik van het gebouw. We ontwerpen het gebouw op maat van de opdrachtgever vanuit wetenschappelijk onderbouwde keuzes. We gaan er bijvoorbeeld niet zomaar vanuit dat een houtstructuur de meest duurzame oplossing is om een gebouw te realiseren. We zetten alle mogelijke structuren op een rij en berekenen hun milieu-impact. Dat leidt soms tot verrassende vaststellingen. Dergelijke analyses maken we voor alle belangrijke aspecten zoals daglichttoetreding, oververhitting, … Ratio gaat verder ook om de moduleerbaarheid van een gebouw.”

Die ratio brengt het Ontwerpatelier zo goed mogelijk in evenwicht met de poëzie, of de emotie van het project. “Daarbij zetten we in op ruimtelijke kwaliteit, op inplantingsmodellen die passende buitenruimtes definiëren en vooral op de dialoog met de publieke ruimte. Een gebouw moet op maat van de mens zijn, zoals ons ontwerp voor Flèche in Brussel. Samen met a2o-architecten en Multiple architecten renoveren we een hoogbouw en implementeren toevoegingen op schaal van de omgeving met als doel de interactie tussen gebouw en publieke ruimte te versterken."

"Emotie kan ook in kleine bijzonderheden zitten: een verrassend element dat je niet verwacht, zoals een bepaald detail of afwijking van de gevelcompositie. In een renovatieproject kan dat bijvoorbeeld betekenen dat we de littekens van het oude gebouw bewust zichtbaar laten. Door slimme ontwerpkeuzes te maken, creëren we budgettaire marge voor dergelijke verbijzonderingen."

Externe jury-expertise

De voorkeur voor de publieke sector zet Ontwerpatelier Peter Jannes noodgedwongen ook in de wedstrijdcultuur. Het oude zeer dat de wedstrijdvergoedingen niet in verhouding staan tot de gevraagde inspanningen blijft een pijnpunt.

Een tweede kritiek die Peter Jannes heeft bij de aanpak is het gemis aan externe expertise in de jury’s. “Een jury die alleen uit interne leden bestaat, kijkt logischerwijs door de eigen bril naar een ontwerpvoorstel. Daardoor komt ze vaak niet verder dan louter het programma. Innovatieve ideeën en kansen blijven zo onopgemerkt. Ook omdat men niet verder kijkt dan wat men kent. Een opdrachtgever kan die valkuil vermijden door externe expertise in de jury te betrekken.”

"Circulariteit begint met robuuste, flexibele structuren. Wij ontwerpen geen fastfood-architectuur, maar gebouwen met een toekomst"

Een ander gemis in de wedstrijdprocedures is het gebrek aan dialoog tussen de opdrachtgever en de ontwerper. “Een opdrachtgever moet het wedstrijdontwerp ook echt kunnen en willen lezen als een concept en een houding die de ontwerper aanneemt ten opzichte van de opdracht. Het is geen kant-en-klaar ontwerp, net omdat die aftoetsing met de opdrachtgever er nooit is geweest."

Wel ziet Peter Jannes een gunstige evolutie: “De uitgevraagde wedstrijddocumenten worden beperkter. We mogen het almaar vaker op concepttekeningen houden. Dat maakt het wel des te belangrijker dat de jury de nodige expertise heeft om het potentieel van een concept aan te voelen. Het beperken van het aantal kandidaten tot drie in plaats van vijf, zou het wedstrijdmodel nog meer werkbaar houden.”

Robuuste structuren

Voor Peter Jannes is circulariteit in hoofdzaak het vermijden van fastfood-architectuur. “Circulariteit begint met robuuste, flexibele structuren. Dergelijke concepten vereenvoudigen herbestemmingen en aanpassingen. Omkeerbare bevestigingen om gebouwelementen te recupereren vind ik vooral zinvol voor de afbouw en minder voor de structuur van het gebouw. Ontwerp een gebouw met overmaat in een solide structuur, zo kan het altijd mee evolueren. Ik geloof dus niet in het volledige demonteren van een gebouw om het elders opnieuw op te trekken.”

Ontwerpatelier gelooft wel sterk in het modulaire bouwen. "Naast een slim ontwerp geeft modulair bouwen budgettaire marge voor de toepassing van bio-based materialen en het toepassen van omkeerbare bevestigingstechnieken in het kader van circulariteit.”

  

Fotografie: Ontwerpatelier Peter Jannes